José interpreta los sueños del faraón
1 Un día, al cabo de dos años, el faraón soñó que estaba en pie a la orilla del río Nilo, 2 y que del río salían siete vacas hermosas y gordas, que comían hierba entre los juncos. 3 Detrás de ellas, siete vacas feas y flacas salieron del río y se pusieron en la orilla, cerca de las otras. 4 Luego, estas vacas feas y flacas se comieron a las siete vacas hermosas y gordas.
El faraón se despertó, 5 pero volvió a dormirse y tuvo otro sueño, en el que veía que siete espigas de trigo llenas y hermosas crecían en un solo tallo. 6 Detrás de ellas salieron otras siete espigas, secas y quemadas por el viento del este, 7 y estas espigas secas se comieron a las siete espigas gruesas y llenas.
El faraón se despertó, y se dio cuenta de que era un sueño. 8 Pero al día siguiente por la mañana estaba muy preocupado, y ordenó que se presentaran todos los adivinos y sabios de Egipto. El faraón les contó sus sueños, pero ninguno de ellos pudo decirle lo que significaban. 9 Entonces el jefe de los coperos le dijo al faraón:
—Ahora me acuerdo de lo mal que me he portado. 10 Cuando Su Majestad se enojó con el jefe de los panaderos y con este servidor suyo, nos mandó a los dos a la cárcel del capitán de la guardia. 11 Una noche, el jefe de los panaderos tuvo un sueño y yo tuve otro, y cada sueño tenía su propio significado. 12 En ese lugar estaba con nosotros un joven hebreo, que era esclavo del capitán de la guardia. Le contamos nuestros sueños y él los interpretó, y nos dijo su significado. 13 ¡Y todo pasó tal como él nos lo había dicho! Yo volví de nuevo a mi trabajo, y el otro fue ahorcado.
14 Entonces el faraón mandó llamar a José, y lo sacaron inmediatamente de la cárcel. José se cortó el pelo, se cambió de ropa y se presentó delante del faraón. 15 Y el faraón le dijo:
—He tenido un sueño y no hay quien pueda interpretarlo, pero he sabido que cuando tú oyes un sueño lo puedes interpretar.
16 —Eso no depende de mí —contestó José—; pero Dios le dará a Su Majestad una contestación para su bien.
17 El faraón le dijo:
—En mi sueño, yo estaba en pie a la orilla del río Nilo, 18 y del río salieron siete vacas gordas y hermosas, que comían hierba entre los juncos. 19 Detrás de ellas salieron otras siete vacas, muy feas y flacas. ¡Jamás había visto yo vacas tan feas en todo Egipto! 20 Estas vacas flacas y feas se comieron a las primeras siete vacas gordas, 21 y aunque ya se las habían comido, nadie podría haberse dado cuenta, porque seguían tan flacas como antes.
»Me desperté, 22 pero después tuve otro sueño en el que siete espigas de trigo, llenas y hermosas, crecían de un mismo tallo. 23 Detrás de ellas crecían otras siete espigas, secas, delgadas y quemadas por el viento del este. 24 Estas espigas secas se comieron a las siete espigas hermosas. Yo les conté esto a los adivinos, pero ninguno de ellos pudo decirme su significado.»
25 Entonces José le contestó al faraón:
—Los dos sueños que tuvo Su Majestad, son uno solo. Dios le ha anunciado a usted lo que él está por hacer. 26 Las siete vacas hermosas son siete años, lo mismo que las siete espigas hermosas. Es el mismo sueño. 27 Las siete vacas flacas y feas que salieron detrás de las otras también son siete años; lo mismo que las siete espigas secas y quemadas por el viento del este. Estos serán siete años de escasez. 28 Tal como le he dicho, Dios le ha anunciado a Su Majestad lo que él va a hacer. 29 Van a venir siete años de mucha abundancia en todo Egipto, 30 y después vendrán siete años de gran escasez. Nadie se acordará de la abundancia que hubo en Egipto, porque la escasez arruinará al país. 31 Será tan grande la escasez, que no quedarán señales de la abundancia que antes hubo. 32 Su Majestad tuvo el mismo sueño dos veces, porque Dios está decidido a hacer esto, y lo va a hacer muy pronto.
