Timoteo acompaña a Pablo y a Silas
1 Pablo llegó a Derbe y a Listra. Allí conoció a un discípulo llamado Timoteo, que era hijo de una creyente judía y de padre griego, 2 y de quien los hermanos de Listra y de Iconio hablaban bien. 3 Pablo quería que Timoteo lo acompañara, pero antes lo hizo circuncidar para no ofender a los judíos que vivían en aquellos lugares, ya que todos sabían que el padre de Timoteo era griego. 4 En todos los pueblos por donde pasaban, comunicaban a los hermanos las instrucciones que los apóstoles y los ancianos de la iglesia de Jerusalén habían dado. 5 Así las iglesias se iban afirmando en la fe, y el número de creyentes aumentaba cada día.
Visión de Pablo
6 Como el Espíritu Santo no les permitió anunciar la palabra en la provincia de Asia, atravesaron la región de Frigia y Galacia, 7 y llegaron a la frontera de Misia, pues de allí pensaban entrar en la región de Bitinia, pero el Espíritu de Jesús tampoco les permitió hacerlo así. 8 Entonces pasaron de largo por Misia, y de allí bajaron al puerto de Troas. 9 Una noche, Pablo tuvo una visión en la que vio a un hombre de la región de Macedonia. Puesto en pie, ese hombre le rogaba: «Pasa a Macedonia y ayúdanos.» 10 En cuanto Pablo tuvo esa visión, nos dispusimos a viajar a Macedonia, seguros de que Dios nos estaba llamando para que anunciáramos allí la buena noticia.
Pablo en Filipos
11 Y así, nos embarcamos en Troas y fuimos directamente a la isla de Samotracia, y al día siguiente llegamos a Neápolis; 12 de allí fuimos a Filipos, que es una colonia romana y es la ciudad más importante de ese distrito de Macedonia. Allí nos quedamos algunos días. 13 El sábado salimos a las afueras de la ciudad, junto al río, donde pensábamos que había un lugar de oración. Allí nos sentamos y hablamos con las mujeres que se habían reunido en ese lugar. 14 Una de ellas, de nombre Lidia, era de la ciudad de Tiatira y vendía telas de púrpura. Esta mujer, que adoraba a Dios, se puso a escuchar a Pablo, y el Señor abrió su corazón para que comprendiera bien todo lo que Pablo decía. 15 Y fue bautizada junto con toda su familia. Después nos dijo entre ruegos:
—Si ustedes me consideran una verdadera creyente en el Señor, vengan a alojarse en mi casa.
Y nos obligó a quedarnos.
16 Un día, mientras íbamos al lugar de oración, nos encontramos con una muchacha que estaba poseída por un espíritu de adivinación. Era una esclava que por su capacidad de adivinación generaba muchas ganancias a sus amos. 17 Esta muchacha comenzó a seguirnos a Pablo y a nosotros, y gritaba:
—¡Estos hombres están al servicio del Dios altísimo, y les anuncian a ustedes el camino de salvación!
18 Esto lo hizo durante muchos días, hasta que Pablo, ya molesto, terminó por volverse y decirle al espíritu que la poseía:
—En el nombre de Jesucristo, te ordeno que salgas de ella.
En aquel mismo instante el espíritu la dejó.
19 Cuando los amos de la muchacha vieron que ya no podían esperar que ella siguiera haciéndoles ganar dinero, agarraron a Pablo y a Silas y los llevaron a la plaza principal, ante las autoridades. 20 Los presentaron ante los magistrados, y dijeron:
—Estos judíos están alborotando nuestra ciudad, 21 y enseñan costumbres que nosotros no podemos admitir ni practicar, porque somos romanos.
22 Entonces la gente se levantó contra ellos. Los magistrados ordenaron que los desnudaran y los azotaran con varas, 23 y después de haberlos azotado brutalmente los metieron en la cárcel, y allí ordenaron al carcelero que los encerrara bajo la máxima seguridad. 24 En cuanto el carcelero recibió esta orden, los metió en el calabozo interior de la cárcel y les sujetó los pies en el cepo.
25 Pero a eso de la medianoche, mientras Pablo y Silas oraban y cantaban himnos a Dios, y los otros presos escuchaban, 26 un fuerte temblor sacudió de repente los cimientos de la cárcel. En ese momento se abrieron todas las puertas, y se les soltaron las cadenas a todos los presos. 27 Cuando el carcelero despertó y vio que las puertas de la cárcel estaban abiertas, sacó su espada para matarse, pues pensaba que los presos se habían escapado. 28 Pero Pablo le gritó:
—¡No te hagas daño! ¡Todos estamos aquí!
