Dios llama a Gedeón
1 Pero la conducta de los israelitas fue mala a los ojos del Señor, y durante siete años el Señor los entregó al poder de los madianitas. 2 Como los madianitas oprimían cada vez más a los israelitas, estos, por temor, se hicieron escondites en los cerros, en las cuevas y en lugares de difícil acceso. 3 Siempre que los israelitas tenían algo sembrado, los madianitas, los amalecitas y la gente del oriente los atacaban; 4 acampaban en los territorios de Israel y destruían las cosechas hasta la región de Gaza, y dejaban a los israelitas sin ovejas, ni bueyes, ni burros, ni nada que comer. 5 Con sus tiendas de campaña y su ganado invadían el país y lo destruían todo, pues venían como una plaga de langostas, con grandes caravanas de camellos. 6 Por causa de los madianitas, los israelitas pasaban por muchas miserias, y finalmente le pidieron ayuda al Señor.
7 Cuando los israelitas le pidieron al Señor que los librara de los madianitas, 8 él les envió a un profeta que les dijo: «Así dice el Señor y Dios de Israel: “Yo los saqué a ustedes de Egipto, donde vivían como esclavos, 9 y no solo los libré de los egipcios, sino también de todos los que los oprimían. A ellos los fui echando de delante de ustedes, y a ustedes les di la tierra de ellos. 10 Y les dije a ustedes que yo soy el Señor su Dios, y que no tuvieran miedo de los dioses de los amorreos, en cuya tierra viven ustedes ahora; pero ustedes no me hicieron caso.”»
11 Cierto día, vino el ángel del Señor y se sentó bajo la encina que estaba en Ofrá, y que pertenecía a Joás, que era del grupo de familias de Abiezer. Joás tenía un hijo, llamado Gedeón, que estaba limpiando el trigo en el lugar donde se pisaban las uvas para hacer vino, a escondidas, para que los madianitas no lo vieran.
12 El ángel del Señor se le apareció y le dijo:
—¡El Señor está contigo, hombre fuerte y valiente!
13 Y Gedeón contestó:
—Perdón, señor, pero si el Señor está con nosotros, ¿por qué nos pasa todo esto? ¿Dónde están todos los milagros de que nos hablan nuestros antepasados, cuando dicen que el Señor nos sacó de Egipto? El Señor nos ha abandonado, y nos ha entregado al poder de los madianitas.
14 El Señor lo miró, y le dijo:
—Usa la fuerza que tienes, y ve a salvar a Israel del poder de los madianitas. Yo soy quien te envía.
15 Pero Gedeón volvió a contestar:
—Una vez más, perdón, señor, pero ¿cómo voy a salvar a Israel? Mi familia es la más pobre de toda la tribu de Manasés, y yo soy el más pequeño de mi familia.
16 Y el Señor le respondió:
—Podrás hacerlo porque yo estaré contigo. Derrotarás a los madianitas como quien derrota a un solo hombre.
17 Entonces Gedeón dijo:
—Si me he ganado tu favor, dame una prueba de que realmente eres tú quien habla conmigo. 18 Por favor, no te vayas de aquí hasta que yo vuelva con una ofrenda que te quiero presentar.
Y el Señor le aseguró:
—Aquí estaré, esperando tu regreso.
19 Gedeón fue y preparó un cabrito, y con unos diez kilos de harina hizo unos panes sin levadura; luego puso la carne en una canasta y el caldo en una olla, y lo llevó todo hasta la encina. 20 El ángel de Dios le mandó poner sobre una roca la carne y los panes sin levadura, y derramar el caldo. Después de que Gedeón hizo lo que se le había ordenado, 21 el ángel tocó la carne y los panes con la punta del bastón que tenía en la mano, y de la roca salió fuego, el cual consumió la carne y los panes; luego, el ángel del Señor desapareció de su vista. 22 Cuando Gedeón comprendió que se trataba del ángel del Señor, dijo:
—¡Ay Señor, Señor! ¡He visto cara a cara al ángel del Señor!
