Pedro y Cornelio
1 En la ciudad de Cesarea había un hombre llamado Cornelio, que era centurión del batallón el «Italiano». 2 Era piadoso y, junto con toda su familia, adoraba a Dios. También ayudaba a los judíos necesitados, y oraba siempre a Dios. 3 Un día, a eso de las tres de la tarde, tuvo una visión: claramente vio que un ángel de Dios entraba adonde él estaba, y le decía: «¡Cornelio!» 4 Cornelio se quedó mirando al ángel, y lleno de temor le preguntó: «¿Qué se te ofrece, señor?» Y el ángel le dijo: «Dios ha escuchado tus oraciones y ha visto cómo ayudas a los necesitados. 5 Así que manda ahora a alguien a la ciudad de Jope para que haga venir a un hombre llamado Simón, también conocido como Pedro. 6 Está alojado en casa de un curtidor, también llamado Simón, que vive junto al mar.»
7 Cuando el ángel que le había hablado se fue, Cornelio llamó a dos de sus sirvientes y a un soldado que era muy piadoso y de su confianza, 8 y después de contarles todo en detalle, los envió a Jope.
9 Al día siguiente, a eso del mediodía, mientras en su camino ellos se acercaban a Jope, Pedro subió a orar a la azotea de la casa. 10 Tenía hambre y quería comer, pero mientras le estaban preparando la comida tuvo una visión, 11 en la que veía que el cielo se abría, y que bajaba a la tierra algo parecido a una gran sábana, sujeta por las cuatro puntas. 12 En la sábana había toda clase de cuadrúpedos, y también reptiles y aves. 13 Oyó además una voz, que le decía: «Levántate, Pedro; mata y come.»
14 Pedro contestó: «No, Señor; yo nunca he comido nada profano ni impuro.» 15 Pero la voz le habló de nuevo, y le dijo: «Lo que Dios ha purificado, no lo llames impuro.»
16 Esto sucedió tres veces, y de pronto la sábana fue llevada al cielo. 17 Pedro se quedó desconcertado, y mientras pensaba qué podría significar aquella visión, los hombres de Cornelio, que habían averiguado dónde estaba la casa de Simón, llegaron a la puerta. 18 Al llegar, preguntaron en voz alta si allí se alojaba un tal Simón, a quien también llamaban Pedro.
19 Mientras Pedro seguía pensando en la visión, el Espíritu Santo le dijo: «Mira, tres hombres te buscan. 20 Anda, baja y no dudes en ir con ellos, porque yo soy quien los ha enviado.»
21 Pedro bajó y dijo a los hombres:
—Yo soy a quien ustedes buscan; ¿a qué se debe su visita?
22 Ellos contestaron:
—Venimos de parte del centurión Cornelio, un hombre justo, que adora a Dios. Todos los judíos hablan muy bien de él. Un ángel de Dios le dijo que lo llamara a usted, para que usted vaya a su casa y él escuche lo que tiene que decirle.
23 Pedro los hizo entrar, y ellos se quedaron allí con él aquella noche. Al día siguiente, Pedro se fue con ellos, y lo acompañaron algunos de los hermanos que vivían en Jope.
24 Al día siguiente llegaron a Cesarea, donde Cornelio los estaba esperando, junto con un grupo de sus parientes y amigos íntimos, a quienes había invitado. 25 Cuando Pedro llegó a la casa, Cornelio salió a recibirlo, y se puso de rodillas delante de él, como para adorarlo. 26 Pero Pedro lo levantó, y le dijo:
—Ponte en pie, que yo también soy un ser humano, como tú.
27 Mientras Pedro hablaba con Cornelio, entró y encontró reunidas a muchas personas. 28 Y Pedro les dijo:
—Ustedes saben que a un judío su religión le prohíbe tener tratos con extranjeros o entrar en sus casas. Pero Dios me ha enseñado que no debo llamar profano o impuro a nadie. 29 Por eso, tan pronto como me avisaron, vine sin poner ninguna objeción. Quisiera saber, pues, por qué me han llamado.
30 Cornelio contestó:
—Hace cuatro días, como a esta misma hora, yo estaba aquí en mi casa haciendo la oración de las tres de la tarde, cuando se me apareció un hombre vestido con un ropaje resplandeciente, 31 y me dijo: “Cornelio, Dios ha oído tu oración y se ha acordado de lo que has hecho para ayudar a los necesitados. 32 Manda a alguien a la ciudad de Jope, y que haga venir a Simón, a quien también se lo conoce como Pedro. Está alojado en casa de un curtidor, también llamado Simón, que vive junto al mar.” 33 Inmediatamente, yo envié a buscarte, y tú has tenido la bondad de venir. Ahora estamos aquí, delante de Dios, y queremos escuchar todo lo que el Señor te ha mandado decirnos.