29 Entonces el carcelero pidió una luz, entró corriendo y, temblando de miedo, se echó a los pies de Pablo y de Silas. 30 Luego los sacó y les preguntó:
—Señores, ¿qué debo hacer para salvarme?
31 Ellos contestaron:
—Cree en el Señor Jesús, y tú y tu familia obtendrán la salvación.
32 Y a él y a todos los que estaban en su casa les hablaron de la palabra del Señor. 33 A esa misma hora de la noche, el carcelero les lavó las heridas y, más tarde, él y toda su familia fueron bautizados. 34 Después los llevó a su casa y les dio de comer; y él y su familia estaban muy contentos por haber creído en Dios.
35 Por la mañana, los magistrados enviaron unos guardias al carcelero, con la orden de soltar a Pablo y a Silas. 36 El carcelero le dijo a Pablo:
—Los magistrados me han ordenado que los deje en libertad, así que ya pueden irse tranquilos.
37 Pero Pablo dijo a los guardias:
—A nosotros, que somos ciudadanos romanos, nos azotaron públicamente y sin antes habernos juzgado, y además nos metieron en la cárcel; ¿y ahora quieren soltarnos a escondidas? ¡Pues no! Que vengan ellos mismos a sacarnos.
38 Los guardias hicieron saber esto a los magistrados, los cuales se asustaron al oír que eran ciudadanos romanos. 39 Entonces los magistrados fueron a disculparse ante Pablo y Silas, y los sacaron y les rogaban que salieran de la ciudad. 40 En cuanto Pablo y Silas salieron de la cárcel, se dirigieron a casa de Lidia y, después de ver a los hermanos, les dieron ánimo y se fueron de allí.
Timoteo aptimem aplhalhma Pablo najan Silas
1 Apquilvoclhec alhta Pablo najan tingma Derbe najan tingma Listra. Apquilvitangvoclhec alhta maa lhama enlhit meyasquiyam tasic amyaa apvisay Timoteo. Co Judea alhta inquin, coyasquiyam tasic amyaa alhta. Griego alhta apyap. 2 Aplhenacpec alhta mataa aptamalma nipyesicsa apquilyalhinga tingma Listra najan tingma Iconio. 3 Apquiltamjoc alhta Pablo etnejic aplhalhma Timoteo. Yejemoc alhta aptimesquisa Pablo asoc monquinatquiscama apyimpejic Timoteo, yoyam meltanova judíos apnaycam as yoclhilhma. Apquilyasamcoc alhta judíos aptomja apyap griego. 4 Apquilyeycajaoclhec alhta aplhamoclhojo tingma. Apquililtimnasam alhta mataa actemaclha apquilpayvam apquilpamejitsomacpo apóstoles najan apquilimja apmamyi tingma Jerusalén. 5 Inyangvocmec alhta apquiltimem melyasquiyam Jesucristo apmolhama. Aplhameclhec alhta apquilpalhaviyam Jesucristo apmolhama aclhamoclhojo acnim.
Pablo apvitayo ningaat, malha enlhit co Macedonia
6 Am alhta ingyavo Espíritu Santo, yoyam eliltimnam inyicje tasic amyaa yoclhilhma Asia. Yejemoc alhta apquilyeycajangveclho yoclhilhma Frigia najan yoclhilhma Galacia. 7 Apquilvoclhec alhta nicja yoclhilhma Misia. Inlhenquic alhta inyicje apquilvalhoc, yoyam elvoclhoc yoclhilhma Bitinia. Am alhta ingyavo Jesús Espíritu pac. 8 Apquilmiyaclhec alhta nicja yoclhilhma Misia. Apquilvoclhoc alhta tingma Troas nicja yingmin. 9 Apvitac alhta Pablo alhtaa malha ningaat. Apvitac alhta malha enlhit co Macedonia apquinmamcaa napato. Aptomjac alhta apcanya: “Pablo, ilhingma asi Macedonia, yoyam jingilpasmoc nincoo” —alhta intomjac acvitay apvanmoncama. 10 Natamin apvitay alhta Pablo ningaat ningilpecjamcaa ongilmiyaclha yoclhilhma Macedonia. Ningyasamcoc alhta nincoo Dios Ingyapam aptomja singilapajascama, yoyam ongililtimnacsic tasic amyaa nipyesicsa co Macedonia.