33 »Por lo tanto, sería bueno que Su Majestad buscara un hombre inteligente y sabio, para que se haga cargo del país. 34 Haga Su Majestad lo siguiente: nombre Su Majestad gobernadores que vayan por todo el país y recojan la quinta parte de todas las cosechas de Egipto, durante los siete años de abundancia. 35 Que junten todo el trigo de los buenos años que vienen; que lo pongan en un lugar bajo el control de Su Majestad, y que lo guarden en las ciudades para alimentar a la gente. 36 Así el trigo quedará almacenado para el país, y la gente no morirá de hambre durante los siete años de escasez que habrá en Egipto.»
José gobernador de Egipto
37 Al faraón y a sus funcionarios les pareció bien el plan, 38 y el faraón les dijo:
—¿Podremos encontrar otro hombre como este, que tenga el espíritu de Dios?
39 Y a José le dijo:
—No hay nadie más inteligente y sabio que tú, pues Dios te ha hecho saber todo esto. 40 Tú te harás cargo de mi palacio, y todo mi pueblo obedecerá tus órdenes. Solo yo seré más que tú, porque soy el rey. 41 Mira, yo te nombro gobernador de todo el país de Egipto.
Al decir esto, 42 el faraón se quitó de la mano el anillo que tenía su sello oficial, y se lo puso a José. Luego ordenó que lo vistieran con ropas de lino muy fino y que le pusieran un collar de oro en el cuello. 43 Después lo hizo subir en el carro que siempre iba detrás del suyo, y ordenó que delante de él gritaran: «¡Abran paso!» Así fue como José quedó al frente de todo el país de Egipto.
44 Luego el faraón le dijo:
—Aunque yo soy el faraón, nadie en todo Egipto moverá un dedo sin tu permiso.
45 El faraón le puso a José el nombre egipcio de Safenat Paneaj, y lo casó con Asenat, la hija de Potifera, sacerdote de la ciudad de On. Así quedó José al frente de Egipto. 46 José tenía treinta años cuando lo llevaron ante el faraón, el rey de Egipto.
José se despidió del faraón y comenzó a viajar por todo Egipto. 47 La tierra produjo muchísimo durante los siete años de abundancia, 48 y José recogió todo el trigo que hubo en el país durante esos siete años; lo guardó en las ciudades, dejando en cada ciudad el trigo recogido en los campos vecinos. 49 José recogió trigo como si fuera arena del mar. Era tanto el trigo, que dejó de medirlo, pues no se podía llevar la cuenta.
50 Antes de que empezaran los años de escasez, José tuvo dos hijos con su esposa Asenat. 51 Al primero lo llamó Manasés, porque dijo: «Dios me ha hecho olvidar todos mis sufrimientos y a todos mis parientes.» 52 Al segundo lo llamó Efraín, porque dijo: «Dios me ha hecho tener hijos en el país donde he sufrido.»
53 Pasaron los siete años de abundancia que hubo en Egipto, 54 y comenzaron los siete años de escasez, tal como José lo había dicho. Hubo hambre en todos los países, menos en Egipto, pues allí había qué comer; 55 y cuando los habitantes de Egipto comenzaron a tener hambre, fueron a pedirle trigo al faraón. Entonces el faraón les dijo a todos los egipcios: «Vayan a ver a José, y hagan lo que él les diga.»
56 Cuando el hambre se extendió por todo el país, José abrió todos los graneros donde había trigo, para venderlo a los egipcios, pues el hambre era cada vez peor. 57 De todos los países acudían a Egipto para comprarle trigo a José, pues en ningún país había qué comer.
Apvanmoncama apvisqui faraón
1 Anit años nic nat intomjac. Invitac nic nat apvanmoncama apvisqui faraón: Apquinmam nic nat nicja vatsam acvisay Nilo. 2 Inquilantipquic nic nat vatsam 7 vayqui altamila acnamilay. Intovcamquic nic nat paat. 3 Inquilantipquic nic nat vatsam mocjam 7 vayqui alyamjoncama. Am nic nat coltamila vayqui. Inquilyinavocmec nic nat alyancaclha acnamilay. 4 Yejemoc nic nat actovcalhco vayqui acnamilay. Vayqui alyamjoncama ilhnic nat actom moc.