Discurso de Pedro en casa de Cornelio
34 Pedro entonces comenzó a hablar, y dijo:
—Ahora entiendo que de veras Dios no hace diferencia entre una persona y otra, 35 sino que acepta a quienes lo honran y actúan con justicia, sin importar de qué pueblo provengan. 36 Dios habló a los descendientes de Israel y, por medio de Jesucristo, que es el Señor de todos, les anunció el mensaje de paz. 37 Ustedes bien saben lo que sucedió en toda la región de Judea. Esto comenzó en Galilea, después de que Juan proclamó que era necesario bautizarse. 38 Así que ustedes saben que Dios llenó de poder y del Espíritu Santo a Jesús de Nazaret, y que Jesús anduvo haciendo el bien y sanando a cuantos sufrían bajo el poder del diablo. Esto lo hizo porque Dios estaba con él, 39 y nosotros somos testigos de todo lo que Jesús hizo en la región de Judea y en Jerusalén. Después, lo mataron; lo colgaron en un madero. 40 Pero Dios lo resucitó al tercer día, e hizo que se nos apareciera a nosotros. 41 No se apareció a todo el pueblo, sino a nosotros, a quienes de antemano Dios había escogido como testigos. Nosotros comimos y bebimos con él después de que resucitó, 42 y él nos envió a proclamar su palabra al pueblo, y a dar testimonio de que Dios lo ha puesto como juez de los vivos y de los muertos. 43 Todos los profetas habían hablado acerca de él, y habían dicho que quienes creen en él reciben, por medio de él, el perdón de los pecados.
Los no judíos reciben el Espíritu Santo
44 Todavía estaba hablando Pedro, cuando el Espíritu Santo vino sobre todos los que escuchaban la palabra. 45 Y los creyentes procedentes del judaísmo, que habían llegado con Pedro, se quedaron admirados de que el Espíritu Santo fuera dado también a los no judíos, 46 pues los oían hablar en lenguas extrañas y alabar la grandeza de Dios. 47 Entonces Pedro dijo:
—¿Acaso puede impedirse que sean bautizadas estas personas que han recibido el Espíritu Santo igual que nosotros?
48 Y mandó entonces que fueran bautizados en el nombre de Jesucristo. Después, ellos rogaron a Pedro que se quedara con ellos algunos días.
Pedro apnaclha Cornelio
1 Apnec alhta tingma Cesarea lhama enlhit apvisay Cornelio. Capitán alhta aptomjac apnalaycam lhama tropa singilpilhtetemo apquilvisay co Italia. 2 Appeyvomo alhta as enlhit najan aplhamoclhojo apmolhama. Apquilacoc alhta mataa Dios Ingyapam. Apquimlacmoc alhta mataa apnaymacoc judíos. Apquilinlhanacmec alhta mataa apquilmalhnancama Dios Ingyapam. 3 Lhama actalhnam alhta a las tres apvito Cornelio napaat ángel Dios apcasinancama. Malha aptalhningvoy alhta intomjac apnaclha. Aptomjac alhta apcanya:
—¡Cornelio! —alhta aptomjac.
4 Am alhta ingyasac apquilano Cornelio ángel Dios apcasinancama. Apcacac alhta. Aptomjac alhta apcanya:
—Visqui, ¿soc amyaa yi? —alhta aptomjac.
Apcatingmavoc alhta ángel Dios apcasinancama:
—Apyasamcoc mataa Dios. Jave alhtoc lhip apquilmalhnancama najan apquimlayam apnaymacoc. 5 Ilapajas sat enlhit tingma Jope, yoyam elyantamenta Simón, moc apvisay Pedro. 6 Apnacmec lhama apquilvisayo lhama Simón apquillanay asoyimpejic. Nicja yingmin acvanyam tingma pac. Pedro sat eltimnacsic lhip, yoyam ellana —alhta aptomjac.
7 Lhama alhta apvoncapaclho ángel Dios apcasinancama. Yejemoc alhta apquilevamcaa Cornelio apcanit apquilancam najan lhama singilpilhtetemo appeyvomo. 8 Apquiltimnasquic alhta actemaclha asoc apvitay. Yejemoc alhta apquilapajasa tingma Jope.
9 Yejemoc alhta apquillhinga. Moc acnim apcamquitvocmo tingma. Am alhta elvocmoc mocjam. Ingyitsicso acnim alhta apquinamta Pedro tingma netin, yoyam elmalhna Dios Ingyapam. 10 Mayc alhta incajac. Apmayac alhta inyicje etovc. Naysicsa malanesquiscama aptom apvitoc Pedro malha ningaat. 11 Yejemoc alhta apvita acyaptomalhca netin. Invayventac alhta nalhpop malha manta apyiviy malmaycaoc nipvayc. 12 Inquilyancac alhta asoc navjac alpalhcomalhca najan asoc alpilhyevaycam nalhpop najan nata nipyesicsa manta. 13 Aplingac alhta appayvam:
—Pedro, itnimiclha netin. Ilnajap, itov sat —alhta intomjac aplingay.
