El año de reposo y el año de liberación
1 El Señor se dirigió a Moisés en el monte Sinaí, y le dijo:
2 «Di a los israelitas lo siguiente: Cuando ustedes hayan entrado en la tierra que les voy a dar, la tierra deberá tener reposo en honor del Señor. 3 Podrán sembrar sus campos durante seis años. También durante seis años podrán podar sus viñedos y recoger sus frutos, 4 pero el séptimo año será de completo reposo de la tierra en honor del Señor; no siembren ese año sus campos ni poden sus viñedos. 5 Tampoco corten el trigo que nazca por sí mismo después de la última cosecha, ni recojan las uvas de su viñedo no podado; la tierra debe tener reposo completo. 6 Lo que la tierra produzca por sí misma durante su reposo alcanzará para que coman ustedes, sus siervos y sus siervas, y los trabajadores y extranjeros que vivan con ustedes, 7 y sus ganados y los animales feroces del país. Todo lo que la tierra produzca les servirá de alimento.
8 »Deben contar siete semanas de años, es decir, siete años multiplicados por siete, lo cual dará un total de cuarenta y nueve años, 9 y el día diez del mes séptimo, que es el Día del Perdón, harán sonar el cuerno de carnero en todo el país. 10 El año cincuenta lo declararán ustedes año santo: será un año de liberación, y en él anunciarán libertad para todos los habitantes del país. Todo hombre volverá al seno de su familia y a la posesión de sus tierras. 11 El año cincuenta será para ustedes año de liberación, y en él no deberán sembrar, ni cortar el trigo que nazca por sí mismo, ni podar los viñedos ni recoger sus uvas, 12 porque es un año santo y de liberación para ustedes. Comerán solamente lo que la tierra produzca por sí misma.
13 »En este año de liberación todos ustedes volverán a tomar posesión de sus tierras. 14 Si alguien vende o compra a otra persona algún terreno, no trate de aprovecharse de ella; 15 el que compra debe pagar según el tiempo transcurrido desde el año de liberación, y el que vende debe cobrar según los años de cosecha que aún falten: 16 cuantos más años de cosecha falten, mayor será el precio; si quedan pocos años, el precio será menor, pues lo que se vende es el número de cosechas.
17 »No abuse nadie de nadie. Muestren reverencia por su Dios, pues yo soy el Señor su Dios. 18 Cumplan mis leyes, pongan en práctica mis decretos. Cúmplanlos y vivirán tranquilos en el país; 19 la tierra dará frutos, y ustedes vivirán tranquilamente en ella y comerán de sus frutos hasta quedar satisfechos.
20 »Tal vez se pregunten ustedes: “¿Y qué vamos a comer durante el séptimo año, si no podemos sembrar ni recoger la cosecha?” 21 Pues bien, yo les enviaré mi bendición durante el sexto año, y la cosecha será suficiente para tres años; 22 así comerán del grano almacenado mientras siembran de nuevo en el año octavo, y aun hasta el año noveno podrán comer del grano almacenado, mientras llega la cosecha.
23 »La tierra no debe venderse a perpetuidad: la tierra es mía, y ustedes solo están de paso por ella como huéspedes míos. 24 Por lo tanto, para cualquier terreno que ustedes tengan en propiedad, deben conceder a los poseedores anteriores el derecho de volver a comprarlo.
25 »Si uno de tus compatriotas se queda en la ruina y te vende alguno de sus terrenos, su pariente más cercano podrá venir y rescatar lo que su pariente haya vendido.
26 »En el caso de alguien que no tenga un pariente que pueda rescatar su propiedad, pero que logre reunir lo suficiente para rescatarla él mismo, 27 calculará el tiempo transcurrido desde que la vendió, devolverá al que la compró la cantidad de dinero que resulte a su favor, y él volverá a tomar posesión de su propiedad. 28 Pero si no logra reunir lo suficiente para rescatar la propiedad, esta se quedará en poder del comprador hasta el año de liberación, durante el cual será liberada la propiedad, y el que la vendió volverá a tomar posesión de ella.