Aplhaticjac nic nat apvisqui faraón. 5 Aptinquic nic nat mocjam. Invanmasquic nic nat mocjam: Invocmec nic nat 7 apyilhna motajap apactic lhama apvajac. Altamila ilhnic nat apyilhna. 6 Inquilantipquic nic nat moc 7 apyilhna. Alyamay nic nat apyilhna. Alhcajayam nic nat alyamascama. 7 Intovcalhquic nic nat 7 altamila apyilhna. Apyilhna alyamay nic nat actomja actom moc.
Yejemoc nic nat aplhaticja apvisqui faraón. Apyasamcoc nic nat apvanmoncama. 8 Moc acnim nic nat intomjac. Inquitsac'ac nic nat. Intamjam nic nat apvalhoc ayinyema apvanmoncama. Apquilanyam nic nat aplhamoclhojo apquilyascamco apquiltemaclha najan apquilmopvancaa yoclhilhma Egipto. Apquiltimnam nic nat apvisqui faraón actemaclha apvanmoncama. Am nic nat elyasamcoc yoyam elpeyvescasiclha actemaclha apvanmoncama.
9 Aptomjac nic nat apquimja apmamyi apyatimquiscama anmin apcanya apvisqui faraón: —Acyasingveclhec coo sictomja sicmasom. 10 Aplovquic alhta lhip. Aptanovquic alhta lhip aptemaclha apquilancam apquillanay pan. Aptanovquic alhta coo sictemaclha. Jingilapajasquic alhta singilpilhtetomaclha tingma pac yatapvisqui capitán. 11 Invanmasquic alhta apquimja apmamyi apquillanay pan. Evanmasquic alhta coo lha. Am alhta colhnoc moc actemaclha singilvanmescama. 12 Apnec alhta singilpilhtetomaclha apyimnanic enlhit hebreo. Yatapvisqui capitán apquilancam alhta maa. Ningiltimnasam alhta nincoo actemaclha singilvanmescama. Ingiltimnaseclhec alhta nincoo actemaclha yoyam covac sat. 13 Nasoc alhta intomjac actemaclha aplhanma. Aclhocac alhta mocjam actemaclha alhta sictamjaycam. Intetalhquic alhta apyispoc tama sicmomalhco lhama.
14 Yejemoc nic nat apquilapajasa apvisqui faraón colhic altimnasa José. Aptipcasquic nic nat singilpilhtetomaclha. Aptingyasquic nic nat apyisem José. Apyanmoncaseclhec nic nat poc aptalhnama. Apvoclhec nic nat apnaclha apvisqui faraón.
15 Aptomjac nic nat apvisqui apcanya José: —Yitnec coo actemaclha alhta sicvanmoncama. Paj eyca lhama enlhit yoyam jepeyvescasiclha actemaclha sicvanmoncama. Aclingac coo amyaa apmopvan lhip jingilpeyvescasiclha actemaclha ningilvanmoncama— nic nat aptomjac apvisqui.
16 Aptomjac nic nat apcatingmavo José: —Jave coo sicmovan ajanco. Dios Apyimtalhnamo aptomja apmopvan eyascasingvomoc apvisqui faraón— nic nat aptomjac.
17 Aptomjac nic nat apvisqui faraón apcanya José: —Invoclhec alhta sicvanmoncama. Ayinmam alhta nicja vatsam acvisay Nilo. 18 Inquilantipquic alhta vatsam 7 vayqui altamila acnamilay. Intovcamquic nic nat paat. 19 Inquilantipquic alhta vatsam mocjam 7 vayqui alyamjoncama. Am alhta coltamila vayqui. Am otayac mocjam lhalhma anco actema nac alyamjoncama. 20 Yejemoc alhta actovalhco 7 vayqui acnamilay. Intovcamquic nic nat moc vayqui alyamjoncama. 21 Am alhta colyipcanacmoc natamin actoycaoc moc vayqui. Acno siclhoc alhta alyamjoncama.
