Pablo y Silas en Tesalónica
1 En su viaje, Pablo y Silas pasaron por Anfípolis y Apolonia, y luego llegaron a Tesalónica, donde había una sinagoga judía. 2 Pablo, conforme a su costumbre, fue a la sinagoga, y cada sábado, durante tres semanas seguidas, discutió con ellos, con base en las Escrituras. 3 Les explicaba que el Mesías tenía que morir, y que después de muerto tenía que resucitar. Les decía: «Este mismo Jesús que yo les anuncio es el Mesías.»
4 Algunos de los judíos creyeron y se unieron a Pablo y a Silas. También creyeron muchos griegos que adoraban a Dios, e incluso un buen número de mujeres distinguidas. 5 Pero otros judíos se llenaron de celos y reunieron a unos de esos maleantes que andan ociosos por la calle, los cuales armaron un tumulto y alborotaron a la ciudad. Como buscaban a Pablo y a Silas, irrumpieron en la casa de Jasón para sacarlos y entregarlos a la gente; 6 pero no los encontraron, así que sacaron a rastras a Jasón y a algunos otros hermanos, y los llevaron ante las autoridades de la ciudad, mientras gritaban: «Estos hombres, que han trastornado el mundo entero, también han venido acá, 7 ¡y Jasón los recibió en su casa! ¡Todos ellos están violando las leyes del emperador, pues dicen que hay otro rey, que es Jesús!»
8 Al oír esto, la gente y las autoridades se inquietaron, 9 pero después los soltaron, no sin antes cobrar la fianza que Jasón y los otros tuvieron que pagar.
Pablo y Silas en Berea
10 En cuanto llegó la noche, los hermanos hicieron que Pablo y Silas partieran inmediatamente hacia Berea. Al llegar, se dirigieron a la sinagoga de los judíos. 11 Estos, que eran de mejores sentimientos que los de Tesalónica, de buena gana recibieron el mensaje, y día tras día estudiaban las Escrituras para ver si era cierto lo que se les decía. 12 De modo que muchos de ellos creyeron, y también entre los griegos creyeron mujeres distinguidas y no pocos hombres. 13 Pero cuando los judíos de Tesalónica supieron que también en Berea Pablo estaba anunciando el mensaje de Dios, fueron allá y empezaron a alborotar y perturbar a la gente. 14 Pero los hermanos hicieron que Pablo saliera sin demora hacia la costa, mientras que Silas y Timoteo se quedaban en Berea. 15 Los que llevaban a Pablo lo acompañaron hasta Atenas. Luego volvieron con instrucciones para que Silas y Timoteo se le reunieran lo más pronto posible.
Pablo en Atenas
16 Mientras Pablo esperaba en Atenas a Silas y a Timoteo, le dolió en gran manera ver que la ciudad estaba llena de ídolos. 17 Por eso discutía en la sinagoga con los judíos y con otros que adoraban a Dios; y cada día discutía en la plaza con la gente que allí se encontraba. 18 Algunos filósofos epicúreos y estoicos comenzaron a debatir con él. Unos decían: «¿De qué hablará este charlatán?» Y otros: «Parece que es propagandista de dioses extranjeros.»
Esto lo decían porque Pablo les anunciaba la buena noticia acerca de Jesús y de la resurrección. 19 Entonces lo llevaron al Areópago, y le preguntaron: «¿Se puede saber qué nueva enseñanza es esta que nos traes? 20 Porque nos hablas de cosas extrañas, y queremos saber qué significan.»
21 Y es que todos los atenienses, como también los extranjeros que allí vivían, no se ocupaban sino de oír y comentar las últimas novedades.
22 En el Areópago, Pablo se puso en medio de ellos, y dijo:
«Atenienses, por lo que puedo ver, es evidente que ustedes son muy religiosos. 23 Porque al mirar los lugares donde ustedes adoran a sus dioses me he encontrado un altar con la inscripción: “A un Dios no conocido”. Pues bien, ese Dios al que ustedes adoran, aun sin conocerlo, es el Dios que yo les anuncio.