29 »Si alguien vende una vivienda en una ciudad con murallas, tendrá derecho a volver a comprarla durante un año completo a partir de la fecha de venta. 30 Pero en caso de que la vivienda no sea rescatada en el término de un año, se quedará para siempre en poder del que la compró y de sus descendientes. No podrá ser liberada en el año de liberación. 31 En cambio, las casas de pueblos sin murallas serán consideradas igual que los campos: podrán ser rescatadas, y serán liberadas en el año de liberación.
32 »Los levitas tendrán siempre el derecho de volver a comprar las casas que estén dentro de las ciudades de ellos. 33 Si el que rescata es un levita, deberá abandonar la casa en el año de liberación e irse a la ciudad donde tiene su propiedad, porque la única propiedad de los levitas entre los israelitas es la casa que tienen en su ciudad. 34 Las tierras de pastoreo pertenecientes a las ciudades de los levitas no podrán ser vendidas, porque son su propiedad permanente.
35 »Si alguno de tus compatriotas se queda en la ruina y recurre a ti, debes ayudarlo como a un extranjero de paso, y lo acomodarás en tu casa. 36 No le quites nada ni le cargues intereses sobre los préstamos que le hagas; al contrario, muestra temor por tu Dios y acomoda a tu compatriota en tu casa. 37 No le cargues interés al dinero que le prestes, ni aumentes el precio de los alimentos que le des. 38 Yo soy el Señor, el Dios de ustedes, que los sacó de Egipto para darles la tierra de Canaán y para ser su Dios.
39 »Si uno de tus compatriotas se queda en la ruina mientras está contigo, y se vende a ti, no lo hagas trabajar como esclavo; 40 trátalo como a un trabajador o como a un huésped. Trabajará para ti hasta el año de liberación, 41 después del cual podrá abandonar tu casa junto con sus hijos, para volver otra vez a su clan y a sus propiedades familiares; 42 pues ellos son mis siervos; yo los saqué de Egipto, y no deben ser vendidos como esclavos. 43 No los trates con crueldad; al contrario, muestra temor de tu Dios.
44 »Si quieres tener esclavos o esclavas, cómpralos de las otras naciones que te rodean. 45 También puedes comprar a la gente extranjera que vive entre ustedes, y a los hijos que les nazcan mientras estén en el país de ustedes; a ellos pueden comprarlos en propiedad 46 y dejarlos como herencia a sus hijos cuando ustedes mueran; siempre podrán servirse de ellos. Pero ningún israelita debe dominar ni tratar con crueldad a otro israelita.
47 »Si un extranjero que vive en tu tierra se hace rico, y en cambio uno de tus compatriotas, vecino del extranjero, se queda en la ruina y se vende a ese extranjero o a algún otro extranjero, 48 tendrá derecho a que se compre su libertad aun después de haberse vendido. Podrá ser rescatado por uno de sus hermanos, 49 un tío, un primo o cualquier pariente cercano; también podrá rescatarse él mismo, si tiene medios para hacerlo, 50 luego de calcular, con el que lo compró, el precio de venta desde el año en que se vendió hasta el año de liberación. Ese precio deberá corresponder al número de años desde que se vendió, y el tiempo que haya trabajado se calculará según la paga que se da a los trabajadores. 51 Si aún quedan muchos años por delante, dará por su rescate la parte proporcional del dinero que recibió por venderse; 52 pero si falta poco tiempo para el año de liberación, dará por su rescate la cantidad correspondiente a los años que falten. 53 Se lo deberá tratar como a un trabajador contratado por año; no permitas que se lo trate con crueldad.
54 »Si acaso no es rescatado en este tiempo, quedará en libertad en el año de liberación, junto con sus hijos, 55 pues los israelitas son mis siervos, mis propios siervos; yo los saqué de Egipto. Yo soy el Señor su Dios.