Aclhaticjac alhta coo. 22 Najan moc sevanmescama alhta. Invocmec alhta 7 apyilhna motajap apactic lhama apvajac. Altamila alhta apyilhna. 23 Inquilantipquic alhta moc 7 apyilhna. Alyamay alhta apyilhna. Alhcajayam alhta alyamascama. 24 Intovcalhquic alhta 7 altamila apyilhna. Apyilhna alyamay alhta actomja actom moc. Altimnasquic alhta inyicje apquilyascamco apquiltemaclha. Paj alhta lhama apmopvan jepeyvescasiclha actemaclha sicvanmoncama— nic nat aptomjac.
25 Aptomjac nic nat José appeyvescaseclho actemaclha apvanmoncama: —Innoc moc anit alvanmescama lhip. Apquiltamjoc Dios yoyam eyascasingvomoc actemaclha apmayjayoclha yoyam elana. 26 Siete vayqui acnamilay acyitsomalhca 7 años. Najan 7 apyilhna acyitsomalhca 7 años. Innoc alhta moc actemaclha acvanmescama. 27 Siete vayqui alyamjoncama alantiyapma vatsam acyitsomalhca 7 años. Innoc moc 7 apyilhna alyamay, alhcajayam alyamascama. Acyitsomalhca 7 años yoyam cotnejic sat mayic ataoc. 28 Eycaso siclhanma lhcac: Apquiltamjoc Dios eyascasingvomoc actemaclha apmayjayoclha yoyam elana. 29 Incovac sat acvamlha 7 años yoyam ongvitac sat cotlaycaoc acyilhna yoclhilhma Egipto. Mepqui ninsovjomo sat cotnejic. 30 Natamin commoc sat moc 7 años yoyam cotnejic mayic ataoc. Colnapoc sat mayic enlhitaoc. Coytejec sat mataa apatic enlhitaoc actemaclha acyitnama siclho nintom. 31 Avanjec sat cotnejic apquillingaycamco mayic ataoc. Colvoncamoc sat enlhitaoc actemaclha acyitnama siclho nintom. 32 Anit alhta acvanmescama lhip visqui. Appecjasquic Dios Apyimtalhnamo yoyam cotnejic as asoc. Meyinyovsamquejec Dios actemaclha aclhanma apvalhoc. 33 Incaymalhquic lhip visqui etingyac lhama enlhit apyascamco najan apmopvan, yoyam etnejic apquimja apmamyi yoclhilhma Egipto. 34 Incaymalhquic lhip visqui etingya yatapquilviscaa. Ilapajas sat yoclhilhma lhalhma anco. Elansiclhac sat nicja asoc acyilhna. Elmoc sat mataa lhama asoc acyitna inlhojo 5 asoc. Elansiclha sat acyilhna acvocmo 7 años naysicsa acyitnama mocjam cotlaycaoc nintom. 35 Elansiclhac sat motajap apactic naysicsa acyitnama mocjam cotlaycaoc nintom. Lhip sat etnejic aptamilquiscama. Coytic sat mataa aptoycaoc enlhitaoc tingma apvanyam. 36 Incaymalhquic elmeyvoc motajap apactic, yoyam colnapejec sat mayic acvocmo 7 años mepqui lha nintom yoclhilhma Egipto— nic nat aptomjac José.
José aptimesomap yatapvisqui
37 Aplingac nic nat apvisqui faraón actemaclha aplhanma José. Apyispaquic nic nat apvisqui najan yatapquilviscaa.
38 Aptomjac nic nat faraón apquilanya yatapquilviscaa: —Paj elhnac lhama enlhit ningyesicsa apna apvalhoc espíritu apanco Dios Apyimtalhnamo— nic nat aptomjac.
39 Aptomjac nic nat apvisqui apcanya José: —Paj lhama enlhit apyascamco apno lhip najan apmopvan. Ayinyemaclha Dios ayinyema apyascamco. 40 Lhip sat etnejic apquimja apmamyi coo tingma ajac. Elilyejiclhojoc sat aplhamoclhojo enlhitaoc lhalhma anco. Paj poc apyimtalhnamo apanco, sicvamlha coo. 41 Lhip aptomja apcanem enlhitaoc yoclhilhma Egipto— nic nat aptomjac.