Apquilvoyam Pablo najan Silas tingma Filipos
11 Yejemoc alhta ningilquinamta barco. Ningilantiyapvocmec alhta tingma Troas. Ningilpeyvoc alhta acyayem inquilhe acvisay Samotracia. Moc acnim alhta ningilvoclho tingma Neápolis. 12 Ningilquimpaclhec alhta mocjam. Ningilvoclhec alhta tingma Filipos. Co Roma (colonia) tingma apancaoc. Tingma apquimja apmamyi yoclhilhma Macedonia. Ninnacmec alhta anito acnim maa. 13 Acnim ninnayclha alhta intomjac ningilyasa tap tingma. Ningilvoclhec alhta vatsam. Ninganayquic alhta nincoo ningilmalhnancamaclha ningvita. Ninnacmec alhta nincoo. Ningiltimnasquic alhta tasic amyaa quilvanaa alaneclhilha. 14 Innec alhta lhama quilvana acvisay Lidia. Tingma Tiatira alhta inquinyemac. Alhacjam alhta mataa apava apquilyapamatem apquilyilhyevay. Inquilmalhnaquic alhta mataa Dios Ingyapam. Injalhnoc alhta ningiltimnaycam Visqui ingac alhta aptimesquiscama, yoyam colcojoc avalhoc apquiltimnaycam Pablo. 15 Yejemoc alhta actingyaa yapasquiscama yingmin najan acmolhama. Intomjac alhta singilanya:
—Apquilyasamcoc sat ancoc quellhip sictomja moyasquiyam Visqui ingac, elvota sat tingma ajac —alhta intomjac.
Ingilinlhanacmec alhta nincoo, yoyam ongnam tingma ac.
16 Lhama alhta ningilvoclho mocjam ningilmalhnancamaclha. Ningvitac alhta lhama alancam ayitcoc quilvana ayojolhma acyascamco. Apquilviscaa ancaoc alhta intingyascasac mataa cotlaycaoc solyayem acyanmongam aclhanma asoc yoyam colvac sat. 17 Ingilyiplaclhec alhta nincoo (najan Pablo) as quilvana alpalhamamcaa:
—Dios Visqui netin apquilancam nac as enlhitaoc. Apquillingasquic mataa quellhip amyaa ningilvomsomalhca tap —alhta intomjac ayanya.
18 Aclhamoclhojo acnim alhta mataa actimem acpayvam. Incastingvocmec alhta Pablo. Yejemoc alhta appaycacpo. Aptomjac alhta Pablo apcanya asoc acmasom:
—Cotyip acmovan as quilvana ayinyema apvisay Jesucristo —alhta aptomjac. Yejemoc alhta actepa acmovan asoc acmasom.
19 Apquillovquic alhta apquilviscaa ancaoc quilvana. Inmasquec alhta actingyasa solyayem apquilviscaa ancaoc. Yejemoc alhta apquilmacpo Pablo najan Silas. Apquilyantamaclhec alhta apnamcaclha apquilyimtalhnamo napocja tingma. 20 Apquilyantamaclhec alhta apnaclha singyicpilquemo. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—“Judíos nac as enlhitaoc. Apnatovasquic mataa ningmolhama apyovoclhojo tingma. 21 Apquillhicmosquic mataa actemaclha singascama ongilvajanamcoc najan singascama ongilyiplovsic. Co Roma nac nincoo” —alhta apquiltomjac.
22 Yejemoc alhta apquilpasingvocmoc enlhitaoc. Apquilinmelhquic alhta apóstoles apquilapajasomap. Yejemoc alhta apquilanya singyicpilquemo enlhitaoc, yoyam elyapitsic apquilantalhnama. Apquilanayquic alhta elyicpilhquetamcoc apóstoles apquilapajasomap. 23 Natamin apquilyicpilhquetaycaoc alhta apquilnescacmo singilpilhtetomaclha. Apcanyacpec alhta singilpilhtetomaclha avisqui ac eltamilsic apóstoles apquilmomap. 24 Lhama alhta aplinga appayvam apcanyomap eltamilsic. Yejemoc alhta aplhatma congne singilpilhtetomaclha. Apquilatcascasquic alhta apmancoc yamit aysicsic almaycamcolha ingmancoc.