Actemaclha año ninnayquiclha
1 Aptomjac nic nat Dios apcanya Moisés, payjoc inquilhe acvinatem Sinaí:
2 Iltimnas sat lhip sicpayvam napatavo israelitas: Apquilvitac sat ancoc quellhip yoclhilhma alhnancoc sicmescama quellhip, incaymalhquic nalhit años elhnam siclho quellhip, mepqui apquilquinayclha actic lhama año. 3 Elcaoc sat mataa amyip quellhip, elquiniclha sat mataa actic acvaycmo seis años. Eltamjam sat mataa ayimjaclha uva, eltingya acyilhna acvaycmo seis años. 4 Vocmec sat ancoc séptimo año, cotnejic sat apquilnayclha quellhip mepqui apquilcaycaoc amyip najan mepqui apquiltamjaycam uva avjac, colhic sat ayaco Dios. 5 Noeltingya nasa trigo apquictinga apanco, noeltingya nasa uva acyilhna apquilvita inlhojo mepqui apquiltamjaycam. Coytic ac lha amyip. 6 Elvitac sat quellhip as año acponquinomalhca acyilhna acmenmalhem aptoycaoc quellhip, najan aptoycaoc enlhit apquiltimesaycam najan quilvanaa altimesaycam, najan enlhit apquilpalhaviyam nipyesicsa quellhip. 7 Cotnejic acmenmalhem acyilhna actoycaoc apnatoscama najan asoc navjac lhalhma anco. Eltovaoc sat aclhamoclhojo acyilhna apquilvita inlhojo quellhip mepqui apquiltamjaycam as año nac jay.
8-9 Apquillanac sat ancoc quellhip fiesta año acponquinomalhca acvaycmo siete veces, acsovjalhco inlhojo cuarenta y nueve años. Ellana sat quellhip mocjam fiesta acnim diez, najan piltin séptimo. Elpayvas sat trompetas nipquesic apquipitaoc lhalhma anco. Cotnejic sat acvisay Acnim Singasicjayquiclha. 10 Cotnejic sat año santo acponquinomalhca, moc acvisay liberación lhalhma anco as yoclhilhma. Etajiclhac sat moclhama enlhit apquinyemayaclha, etajiclhac sat tingma pac najan nipyesicsa apquilmolhama familia. 11 Cotnejic sat año liberación mepqui apquiltamjaycam quellhip amyip, mepqui apquilyatemenma acyilhna najan apyilhna trigo apquimja apanco, mepqui apquiltamjaycam uva avjac, mepqui apquiltingyey acyilhna uva. 12 Ayinyema acvisay año liberación quellhip. Eltovamcoc sat quellhip acyilhna apquilvitay mepqui apquiltamjaycam.
13 Elmiclhac sat quellhip as año liberación mocjam amyip, actomja siclho apancaoc quellhip. 14 Colyit apatic quellhip apquilmam siclho amyip, yoyam eltajicsojo as año nac jay. Enlhit aptomja apyamasma siclho amyip, yoyam emiclhac sat mocjam as año nac jay. 15 Enlhit aptomja apmam amyip, elyipsitic sat años acvaycmo año liberación. 16 Cotnejic sat acyivey acyanmongam amyip, acyitna inlhojo aclhamoclhojo años acvaycmo año liberación. Casilhtojoc sat acyanmongam amyip, acyitna inlhojo anit años acvaycmo año liberación. Inlhenalhquic mataa acvamlha cosechas acyilhna acvaycmo año liberación.
17 Noelyinimquis nasa poc. Elyiplovcasojo mataa sicpayvam siyanamaclha. Coo sicvisay Dios Visqui apancaoc quellhip. 18 Elsavojo mataa apquilyiplovquiscama siyanamaclha najan siyascamaclha, colhic sat mataa actamilaycam apquilvalhoc naysicsa apquileyvam. 19 Elvitac sat mataa acyilhna quellhip yoyam eltovamcoc, mellingamquejec sat mataa mayic.
