1 Valen más la buena fama y la reputación,
que oro y plata en abundancia.

2 El rico y el pobre tienen algo en común:
a los dos los ha creado el Señor.

3 El prudente ve el peligro y lo evita;
al imprudente no lo detienen las consecuencias.

4 La humildad y la reverencia al Señor
traen como premio riquezas, honores y vida.

5 El camino de la gente malvada está lleno de trampas;
quien protege su propia vida se aleja de ellas.

6 La buena educación del niño de hoy,
jamás la abandonará el viejo de mañana.

7 A los pobres los domina el rey;
a los deudores, el prestamista.

8 Quien siembra maldad cosechará calamidades;
¡el Señor lo destruirá con los golpes de su furia!

9 El que es generoso será bendecido
por compartir su pan con los pobres.

10 Se va el insolente, se va la discordia
y se acaban los pleitos y las ofensas.

11 El rey aprecia al de corazón sincero,
y es amigo del que habla con gracia.

12 El Señor siempre cuida del sabio
y deshace acusaciones mentirosas.

13 El perezoso alega que en la calle
hay un león que lo quiere matar.

14 Los labios de la adúltera son un pozo profundo,
y en él caen los que el Señor rechaza.

15 La necedad es parte de las ideas juveniles,
pero se quita con unos buenos golpes.

16 Quien se hace rico oprimiendo al pobre
o favoreciendo al rico acabará en la pobreza.
Tercera colección: «dichos de los sabios»
17 Presta toda tu atención a los dichos de los sabios;
concéntrate en lo que te enseño.
18 Te agradará guardarlos en tu memoria
y poder repetirlos todos juntos.
19 Hoy te los hago saber
para que pongas tu confianza en el Señor.

20 Yo te he escrito treinta dichos
que contienen consejos y conocimientos,
21 para enseñarte a conocer la verdad,
y así puedas informar con verdad a quien te pregunte.
- 1 -
22 No abuses del pobre por ser pobre,
ni oprimas ante los jueces al indefenso,
23 pues el Señor saldrá en su defensa
y oprimirá a quienes los opriman.
- 2 -
24 No te hagas amigo ni compañero
de gente violenta y malhumorada,
25 no sea que aprendas sus malas costumbres
y te eches la soga al cuello.
- 3 -
26 Nunca te hagas responsable
de las deudas de otra persona,
27 pues si no tienes con qué pagar,
hasta la cama te quitarán.
- 4 -
28 No cambies de lugar los linderos
establecidos por tus antepasados.
- 5 -
29 El que hace bien su trabajo
estará al servicio de reyes
y no de gente insignificante.
1 Tasic anco colhic singaco, am colhno cotlaycaoc oro najan plata.

2 Apno poc apquinyemayaclha enlhit, najan mepqui apquilnatam, najan cascama apquilnatam. Dios Visqui ingac nic nat apquilantipquiscama.

3 Ningvitac nincoo covac acmasom, acyitna inlhojo acyascamco ingvalhoc, ongilyilhanmoc sat. Ninlingamcoc nincoo acmasom, ayinyema ninganem cotnaja acmasom, yoyam covac sat, actemaclha anco acyeyjamelhma ingvalhoc.

4 Nintemaclha ningayo Dios mepqui ayajamalhco ingvalhoc, ongvitac sat acyanmongam cotlaycaoc asoc, najan mayayo, najan ningyimnatem naysicsa ningileyvam.

5 Ningvitac mataa nalhit amay cotlaycaoc trampas tava apac singilmam, ningiltomja ningilmasomcaa. Mongyiplaclhejec as amay, ningiltomja ningiltamilcasomalhco inganco.

6 Pac ongiltamsamcoc inquitquic apquitcavoc najan ayitcavoc, colmiyovalhcac sat alyiplovquisa nintemaclha actamila.

7 Enlhit acma apquilnatam aptomja apvisqui apancaoc nipyesicsa mepqui apquilnatam. Ongiltimjic sat malha ningilmomalhca, ayinyema ningmaycaoc nasa apnaclha enlhit acyitnaclha solyayem.