25 Alhtaa aysicso alhta intomjac. Yejemoc alhta apquililmalhna najan apquilminaycmasa Dios appayvam Pablo najan Silas. Apquiljalhnoc alhta apnaymacoc aptomja apquilpilhtetomacpo lhama. 26 Yejemoc alhta acyovjamcaa lhop. Apyovjecac alhta apvojac tingma singilpilhtetomaclha. Yejemoc alhta almayjeclho tingma apatnaoc. Inquiljalhyovasalhquic alhta najan cadenas aplhamoclhojo apquilpilhtetomap. 27 Yejemoc alhta aplhaticja singilpilhtetomaclha avisqui ac. Yejemoc alhta apvita almayjamco apatnaoc tingma. Yejemoc alhta aplica sovo acvinatem. Pac alhta elyiplhacpoc apanco. Ayinyemaclha apcanayquic alhta elvonquepac enlhitaoc apquilpilhtetomap. 28 Yejemoc alhta apquilpalhamamcaa Pablo:
—¡Nani! Nongyajap nasa. Ningilanalhco nincoo aso —alhta aptomjac.
29 Yejemoc alhta apcanya colhic acsantamo calevascama. Invactamoc alhta apquinyem congne tingma. Apquilpilhyinimquic alhta ayinyema apcay. Apquilpolintac alhta apquinmamcaclha Pablo najan Silas. 30 Yejemoc alhta apnalaclho napocja tingma. Apquilmalhna alhta:
—Enaymacoc, ¿jalhco sat otnejic, yoyam ovomsalhca tap? —alhta aptomjac.
31 Apquilatingmavoc alhta Pablo najan Silas:
—Noyasquim nasa lhip Jesucristo Visqui ingac. Evomsacpoc sat tap lhip najan apmolhama —alhta apquiltomjac.
32 Apquililtimnasquic alhta amyaa Visqui ingac appayvam. Apquiljalhnoc alhta najan apnaycamo lhama. 33 Alhtaa alhta intomjac. Apquilmec alhta tacja Pablo najan Silas singilpilhtetomaclha avisqui ac. Yejemoc alhta aplicsa yingmin apquilyimsem. Yejemoc alhta apquiltingyamco yapasquiscama yingmin singilpilhtetomaclha avisqui ac najan apmolhama. 34 Apnalaclhec alhta tingma pac. Apquilmesquic alhta aptoycaoc. Payjeclhec alhta apvalhoc aptomja meyasquiyam Dios Ingyapam najan apmolhama.
35 Secaseclha alhta intomjac apquilapajasa singilpilhtetemo (apquilancam) singyicpilquemo. Apquiltomja alhta apquilanya singilpilhtetomaclha avisqui ac:
—Ilyamyiclha sat as enlhitaoc —alhta apquiltomjac. 36 Yejemoc alhta aptomjac singilpilhtetomaclha avisqui ac apcanya Pablo:
—Apquilapajasquic amyaa singyicpilquemo, yoyam olantipsic quellhip. Elanteyip, eltajiclha quellhip. Eltamilsojo sat apquilvalhoc —alhta aptomjac.
37 Yejemoc alhta apcatingmavo Pablo:
—Nincoo ningiltomja co Roma apanco. Ingilyicpilhquetamquic alhta napatavo enlhitaoc, mepqui singilmalhnaycam actemaclha nintovascama. Ingilnescacmec alhta singilpilhtetomaclha. ¿Apquiltamjo ya elyilhacpojo jingilantipsic nincoo? Am ontimjic ma. Ingyane sat elvota, yoyam jingilantipsic nincoo —alhta aptomjac.
38 Yejemoc alhta apquililtimnasquiclho singyicpilquemo. Pilapcasquic alhta apquillinga singyicpilquemo apquiltomja co Roma apanco. Apquilacac alhta. 39 Yejemoc alhta apquilvactamo singyicpilquemo. Apquilpamejitsacpec alhta actomjaclha alhta siclho. Apnalaclhec alhta tap tingma. Apquilanyacpec alhta Pablo najan Silas, yoyam eltajiclha. 40 Lhama alhta apquilantepa singilpilhtetomaclha. Yejemoc alhta apquilmiyaclho Lidia tingma ac. Apquilvitac alhta maa apquilyalhinga. Apquilyimnatescasquic alhta almam apquilvalhoc apquilyalhinga. Apquilquimpaclhec alhta mocjam.