20 Colhenic sat apquilvalhoc yavamlha eltimjic séptimo año, mepqui apquilquinayclha actic, najan mepqui apquiltamjaycam cosecha acyilhna. 21 Ongvapajacsic sat sexto año sicvaticjapquiscama quellhip, ellhovamcoc sat quellhip cotlaycaoc acyilhna, cotnejic acmenmalhem aptoycaoc tres años tap. 22 Eltovamcoc sat acyilhna quellhip naysicsa apquiltamjaycam año octavo apquilquinayclha actic. Eltovamcoc sat año noveno acyilhna, ayinyema apquiltamilquiscama acyilhna sexto año.
23 Jave quellhip apancaoc yoclhilhma apquileyvomaclha, actomja eyca coo ajanco. Colapvanquejec quellhip elyinyoc amyip acyanmongam solyayem. Quellhip apquiltomja malha maycaa apquileyvam yoclhilhma ajanco. 24 Colhen sat mataa apquilvalhoc amyip apancaoc, yoyam emiclhac sat mocjam avtip siclhoc anco.
25 Aptomjac sat ancoc mepqui asoc enlhit israelita. Apyinyovquic sat ancoc nicja amyip acyanmongam solyayem, apvanquic lhama apmolhama eyinyoc acyanmongam etajicsojoc mocjam nicja amyip.
26 Am sat ancoc elhnac aptomja apmolhama, yoyam emiclhac nicja amyip. Nalhit año coytic sat solyayem apanco, emiclhac sat nicja amyip apyamasma siclho. 27 Eyitsic sat acvamlha años acvaycmo año liberación, eyinyoc sat acyanmongam acvoncapaycaoc, emiclhac sat nicja amyip apanco. 28 Am sat ancoc coyitnac solyayem, yoyam emiclhac sat nicja amyip apanco. Cotnejic sat amyip apanco aptomja apmam, etnejic sat avtip as amyip acvaycmo año liberación. Natamin emiclhac sat mocjam aptomja avtip siclhoc anco as amyip.
29 Apyinyovquic sat ancoc tingma pac enlhit, apyitna tingma apvanyam acma apjalhtam mataymong, apvanquic eyinyoc acyanmongam acvaycmo un año, emiclhac sat mocjam tingma pac. 30 Am sat ancoc coyitnac solyayem, yoyam emiclhac mocjam tingma pac acvaycmo un año. Etnejic sat apanco enlhit aptomja apmam as tingma, najan aptovana apancaoc. Metniclhejec sat libre as tingma año liberación. 31 Moc actemaclha mataa tingma apyitna amyip. Tingma apyinyovmap acyanmongam solyayem, colhojoc sat amyip acyinyovmalhca. Apvanquic emiclhac mocjam aptomja apvitip siclhoc anco. Etniclhac sat mocjam tingma pac, acvocmo inlhojo año liberación.
32 Apnam mataa tingma apquilvanyam levitas. Apyinyovquic sat ancoc tingma pac levita, apvanquic emiclhac sat mocjam acyanmongam solyayem. 33 Am sat ancoc emiclhac mocjam tingma pac levita, colhic sat actajesa tingma pac aptomja apvitip siclhoc anco. Mepqui mataa amyip levitas, apancaoc apancavo mataa tingma. 34 Colapvanquejec mataa levitas elyinyoc amyip ayitcoc nipyava tingma apvanyam, aleyvomaclha apnatoscama.
35 Apnec sat ancoc nipyesicsa quellhip enlhit mepqui apquilnatam, mepqui amyip, mepqui asoc. Elpasim sat asoc ayaymomalhca, elhojoc sat metnaja israelita appalhaviyam nipyesicsa quellhip, elimlimojo sat maa.