24 »Es el Dios que creó el mundo y todo lo que hay en él; es el Señor del cielo y de la tierra. No vive en templos hechos por manos humanas, 25 ni necesita que nadie haga nada por él, pues él es quien da a todos la vida, el aire y todo lo demás.
26 »De un solo ser hizo todo el género humano, para que los distintos pueblos habiten toda la tierra; y les señaló el tiempo y los límites de los territorios donde habrían de vivir. 27 Dios lo hizo así para que lo busquen y, quizá, como a tientas, puedan encontrarlo, aunque lo cierto es que no está lejos de cada uno de nosotros. 28 Porque en Dios vivimos, y nos movemos, y existimos, como también lo han dicho ya algunos poetas de ustedes: “Somos descendientes de Dios.” 29 Y puesto que somos descendientes de Dios, no debemos pensar que Dios sea como las imágenes de oro, plata o piedra, hechas por manos humanas, según su propia imaginación. 30 Dios, que en otros tiempos pasó por alto la ignorancia de la gente, ahora quiere que todos, en todas partes, se vuelvan a él. 31 Porque Dios ha fijado un día en el cual juzgará al mundo con justicia por medio de un hombre al que escogió; y a todos ha dado pruebas de ello al resucitarlo de los muertos.»
32 Al oír esto de la resurrección de los muertos, unos se burlaron y otros dijeron:
—Ya te oiremos hablar de esto en otra ocasión.
33 Entonces Pablo se retiró y los dejó. 34 Sin embargo, algunos se le unieron y creyeron. Entre ellos estaba Dionisio, miembro del Areópago, una mujer llamada Dámaris, y otros más.
Acyinamam olhma tingma Tesalónica
1 Aplhinquic alhta Pablo najan Silas. Apquilyeycajangvocmec alhta tingma Anfípolis najan Apolonia. Apquilvocmec alhta tingma Tesalónica. Apyitnec alhta maa tingma apcaneyquiclhilha judíos. 2 Apmiyaclhec alhta Pablo tingma apcaneyquiclhilha. Aptemaclha mataa Pablo. Natqui acnim ninnayclha alhta invocmoc apquiltimnaycam. 3 Apquilpeyvaseclhec alhta mataa vaycajac actalhesomalhca aplhenamap Cristo. Actemaclha mayasquiscama apyimpejic Cristo najan actemaclha aplhaticjangviyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. Aptomjac alhta apquilanya:
—Eycaso Jesús siltimnascama mataa quellhip aptomja Cristo apanco —alhta aptomjac.
4 Am alhta elyascacmoc tasic amyaa napocja judíos. Apquilpalhavaac alhta Pablo najan Silas. Apnacmec alhta maa aplhamoclhojo griegos. Najan aclhamoclhojo quilvanaa alimja apmamyi. Apquilacoc alhta mataa Dios Ingyapam. Am alhta najan elyascacmoc tasic amyaa. 5 Apquiltanovquic alhta judíos aptomja apquilyasquiyam tasic amyaa. Apquilanyam alhta enlhit apquilmapsomcaa mepqui apquiltamjaycam. Inyinimquic alhta olhma apyovoclhojo tingma. Apquilvoclhec alhta Jasón tingma pac. Pablo najan Silas alhta apquilquitamac. Apquililtamjoc alhta elantipsic tingma. Apquiltamjoc alhta elanic judíos, yoyam elmacpoc Pablo najan Silas. 6 Am alhta elvitac maa. Yejemoc alhta apmacpo Jasón najan napocja apquilyalhinga. Apquilyinyovaseclhec alhta apnamcaclha apquilyimtalhnamo tingma. Apquilpalhamam alhta:
—Apquilvaac lhac as enlhitaoc apquiltomja apquilyinimquiscama lhalhma anco. 7 Apquilmec mataa tacja as enlhitaoc Jasón. Apquiltovasquic mataa singanamaclha apvisqui co Roma. Apquillhenquic mataa poc apvisqui apvisay Jesús —alhta apquiltomjac apquilpamesma.