14 Apcatingmavoc alhta Pedro:
—Paj, Visqui. Am otomac coo mocjam asoc ningasomalhca ontoc —alhta aptomjac.
15 Anit aplingay alhta intomjac appayvam:
—Noltime nasa ningasomalhca ontoc asoc aptomja apcayoclha Dios Ingyapam —alhta intomjac aplingay.
16 Natqui aplingay alhta intomjac. Yejemoc alhta apmiyaclho netin manta apyiviy. 17 Am alhta eyasamcoc Pedro actemaclha apvitay. Yejemoc alhta apquilvaa apatong tingma enlhit apquilinyema Cornelio tingma pac. Apquilmalhningvaac alhta acpayjoclha Simón tingma pac. 18 Yejemoc alhta apyimnatesa appayvam:
—¿Apne ya congne Simón, moc apvisay Pedro? —alhta aptomjac enlhit. 19 Inquitamquic alhta mocjam apvalhoc Pedro actemaclha malha acvanmescama. Yejemoc alhta aptomjac apcanya Espíritu Santo:
—Quip, ilanojo. Lhip apquilquitamac apnatqui enlhit. 20 Ingva, ingyapajam ityip. Itne sat apquillhalhma. Noyasquim nasa, ayinyemaclha coo lhac silapajascama —alhta aptomjac Espíritu Santo.
21 Yejemoc alhta aptepa Pedro. Apmiyaclhec alhta apnamcaclha enlhit apquilinyema Cornelio tingma pac. Aptomjac alhta apquilanya:
—Coo nac, selquitama nac. ¿Soctomja apquilvaa nac? —alhta aptomjac.
22 Apquilatingmavoc alhta:
—Capitán Cornelio nincoo ningilinyemac. Aptasic maa. Enlhit appeyvomo. Apcacavoc mataa Dios Ingyapam. Apquilasicjavoc mataa aplhamoclhojo judíos. Apvitac alhta Cornelio lhama ángel Dios apcasinancama. Appamejitcasquic nic alhta apcanya eltimnascomoc lhip, yoyam eyacsic lhip Cornelio tingma pac. Apquiltamjoc alhta ingyeylhojo lhip appayvam —alhta apquiltomjac.
23 Yejemoc alhta apquilanya Pedro elantilhic congne. Apquilmec alhta tacja Pedro. Secaseclha alhta intomjac apquillhinga. Apquillhalhmaa alhta apquiltomjac apquilyalhinga apquilinyema tingma Jope.
24 Moc secaseclha alhta intomjac apquilvocmo tingma Cesarea. Apquiljalhnec alhta maa Cornelio. Apcansaclhec alhta apmolhama najan apnaymacoc. 25 Lhama alhta apvocmo Pedro Cornelio tingma pac. Yejemoc alhta aptepa Cornelio apquilamyilhamco. Apquilticlhiquic alhta aptapnaoc acpayjo apquinmamcaclha Pedro, yoyam epayicsojo. 26 Yejemoc alhta apquinimsaclho netin Pedro. Aptomjac alhta apcanya:
—Itnimiclha netin. Enlhit coo lha, acno coo lhip —alhta aptomjac.
27 Apquilpamejitsacpec alhta. Yejemoc alhta apquilantalhningvocmo congne. Apquilvitangvocmec alhta enlhit aplhamocma apcaneyclha. 28 Aptomjac alhta apquilanya Pedro:
—Apquilyasamcoc quellhip nintemaclha ningilvisay co Judea (judíos). Mongvanquejec ongilpalhavomoc quellhip apquilvisay metnaja judíos. Mongvanquejec ongilantilhic tingma apancaoc. Elhicmosquic alhta Dios Ingyapam. Am alhta eltamjoc olhenic ningasomalhca ontasomoc lhama enlhit najan ningasomalhca ongilpalhavomoc. 29 Yejemoc alhta siclhingacmo siclinga siyanyomalhca. Altamjoc oyasamcojo:
—¿Soctomja selanya nac quellhip? —alhta aptomjac Pedro.