23 Pero el Señor le contestó:
—No tengas miedo, que no vas a morir. Recibe mi paz.
24 Entonces Gedeón construyó allí un altar en honor del Señor, y lo llamó «El Señor es la paz». Este altar todavía está en Ofrá, ciudad de las familias de Abiezer.
25 Aquella misma noche el Señor le dijo a Gedeón:
—Toma un toro del ganado de tu padre, el segundo toro, el de siete años, y derriba el altar de Baal que tiene tu padre. Destruye también la estatua de Asera que está junto al altar de Baal, 26 y en lo alto de esa fortaleza construye un altar al Señor tu Dios. Toma luego el toro, el segundo, y ofrécemelo como sacrificio que se quema completo; usa para ello la madera de la estatua de Asera.
27 Entonces Gedeón tomó a diez de sus sirvientes e hizo todo lo que el Señor le había mandado; solo que no lo hizo de día, sino durante la noche, por miedo a la familia de su padre y a los hombres de la ciudad. 28 A la mañana siguiente, cuando la gente de la ciudad se levantó, se encontró con que el altar de Baal había sido derribado, lo mismo que la estatua de Asera que estaba junto al altar, y que además un toro había sido ofrecido sobre el nuevo altar, como ofrenda quemada. 29 Unos a otros se preguntaban: «¿Quién habrá hecho esto?»
Cuando, después de mucho buscar y preguntar, supieron que lo había hecho Gedeón, el hijo de Joás, fueron a decirle a Joás:
30 —Saca a tu hijo, que lo vamos a matar. ¡Ha derribado el altar de Baal y destruido la estatua de Asera que estaba junto al altar!
31 Pero Joás respondió a quienes lo rodeaban:
—¿Van ustedes a defender a Baal, y a pelear en su favor? ¡Pues que muera antes del amanecer cualquiera que defienda a Baal! Si Baal es dios, déjenlo que se defienda solo, puesto que era suyo el altar derribado.
32 Desde entonces comenzaron a llamar Yerubaal a Gedeón, y decían: «Que Baal se defienda de él», pues Gedeón había echado abajo el altar de Baal.
33 Entonces todos los madianitas y amalecitas, y la gente del oriente se juntaron y cruzaron el río Jordán, y acamparon en el valle de Jezrel. 34 Pero el espíritu del Señor envolvió a Gedeón, y este tocó un cuerno de carnero para que se le unieran los hombres de la familia de Abiezer; 35 además, envió mensajeros para que llamaran a toda la tribu de Manasés a que se le uniera. También envió mensajeros a las tribus de Aser, Zabulón y Neftalí, para que también salieran a unirse con él.
36 Y Gedeón le dijo a Dios: «Si de veras me vas a usar para salvar a Israel, como tú mismo has dicho, 37 voy a poner el cuero lanudo de una oveja en el lugar donde se trilla el trigo. Si por la mañana la lana está mojada de rocío, pero la tierra está seca, sabré que de veras vas a usarme para salvar a Israel, como tú mismo lo has dicho.»
38 En efecto, así sucedió. Cuando Gedeón se levantó por la mañana, exprimió el cuero lanudo y sacó de él una taza llena de rocío. 39 Sin embargo, Gedeón dijo: «No te enojes conmigo si vuelvo a insistir, pero quiero hacer una sola prueba más. Esta vez harás que la lana quede seca y que el rocío humedezca la tierra.»
40 Aquella noche Dios lo hizo así. Y a la mañana siguiente, la lana estaba seca y toda la tierra estaba cubierta de rocío.