8 Lhama alhta apquillinga as asoc. Apquilyinimcasquic alhta olhma enlhitaoc najan apquilyimtalhnamo. 9 Innec alhta acpeyvaseclho aptemaclha Jasón. Yejemoc alhta apquilapajasacpo eltajiclha.
Apquilvoyam Pablo najan Silas tingma Berea
10 Apquilpecjesam alhta apquilyalhinga. Alhtaa alhta apquilapajasacpo Pablo najan Silas elyacsic tingma Berea. Lhama alhta apquilvoclho. Yejemoc alhta apquilmiyaclho tingma apcaneyquiclhilha judíos. 11 Inquiljalhnec alhta apquilvalhoc judíos co Berea, melno apnaymacoc co Tesalónica. Inquilmec alhta apquilvalhoc tasic amyaa. Apquilyipsatamquic alhta mataa vaycajac Dios appayvam aclhamoclhojo acnim. Apquilyitsamquic alhta mataa actemaclha aplhanma Pablo. 12 Am alhta elyascacmoc tasic amyaa aplhamoclhojo enlhit. Am alhta najan elyascacmoc tasic amyaa aplhamoclhojo griegos najan quilvanaa alimja amamyi. 13 Lhama alhta apquillinga judíos co Tesalónica actemaclha apquiltimnascama Pablo Dios appayvam tingma Berea. Yejemoc alhta apquilvaa tingma Berea. Acyinamam olhma alhta apquiltimescasac tingma. 14 Yejemoc alhta apcapajascapo Pablo nicja yingmin acvanyam. Apquilyalhinga alhta apquilapajascama. Apnaclhec alhta mocjam Silas najan Timoteo tingma Berea. 15 Apmiyaclhec alhta Pablo tingma Atenas. Apquillhalhmaa alhta napocja apquilyalhinga. Apquiltajavoc alhta mocjam apquillhalhmaa. Apcapajasquic alhta appayvam Pablo. Apcanyacpec alhta Silas najan Timoteo elpecjicsojo, yoyam elimjamcoc.
Apvoyam Pablo tingma Atenas
16 Apquiljalhnam alhta Pablo, yoyam elvac tingma Atenas Silas najan Timoteo. Inyitnocjavoc alhta apvalhoc Pablo apvita aclhamoclhojo quilaycmasquiscama apquilyitquiscama dios. 17 Apvoclhec alhta Pablo tingma apcaneyquiclhilha. Apquilpamejitcasquic alhta Pablo nipyesicsa judíos najan apquilpalhaviyam judíos. Apquilpamejitcasquic alhta najan enlhit apnaycam napocja tingma aclhamoclhojo acnim. 18 Aptajanyavoc alhta Pablo enlhit apyascamcolhma apquilvisay epicureos najan poc apquilvisay estoicos. Apquilpamejitsacpec alhta:
—¿Soc asoc aplhena aplhamasomap nac lha? —alhta apquiltomjac.
Alhta apquiltomjac poc:
—Aplingasquimqui inyicje alvisay alyitsomalhca dios enlhit apnaycam mocjay —alhta apquiltomjac. Ayinyemaclha apquiltimnasa mataa Pablo tasic amyaa najan actemaclha aplhaticjangviyam Jesús —alhta intomjac amyaa aplhenacpo. 19 Yejemoc alhta apmacpo Pablo. Apquilyantamaclhec alhta ningyicpilcomalhcoclha acvisay Areópago. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—Ningiltamjo inyicje ongilyasamcojo nincoo actemaclha alhnancoc singillhicmoscama apquiltimnaycam mataa lhip.
20 Aplhenquic mataa lhip asoc mongyascamco. Ningiltamjoc ongilyasamcojo actemaclha aclhenomalhca —alhta apquiltomjac.
21 Apquiltemaclha apancaoc co Atenas najan enlhit apquilpalhaviyam Atenas. Am alhta ellanac moc asoc. Acvamlha apquililtamjoc mataa elaylhojo amyaa alhnancoc najan ellhenic mataa.