36 Apquiltamjoc sat ancoc as enlhit mepqui apquilnatam elyamong siclho solyayem, noeltingya nasa interés acvoncapaycaoc, apcaja inlhojo apmaycaoc nasa as enlhit. Elimlimojo sat quellhip, apna inlhojo nipyesicsa quellhip mepqui asoc, apvitac mataa Dios. 37 Noeltingya nasa interés acvoncapaycaoc, acyitna inlhojo apmaycaoc nasa. Noelyangviscomjo nasa acyanmongam nintom apquilhacjam quellhip. 38 Coo sicvisay Dios Visqui apancaoc quellhip. Coo nac sicyinyovquiscama quellhip yoclhilhma Egipto, yoyam ellhovamcoc yoclhilhma Canaán, otnejic sat Dios Visqui apancaoc quellhip.
39 Apnec sat ancoc israelita mepqui apquilnatam, yoyam etnesam malha enlhit apmomap nipyesicsa quellhip. Noelhnasojo nasa enlhit apmomap. 40 Elhnasojo sat enlhit aptimesaycam, najan malha maycaa. Etnesam sat nipyesicsa quellhip acvaycmo año liberación. 41 Natamin eyinyoc as enlhit aptamjaycam nipyesicsa quellhip, enaliclhac sat apquitquic, etajiclhac sat nipyesicsa apquilmolhma familias. 42 Enlhit selancam as enlhitaoc mepqui apquilnatam. Coo nat sicyinyovquiscama yoclhilhma Egipto. Colapvanquejec mataa eltimjic apquilmomap as enlhit mepqui apquilnatam. 43 Noelyimtalhnes nasa apquilvalhoc maa, elimliclhojo sat mataa napato Dios.
44 Apquiltingyac sat ancoc quellhip enlhit apquilmomap najan quilvana almomalhca, elyinyov sat acyanmongam apquilmam nipyesicsa metnaja israelitas apquileyvam nipyava quellhip. 45 Elyinyov sat quellhip acyanmongam apquilmam enlhit apquilpalhaviyam nipyesicsa quellhip, yoyam eltimesam. Najan maa apquitquic appaliyam yoclhilhma apquileyvomaclha quellhip, elhnasojo sat apquilmomap. 46 Quellhip aptovana niptamin elmiclhac sat apquilmomap, yoyam eltimesam. Colapvanquejec eltimjic apquilmomap israelitas mepqui apquilnatam, ayinyema apquiltomja apquilmolhama quellhip.
47 Apnec sat ancoc metnaja israelita nipyesicsa quellhip, acnaycaoc cascama apquilnatam. Apnec sat ancoc poc israelita apanco mepqui apquilnatam, etniclhac sat apmomap etnesam metnaja israelita tingma pac, tasic najan poc metnaja israelita tingma pac. 48 Apvanquic as israelita apmomap emyovacpoc ayinyema apquilmolhama apquilyamasma acyanmongam. Etajiclhac sat mocjam, ayinyema apyamasma acyanmongam 49 apyaja, tasic najan apyalhing, tasic najan poc apmolhama. Apvanquic najan enlhit apmomap eyinyoc acyanmongam, acyitna inlhojo solyayem. 50 Colyipsatalhcac sat acyanmongam apmomap siclho, acvaycmo año liberación, colhojoc sat acyanmongam enlhit aptimesaycam aclhamoclhojo acnim. 51 Colhojoc sat acyanmongam apyamasma apmolhama, aptimesaycam moclhama año acvaycmo año liberación. 52 Asilhtec sat ancoc aptimesaycam acyavacmo año liberación, colhojoc sat acyanmongam aptimesaycam enlhit apmomap. 53 Incaymalhquic etnesam as enlhit apno poc aptimesaycam por año. Copvanquejec israelita apanco etniclhac enlhit apmomap.
54 Am sat ancoc coyinyovalhcac acyanmongam enlhit apmomap, yoyam etajiclhac tingma pac. Etajiclhac sat acvocmo inlhojo año libertad, enaliclhac sat najan apquitquic. 55 Selancam ajancaoc apquiltomja israelitas, sicyinyovquiscama nat yoclhilhma Egipto. Coo sicvisay Dios Visqui apancaoc quellhip — nic nat aptomjac Dios.