Apvisqui mayayo Gedeón
1 Apquilsilhnanacpec nic nat apanco enlhitaoc Israel napato Dios. Apquillingamcoc nic nat acmasom ayinyema apquilyimnatem co Madián acvaycmo siete años. 2 Inyangvocmec nic nat apquillingaycamco nalhit acnim. Apquilacac nic nat enlhitaoc Israel. Apquiltingyac nic nat mataa apquilyilhanmomaclha netin inquilhe, avalhoc mataymong najan moc apquilyilhanmomaclha. 3 Apquilvoctac nic nat mataa apquilinmelhaycam naysicsa ayimjaclha ninganma. Apquilinmelhaycam apquilvisay nic nat madianitas, najan amalecitas, najan apquilinyema actiyapmaclha acnim. 4 Apquilnactac nic nat mataa apquileyvomaclha enlhitaoc Israel. Apnatovasquic nic nat mataa acyilhna, acvaycmo yoclhilhma Gaza. Apquilsovjoc nic nat nintom, najan apnatoscama nipquesic najan vayqui najan yamelyeyjaycoc. 5 Apquilpatmentac nic nat carpa apancaoc. Apnalantac nic nat apnatoscama. Apnatovasquic nic nat yoclhilhma lhalhma anco. Voncayispoc nic nat apquilquinamtem. Appintalhnama ilhnic nat, malha sova mongmovan ongilyipsitic. 6 Apquillingamcoc nic nat enlhitaoc Israel apquilinmelhaycam madianitas. Yiplovcoc nic nat apquilmalhnaycam Dios, yoyam epasingvota. 7 Aplingac nic nat Dios apquilmalhnancama enlhitaoc Israel. 8 Apcapajasquic nic nat profeta Dios apcasinancama. Aptomjac nic nat apquilanya: —Eycaso sicpayvam sicvisay Dios Visqui apancaoc enlhitaoc Israel: Acyinyovcasquic alhta quellhip yoclhilhma Egipto. Apquiltimesam alhta quellhip malha apquilmomap. 9 Acvomcasquic alhta tap quellhip napatavo co Egipto najan napatavo poc apquilinmelhaycam. Alantipcasquic alhta coo actomja apquilaoclha. Apquillhocac alhta quellhip as yoclhilhma apquilyamasma. 10 Actomjac alhta silanya quellhip meltimjic mataa apquilayo quilaycmasquiscama apancaoc amorreos, apquileyvomaclha quellhip quilhvo nac jay. Coo sicvisay Dios Visqui apancaoc quellhip. Am alhta jelyajaclhoc mataa quellhip — lhac aptomjac Dios — nic nat aptomjac profeta.
11 Apvaac nic nat lhama ángel Dios apcasinancama. Apnactac nic nat coning yamit, payjoc Ofra. Amyip apanco ilhnic nat Joás, Abiezer apmolhama. Joás apquitca ilhnic nat Gedeón. Apliquic nic nat trigo apactic payjoc acyajapsomalhquilha uva acyilhna. Apyilhacpoc nic nat aptamjaycam Gedeón, melvityejec sat madianitas.
12 Pilapcasquic nic nat apvita ángel Dios apcasinancama, aptomja apcanya: —Apyimnatem apanco nac lhip. Aplhalhma lhip Dios Visqui ingac — nic nat aptomjac.
13 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Va, Visqui nac lhip. Nasoc sat ancoc singilpasmom Dios, ¿so actomja yi ninlingamco mataa acyimtalhnama? ¿Naso ya aptamjaycam simpilapquiscama nic nat Dios? Apquillhanma nic nat ningilyeyjamcaa: Singyinyovquiscama yoclhilhma Egipto Dios — nic nat intomjac amyaa. Ingilyinyovquic nincoo Dios Apyimtalhnamo. Ingiltimescasquic nincoo onlingamcojo acyimtalhnama nipyesicsa madianitas — nic nat aptomjac Gedeón.
14 Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Coo nac Dios siyapajascama lhip. Iyimnac sat lhip. Ilvomquis tap enlhitaoc Israel nipyesicsa madianitas — nic nat aptomjac.
15 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Va, Visqui nac lhip. ¿Jalhco sat otnejic olvomsic tap enlhitaoc Israel? Incanit nincoo ningmolhama clan nipyesicsa apquilmolhama tribu Manasés. Esilhyoc coo tata tingma pac — nic nat aptomjac Gedeón.
