1 No presumas del día de mañana,
pues no sabes lo que el mañana traerá.
2 Deja que sean otros los que te alaben;
no está bien que te alabes tú mismo.
3 Pesadas son las piedras y la arena,
pero más pesado es el enojo del necio.
4 La ira es cruel y el enojo, destructivo,
pero los celos son incontrolables.
5 Vale más reprender con franqueza
que amar en secreto.
6 Más puedes confiar en el amigo que hiere
que en el enemigo que besa.
7 Para el que está lleno, hasta la miel empalaga;
para el que tiene hambre, hasta lo amargo es dulce.
8 Como ave que vuela lejos de su nido
es quien anda lejos del lugar donde nació.
9 Para alegrar el corazón, buenos perfumes;
para endulzar el alma, un consejo de amigos.
10 Nunca abandones a tus amigos
ni a los amigos de tu padre.
Nunca vayas con tus problemas
a la casa de tu hermano.
Más vale vecino cercano
que hermano lejano.
11 Sé sabio, hijo mío, y me harás feliz;
así podré responder a los que me ofendan.
12 El prudente ve el peligro y lo evita;
el imprudente sigue adelante y sufre el daño.
13 Al que salga fiador por un extraño,
quítale la ropa y tómasela en prenda.
14 Un saludo al amigo, a gritos y de madrugada,
es para el amigo lo mismo que un insulto.
15 Tanto molesta una mujer pendenciera
como una constante gotera en tiempo de lluvia.
16 ¿Controlarla? ¿Quién podría controlar el viento?
¿Quién podría retener aceite en la mano?
17 El hierro se templa con el hierro,
y el hombre, con otro hombre.
18 Cuida de la higuera y comerás sus higos;
cuida de tu amo y recibirás honores.
19 Así como en el agua se reflejan los rostros,
así también la mente refleja a la persona.
20 La muerte, el sepulcro y la codicia humana
nunca quedan satisfechos.
21 Al oro y la plata, el fuego los prueba;
al hombre lo prueban las alabanzas.
22 Al necio no se le quita lo necio
aunque lo muelas y lo remuelas.
23 Mantente al tanto de tus ovejas,
preocúpate por tus rebaños,
24 pues ni riquezas ni coronas
duran eternamente.
25 Cuando el pasto aparezca, y brote el verdor,
y se recoja la hierba de los montes,
26 de tus corderos obtendrás lana para vestirte;
de tus cabritos, dinero para comprar terrenos
27 y de tus cabras, leche abundante
para que tú y tu familia se alimenten,
y también el personal a tu servicio.
1 Mongvanquejec ongillhenic asoc alyivey, yoyam ongillana secaseclha. Paj ongilyasamcoc yavamlha cotnejic secaseclha.
2 Tasic mataa colhic singaco ayinyema ingnaymacoc, somco inyicje ongajalhcojo inganco.
3 Yimtilhec mataa mataymong najan lhopactic. Yimtilhec anco aclom ingvalhoc ayinyema aptemaclha apanco acyeyjamelhma.
4 Yimtilhec mataa aclom ingvalhoc najan nintemaclha ninlom, somco eyca aclhenseycam ingvalhoc, am colhno moc.
5 Anit actemaclha ningasicjayo: actamila anco singiltamescama, am colhno mepqui singiltamescama, asilhtec actema nac lha.
6 Tasi inyicje cascoc ingvalhoc singiltimesquiscama ingmoc, am colhno aptemaclha singayo cotnaja ingmoc.
7 Ingilastinquic sat ancoc nintom, ongiltanovac sat yamyovjene. Mayic sat ancoc jingilnapac, ongyispac sat acyovoclhojo nintom, colhojoc sat yamyovjene.
8 Nata ayitcoc acyamasma alhancoc, colhnanmoc sat mocjay. Ningno nincoo ninlhinganyam mocjay ningileyvam cotnajaclha ningaoclha.
9 Acpayjayclha ingilvalhoc ayinyema asoc acmasis. Acyisponcama ingilvalhoc ayinyema ningilpamejitsomalhca ingmoc.
10 Mongvanquejec mataa ongyinyoc ingnaymacoc najan tata ingac apnaymacoc.
Mongvanquejec mataa jingilpasmoc ingilyalhing, acyitna inlhojo problema ingvalhoc.
Aptasic mataa vecino ingmoc, am elhno ingyalhing apna mocjay.
11 Payjeclhec ingilvalhoc ningvita (inquitca) nintamongvoyam apyascamco. Ingvanquic mataa ongilatingmojo apquiltomja singvenéycam.
12 Ningvitac nincoo covac acmasom, acyitna inlhojo acyascamco ingvalhoc, ongilyilhanmoc sat. Ninlingamcoc nincoo acmasom, ayinyema ninganem cotnaja acmasom, actemaclha anco acyeyjamelhma ingvalhoc.
13 Ningilpasmec sat ancoc apmaycaoc nasa solyayem metnaja ningmolhama. Jingilmalhnac sat nincoo lha, elyamong siclho. Incaymalhquic siclho jingilmecsic apcalomap, colhejec acyascacmo etajicsojoc sat mocjam solyayem apmaycaoc.
14 Alhtooc ninlhaticjay saludar ingmoc ningyimnatesa nimpayvam, colhojoc sat macvenéycam apvalhoc ingmoc.
15 Intava aclhamasomalhca najan ayatingmomalhca, colhojoc sat yingmin ayitcoc acyeysoma asoc ingac naysicsa acmamay.
16 Mongvanquejec ongilvanmacsic as quilvana (ongnovsic) colhojoc sat ningnovquiscama alhcajayam, colhojoc sat ningilpatjetma aceite.
17 Ningilmaycam lima ontimjic ningilmalhnaycam sovo. Lhama enlhit aptomja apquiltamescama poc enlhit.
18 Nintamilcasquic sat ancoc higo yamit, ontovamcoc sat higo acyilhna. Ningiltimesam sat ancoc visqui ingac, colhic sat singaco.
19 Yingmin actomja malha laneyo intalhamavo, ongilanojo ningaat. Ingvalhoc actomja laneyo intalhamavo, ongilanojoc nintemaclha inganco.
20 Mepqui ayastingam mataa alyascama ingjangaoc, mepqui ayastingam ingvalhoc actemaclha ayitsepma ingnenyic.
21 Talha actomja ayalhnascama oro najan plata. Mayayoclha enlhit najan mepqui ayayo, cotnejic ningyicpilquemo aptemaclha enlhit.
22 Ningalhimcasquic sat ancoc ninticlhiclhamaclha enlhit acyeyjamelhma, malha nintipilquem actic, comasquejec sat aptemaclha apanco acyeyjamelhma.
23 Pac ongiltamilsic mataa ninatoscama nipquesic najan yataay, najan apquilyinatamaclha.
24 Comasquingvomoc sat ningilnatam, najan corona appocanma apvisqui.
25 Ontingyac sat mataa paat ongilyatemenic amyip najan netin inquilhe, eltovamcoc ninatoscama.
26 Nipquesic apva ongillanac sat ningalomalhca. Ongitlhaoc sat yataay ongvita acyanmonga, ongilmoc sat mocjam amyip.
27 Conyemac sat leche ninatoscama yataay, elyinamcoc najan eltovamcoc sat ningmolhama familia, najan singiltimesaycam enlhit najan quilvanaa.