22 Apquinmam alhta Pablo nipyesicsa enlhitaoc apnaycam ningyicpilcomalhcoclha acvisay Areópago. Aptomjac alhta apquilanya Pablo:
—Quellhip co Atenas. Acyicpilcoc coo apquiltemaclha mataa quellhip apquilayo ingilyapam diosaoc. 23 Naysicsa sictiyascam natingma acvitangvocmec mataa actemaclha apquilayo quilaycmasquiscama acyitsomalhco dios. Acvitac alhta lhama acvatnamalhquilha. Yitnec alhta actalhesomalhca as appayvam: “Dios Ingyapam meyicpilcomap apanco” —alhta intomjac actalhescama. Apquilacoc mataa quellhip lhama Dios melyicpilquemo. Eycaso aptomja Dios siltimnascama quilhvo quellhip.
24 Dios Ingyapam aptomja apquillanay as nalhpop najan aclhamoclhojo asoc acnamco lhalhma anco. Dios Ingyapam aptomja Apvisqui netin najan as nalhpop. Melhejec mataa Dios Ingyapam congne tingma apponquinomap enlhit apquillanay. 25 Mongvanquic nincoo lhama asoc yoyam ongilanesquisic. Am coymalhquejec as asoc Dios Ingyapam. Eyca aptomja singmescama acyimnatem ingnenyic najan ninginamam najan aclhamoclhojo asoc.
26 Aplhamoclhojo enlhit apquilmolhama lhalhma anco apquilinyema Dios Ingyapam aptomja apquillanay lhama enlhit apmolhama siclhoc anco. Apquilyipsatamquic mataa Dios Ingyapam acvamlha acnim apquileyvam enlhitaoc as nalhpop. Apquilyipsatamquic mataa acvamlha yoclhilhma apquileyvam enlhitaoc. 27 Apquiltamjoc yoyam ongilquitmoc ningilanalhco Dios Ingyapam. Ongilpacnamam sat lhaja, ongilviticlhac sat lhaja. Am elhnac mocjay Dios Ingyapam. Apnec ningatoc nincoo. 28 Ningilinyemac nincoo Dios Ingyapam najan nintemaclha mataa najan ningileyvam mataa. Innoc apquillhanma alhta actamongvayclholhma appayvam (acmasis) nipyesicsa quellhip: “Nincoo ningilinyema apmolhama Dios Ingyapam” —alhta apquiltomjac. 29 Ningilinyemac ancoc apmolhama Dios, colhenejec ingvalhoc acyitsomalhco oro alyinmomo apyimpejic Dios najan acyitsomalhco plata alyinmomo najan acyitsomalhco mataymong. Eyca as asoc ayinyema enlhit apquillanay aptomja apcaycmasquiscama. 30 Am colhenam apvalhoc Dios Ingyapam apquiltemaclha ilhnic nat enlhitaoc melyascamco. Quilhvo eyca apquilanyacpo aplhamoclhojo enlhit lhalhma anco, yoyam elyanmongsic apquilvalhoc. 31 Aplhencasquic Dios Ingyapam lhama acnim, yoyam jingilyicpilcojo ningilanalhco lhalhma anco. Inpeyvoc anco apquilyicpilquemo. Apyacyesquic Dios Ingyapam lhama enlhit, yoyam etnejic singyicpilquemo. Metnatsacpejec sat maa, ayinyemaclha aplhaticjasquiyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo —alhta aptomjac Pablo.
32 Lhama alhta apquillinga actemaclha aplhaticjangviyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. Yejemoc alhta apquilasmesa napocja. Apquiltomjac alhta poc enlhitaoc:
—Intasi nac onlingaclhojoc mocjam aplhena nac lha —alhta apquiltomjac.
33 Aptipquic alhta Pablo nipyesicsa enlhitaoc. 34 Am alhta elyascacmoc tasic amyaa napocja enlhit. Apquilyiplaclhec alhta Pablo. Lhama alhta apvisay Dionisio, apmolhama ningyicpilcomalhcoclha Areópago. Najan lhama quilvana alhta acvisay Dámaris najan moc quilvanaa.