30 Apcatingmavoc alhta Cornelio:
—Cuatro acnim alhta intomjac. Innoc alhta acvamlha nac jay. Acnec alhta tingma ajac. Almalhnaquic alhta Dios Ingyapam. Pilapcasquic alhta sicvita apquiningvaa najato enlhit apquilmopoy apanco apquilantalhnama. 31 Aptomjac alhta seyanya: “Cornelio, apjalhnoc Dios Ingyapam lhip apquilmalhnancama. Apyasamcoc najan aptemaclha apquimlayam. 32 Ilapajas enlhit tingma Jope, yoyam elyantamenta Simón, moc apvisay Pedro. Apnacmec lhama apquilvisayo lhama Simón apquillanay asoyimpejic. Nicja yingmin acvanyam tingma pac. Apvoctac sat ancoc epamejitsic sat lhip” —alhta intomjac amyaa siyanyalhco. 33 Yejemoc alhta silapajasa silancam siyanya elyantavoclha lhip. Actamilaclhojo apvactamo lhip. Ninnec nincoo ningilanalhco napato Dios Ingyapam. Ningiltamjoc nincoo ongilaylhojo apquiltimnaycam lhip actemaclha alhta apcanama Visqui ingac, yoyam jingiltimnacsic lhip —alhta aptomjac Cornelio.
34 Yejemoc alhta apquiltimnamcaa Pedro:
—Quilhvoc acyasingvocmec coo aptemaclha Dios Ingyapam. Am elano apquiltemaclha enlhitaoc. 35 Eyca apmec mataa tacja moclhama enlhit lhalhma anco aptomja apcayo najan apquillanay actemaclha acpeyvomo. 36 Apcapajasquic alhta amyaa Dios Ingyapam nipyesicsa enlhitaoc Israel. Aplingasquic mataa actemaclha actamilaycam ingvalhoc singmescama Jesucristo. Aptomjac apvisqui tacjaplhit enlhit lhalhma anco. 37 Apquilyasamcoc quellhip lha amyaa aclingomalhca judíos apcaoclha. Yoclhilhma Galilea alhta intiyapvocmoc, natamin apquiltimnaycam alhta Juan apyapascasamco yingmin. 38 Apquilyasamcoc quellhip aplhenacpo Jesús co Nazaret. Dios Ingyapam apcatsisquiscama alhta najan apmescama apmopvan ayinyema Espíritu Santo. Apquillanac alhta mataa Jesús aptamjaycam actamila naysicsa aptiyascam. Apquiltamilquiscacmec alhta aplhamoclhojo actovascama yavey. Ayinyemaclha aptomja mataa aplhalhma Dios Ingyapam. 39 Nincoo ningiltomja ningvitaycamco actemaclha aptamjaycam mataa Jesús yoclhilhma Judea najan tingma Jerusalén. Apmatnec alhta Jesús. Apquilyipitcasquic alhta netin asoc timyescama. 40 Natqui acnim alhta intomjac aplhaticjascacmo Dios Ingyapam. Apcanayquic alhta elhicmosacpojo Jesús ningyesicsa. 41 Am alhta elhicmosacpoc aplhamoclhojo enlhit. Aplhicmosacpec alhta apvamlha ningyesicsa nincoo ningiltomja singilyacyescama ingmamyi Dios Ingyapam. Apquiltamjoc yoyam onlingacsic apvisay. Ninpasmec alhta nincoo aptom najan apyam Jesús natamin aplhaticjangviyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. 42 Ingilasinaquic nincoo Jesús ongiltimnacsic tasic amyaa. Apquiltamjoc onlingacsic apvisay. Ayinyemaclha Dios Ingyapam apquiltemo etnejic Jesús singyicpilquemo ningiltomja ingjalhnancaoc najan apquilmasquingvaycmo. 43 Aplhenacpec nic nat Jesús. Profetas Dios apquillingascama ilhnic nat apquillhanma, yoyam colmascosalhca melyascalhma aplhamoclhojo enlhit apquiltomja melyasquiyam apvisay Jesús —alhta aptomjac Pedro.
44 Naysicsa apquiltimnaycam alhta Pedro apvayventamo Espíritu Santo tacjaplhita apquiltomja apquiljalhenmo tasic amyaa. 45 Pedro apquillhalhmaa alhta judíos apquiltomja melyasquiyam tasic amyaa. Pilapcasquic alhta apquilvita apvayventamo Espíritu Santo tacjaplhita metnaja judíos apquiltomja melyasquiyam tasic amyaa. 46 Inlingalhquic alhta acyitnocjay apquilpayvam najan actemaclha apquilayo Dios Ingyapam. 47 Aptomjac alhta apquilanya Pedro:
—Apquillhocac Espíritu Santo as enlhitaoc ninnoc nincoo. ¿Ingvanqui ya nincoo ongilyacsilhma, yoyam colhic acyapascasamco yingmin as enlhitaoc? —alhta aptomjac.
48 Yejemoc alhta apcanya Pedro colhic acyapascasamco yingmin ayinyema apvisay Jesucristo. Apcanyacpec alhta Pedro, yoyam elhic anit acnim.