16 Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Otnejic sat siclhanma lhip. Elnapoc sat lhip madianitas apyovoclhojo. Malha apcajem lhip lhama enlhit sat cotnejic — nic nat aptomjac.
17 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Nasoc sat ancoc seyasicjayo lhip, jelhicmos sat yoyam colhejec acyascacmo, Visqui apanco nac lhip, aptomja sepamejitquiscama. 18 Ilha siclho. Otingyasquisic siclho asoc macmescama, osantimquisic sat lhip — nic nat aptomjac.
Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Olaylhic sat lhip apvactamo mocjam — nic nat aptomjac.
19 Aplhinquic nic nat Gedeón. Apcajac nic nat yataay apquitcoc. Apquillanac nic nat pan mepqui apquimpascaoc. Motajap harina nic nat apyelaquiscama, malha veinte litros. Avalhoc nintom alhancoc appiquena nic nat yataay mocjetic. Moc alhancoc nic nat yingminata. Apsantimcasquic nic nat acyovoclhojo nintom apquinmamcaclha ángel coning yamit. 20 Aptomjac nic nat ángel Dios apcasinancama apcanya: Ipquin siclho netin mataymong acyivey nintom apjapitic najan pan. Comalhqueje eyca yingminata, iyaninquis. Apyiplovcasquic nic nat Gedeón actemaclha apcanyomap ellana. 21 Yitnec nic nat yamit ayitcoc apmaycam ángel. Aptimec nic nat yamit nav'a acyitnama apjapitic najan pan. Pilapcasquic nic nat actepa talha mataymong acyivey. Insovjoc nic nat acmeta apjapitic najan pan. Am nic nat etacpoc mocjam ángel, apvonquipqui.
22 Apyasingvocmec nic nat Gedeón nasoc anco apvisay Dios apcasinancama. Aptomjac nic nat appametamcaa: —¡Coo layi! Acnec lhac napato Dios Visqui ingac — nic nat intomjac apvalhoc.
23 Apcatingmavoc nic nat Dios: —Nojeya nasa, mengyitsepejec sat lhip. Coyit actamilaycam apvalhoc — nic nat aptomjac.
24 Apquillanac nic nat apvatnamaclha asoc macmescama Dios, etnejic apcayo. Aptimec nic nat acvisay: Actamilaycam ingvalhoc ayinyema Dios. Tingma Ofra nic nat acyitna as ningvatnamaclha. Yitnec mocjam as ningvamlha nac jay, nipyesicsa apquilmolhama clan Abiezer.
25 Apcanyacpec nic nat Gedeón as alhtaa: —Itingya siclho apyap aptoscama vayqui inquinavo, cotnaja actiyam amamyi. Aptoscama acyivey, acvaycmo siete años. Itvas sat apyap apanco apvatnamaclha asoc macmescama quilaycmasquiscama Baal. Itvas sat najan yamit acponquinomalhca ayimja nicja apvatnamaclha. 26 Ilana sat lhip netin inquilhe moc apvatnamaclha asoc macmescama Dios. Ingyaa sat vayqui inquinavo cotnaja actiyam amamyi. Iyatemen sat yamit acponquinomalhca ayimja nicja, yoyam elvitic talha. Cotnejic sat asoc acmatnam macmescama Dios acyanmongam mongilyascalhma — nic nat aptomjac ángel.
27 Apcapajasquic nic nat Gedeón diez apquilancam ellana acyovoclhojo asoc apcanyomap nic nat elana Gedeón. Alhtaa ilhnic nat apquillanay, jave acnim anco. Apcacac nic nat elvita apnaymacoc najan apquilmolhama apyap. 28 Moc acnim nic nat intomjac. Apnalhaticjac nic nat apnaymacoc tingma apvanyam. Pilapcasquic nic nat apquilvita actovasomalhca apquilvatnamaclha asoc macmescama Baal. Najan actovasomalhca yamit acponquinomalhca maa. Apquilvitac nic nat apvatnamaclha alhnancoc najan asoc acmatnam vayqui inquinavo. 29 Apquiltomjac nic nat apquilpamejitsomacpo: ¿Soc enlhit qui aptomja aptovascama? — nic nat apquiltomjac.