8 Ninginaclhec sat ancoc actic acmasom, ongvitac sat acyilhna almasomcaa. Ongiltovasalhcac sat napato Visqui ingac, apmaycam apmic cetro apanco.

9 Colhic sat singaco ayinyema ningamliyam ingmoc, acyitna inlhojo ningmilasictem nintom nipyesicsa mepqui asoc.

10 Pac ongilapajacsic sat enlhit acyeyjamelhma, comascoc sat actemaclha ningilatingmomalhca, najan ningilnapomalhca, najan ningilvénamalhca.

11 Singasicjayo visqui ingac rey, acyitna inlhojo actamilaycam ingvalhoc, jingiltimjic sat aptimem poc apvisqui.

12 Apquilanoc mataa Visqui ingac, jingilmeyvoc ningiltomja ningyascamco. Jingiltanovac sat ningilyataycam, acyitna inlhojo ningmovan amyaa.

13 Am sat ancoc jingilyacmoc ongiltamjam, ongiltimjic nimpayvam: Inyancac yamacmeyva payjoc amay, yoyam jingajic — sat ontimjic.

14 Quilvana alanatama acpayvam alyitsomalhca malhic congno. Ongitlhalhcac sat congne malhic, ningiljalhno inlhojo quilvana acpayvam, singiltanova sat Visqui ingac.

15 Acyeyjamelhma mataa apquiltemaclha inquitquic. Elvatsamcoc sat, apquillingamco inlhojo ningilyicpilhquetaycaoc.

16 Nintingyac sat ancoc cascama ningilnatam, naysicsa apquillingaycamco mepqui apquilnatam. Mepqui ningilnatam sat ontimjic, ningilmesa inlhojo asoc enlhit acma apquilnatam.
Treinta actemaclha singiltamsoycaoc
17 Lhip sictamongvoyam: Ingyeylhojo mataa singiltamsoycaoc enlhit apquilyascamco. Coma sat apvalhoc actemaclha singyascasingviyam.
18 Pac ongilyasingvomoc de memoria, jingilvoncamejec sat singiltamsoycaoc.
19 Actomja singyascasingvoyam quilhvo nac jay, yoyam colhejec acyascacmo appayvam Visqui ingac.

20 Singiltalhesquiscama treinta amyaa, comoc ingvalhoc singiltamescama.
21 Ongilyasingvomoc sat actomja nasoc anco amyaa, ongilatingmojoc sat apquiltomja singilmalhnaycam actemaclha singiltamescama.
- 1 -
22 Lhip sictamongvoyam: Notvas nasa lhip enlhit mepqui apquilnatam, ayinyema mepqui apyimtalhnamo as enlhit. Notvas nasa lhip aplinga appayvam mepqui apyimtalhnamo naysicsa macpeyvescasquiclha napatavo singyicpilquemo.
23 Dios emyoc sat mepqui apyimtalhnamo, etvasacpoc sat apquinmelhaycam.
- 2 -
24 Notingya nasa lhip enlhit aplom, etnejic aptimem poc. Evjanamcoc sat lhip 25 aptemaclha apanco maa, elngamcojoc sat lhip acmasom.
- 3 -
26 Nomyov nasa lhip enlhit, acyitna inlhojo apmaycaoc nasa, nopasmiclha nasa as enlhit.
27 Copvanquejec lhip ingyajic apmaycaoc nasa, elnatamacpoc sat lhip acyovoclhojo asoc apanco.
- 4 -
28 Noyangviscomjo nasa lhip apanco amyip. Yitnec asoc monquinatquiscama navayc amyip, apquillanay nic nat lhip apquilyeyjamcaa.
- 5 -
29 Enlhit apyascamco aptamjaycam, etnejic sat aptimesaycam apvisqui rey. Melhejec sat mocjam nipyesicsa mepqui apquilyimtalhnamo.