42 Yejemoc nic nat aplica catquiscama apopejic apvisqui faraón. Apcatquiscasquic nic nat apopejic José. Eycaso actomja ilhnic nat sello pac asoc monquinatquiscama apvisay apvisqui faraón. Apcanayquic nic nat apvisqui colhic acsantimsa aptalhnama aptamila apquilhyevay. Appiquincasquic nic nat apyispoc apnatanma oro asoc acmamnave. 43 Anit carro ilhnic nat apquilquinamtem. Lhama ilhnic nat apvisqui faraón apquinamtem. Moc nic nat aptomja apquinamtem José. Apquinincamquic nic nat apquilpalhamamcaa: Elyitnocjasquis— nic nat apquiltomjac mataa. Mayayo ilhnic nat aptomjac José nipyesicsa enlhitaoc yoclhilhma Egipto.
44 Aptomjac nic nat apvisqui faraón apcanya José: —Copvanquejec lhama enlhit yoclhilhma Egipto elana lhama asoc mepqui apcanem lhip— nic nat aptomjac.
45 Apquiltimec nic nat apvisqui co Egipto appayvam apvisay José Zafnat-panea. Apquilyimjapcasquic nic nat quilvana acvisay Asenat. Potifera apquitca ilhnic nat Asenat. Sacerdote ilhnic nat Potifera tingma apvanyam apvisay On. Aptomjac nic nat José apcanama acyovoclhojo yoclhilhma Egipto. 46 Treinta años nic nat invocmoc apvaneycaoc José macyantamayclha apnaclha apvisqui faraón.
Appayvesamquic nic nat José apvisqui faraón. Aplhinquic nic nat. Apsovjongveclho nic nat aptiyascam yoclhilhma Egipto. 47 Innaclhalhquic nic nat cotlaycaoc acyilhna acvocmo 7 años. Am nic nat cosovjalhca. 48 Apcanayquic nic nat José yoyam elansiclhac motajap apactic acvaycmo 7 años. Apquicjesquic nic nat motajap apactic moclhama tingma apvanyam ayinyema amyip acyitna napocja tingma.
49 Apcanseclhec nic nat José metlaycaoc motajap apactic, mongmovan ongilyipsitic. Apquilvatsamquic nic nat apquilyipsateycaoc apvamlha. Inmasquec nic nat apcopvanco apquilyipsateycaoc.
50 Am nic nat covocmoc mocjam actemaclha mayic. Aptiyacmec nic nat apcanit ayitquic Asenat, José aptava. 51 Apquiltimec nic nat José apvisay apquitca apteyam apmamyi Manasés, Selvoncayam. Ayinyema aclhanma apvalhoc José: Setnesquiscama Dios selvoncayam actemaclha siclhingaycamco alhta. Najan selvoncayam enaymacoc— nic nat intomjac apvalhoc. 52 Apquiltimec nic nat José apvisay poc apquitca Efraín, Sicvitay Eyitquic. Ayinyema aclhanma apvalhoc José: Setnesquiscama Dios yoyam otac eyitquic yoclhilhma siclingaycamcolha acmasca— nic nat intomjac apvalhoc.
53 Invocmec nic nat nelha 7 años acma nintom yoclhilhma Egipto. 54 Invocmec nic nat actemaclha mayic ataoc, acno actemaclha aclhanma José. Mayic nic nat inquilnapac enlhitaoc moc yoclhilhma. Yitnec nic nat nintom yoclhilhma Egipto. 55 Invaac nic nat mayic yoclhilhma Egipto. Apquiltingyac nic nat motajap apactic enlhitaoc apnaclha apvisqui faraón.
Aptomjac nic nat faraón apquilanya aplhamoclhojo egipcios (co Egipto): —Eltiyaningvoclhojo José. Elilyejiclhojo sat actemaclha apcanama José— nic nat aptomjac.
56 Mayic nic nat intomjac lhalhma anco. Am nic nat emyavac nintom José. Apquilhaquic nic nat motajap apactic acyanmongam solyayem. Apquilmec nic nat egipcios. Inyangvocmec nic nat mayic. 57 Mepqui nintom nic nat lhalhma anco moc yoclhilhma. Apquilvaac nic nat aptingyeycaoc motajap apactic yoclhilhma Egipto apnaclha José. Ayinyemaclha inyangvocmec nic nat mayic lhalhma anco.