Apquilquitamquic nic nat ayinyema aptovascama. Apquillingac nic nat apvisay Gedeón, Joás apquitca. Apquiltomjac nic nat apquilanya Joás: 30 —Nomyov nasa lhip apquitca, ematong sat. Ayinyema alhta aptemaclha aptovascama ningvatnamaclha asoc macmescama quilaycmasquiscama Baal. Aptovasquic alhta najan yamit ayimja acponquinomalhca — nic nat apquiltomjac.
31 Apcatingmavoc nic nat Joás napatavo enlhitaoc: —¿Apquilmiyovqui ya quellhip quilaycmasquiscama Baal yoyam elnapacpoc? Ematong sat alhtaa nac jay, aptomja apmasma Baal. Nasoc sat ancoc Baal apyitsomacpo Dios. Apvanquic emyovacpojo apanco. Eyanmongsiclhac sat Baal apquiltemaclha apanco enlhit aptomja aptovascama — nic nat aptomjac Joás.
32 Apquiltimec nic nat Gedeón moc apvisay: “Jerobbaal, ningiltimem Apyanmongsayclha apanco Baal”. Ayinyema ilhnic nat Gedeón aptovascama apvatnamaclha asoc macmescama Baal.
33 Apcaneclhec nic nat apyovoclhojo madianitas, najan amalecitas, najan apquilinyema actiyapmaclha acnim. Apquilmilanquic nic nat yingmin vatsam Jordán. Apquillanac nic nat carpa tingma amyip acvisay Jezreel. 34 Aplhocac nic nat apmopvan Gedeón, ayinyema espíritu apanco Dios. Appayvasquic nic nat nipquesic apquipetic, malha trompeta. Apcansaclhec nic nat apquilmolhama clan Abiezer.
35 Apquilapajasquic nic nat soycam amyaa, colhic altimnasa apquilmolhama tribu Manasés, yoyam elpasingvota. Apquilapajasquic nic nat soycam amyaa, colhic altimnasa apquilmolhama tribu Aser, najan apquilmolhama tribu Zabulón, najan apquilmolhama tribu Neftalí, yoyam elpasingvota.
36 Aptomjac nic nat Gedeón apcanya Dios: —Lhip Dios Apyimtalhnamo aplhanma alhta jeyapajacsic coo, yoyam olvomsic tap enlhitaoc Israel. 37 Pac oyasamcojo actomja nasoc anco. Opquinic sat nipquesic apyimpejic nalhpop amyip. Payjoc maa ninliclamaclha trigo apactic. Ningvitac sat ancoc secaseclha yalya netin apva nipquesic apyimpejic. Naysicsa mepqui yalya lhopactic lhalhma anco. Colhejec sat acyascacmo lhip appayvam seyapajascama, yoyam olvomsic tap enlhitaoc Israel — nic nat aptomjac Gedeón.
38 Nasoc alhta aptomjaclha. Aplhaticjac nic nat Gedeón. Apvitac nic nat yalya. Apquilitsamam nic nat nipquesic apyimpejic. Intipquic nic nat yingmin, malha ingjaycoc aclaneyo. 39 Aptomjac nic nat Gedeón apcanya: Nojetanov nasa, aplinga inlhojo mocjam sicpayvam. Pac oyipconic mocjam lhama. Altamjo inyicje otac yalya acyesama lhopactic. Mepqui eyca yalya netin nipquesic apyimpejic — nic nat aptomjac. 40 Alhtaa ilhnic nat intomjac. Apvitac nic nat secaseclha acyamay nipquesic apyimpejic. Apvitac nic nat yalya nalhpop lhalhma anco.