Singanama yoyam ongilavojo
1 Lhip sictamongvoyam, apquillanac lhip najan aptimem poc actemaclha ningmiyovmalhca, ayinyema lhip aplhanma mepqui apyeycajascaoc.
2 Etnejic sat lhip malha apmomap, trampa tava ápac apanco alhta acmam. Esilhnanacpoc sat apanco ayinyema lhip appayvam apanco.
3 Lhip aptimem poc ayinyema apsilhnanomap apanco. Apquiltamjo inlhojo emyovacpoc lhip sictamongvoyam, iyoclhojo sat apnaclha aptimem poc, ilinlhanmojo sat apquilmalhnaycam, mepqui ayajamalhco apvalhoc lhip.
4 Noncolhen nasa apvalhoc lhip, yoyam etyinic, yoyam elovsic apyampay.
5 Ingyinyi sat lhip napato aptimem poc, apno popyit apquinyem, apvita inlhojo enlhit yoyam ingyajic. Ingyinyi sat lhip, acno ayinyema asoc navjac acyitnaclha trampa tava ápac.
Enlhit coyoyam etnajam
6 Lhip sictamongvoyam: Coyacmoc lhip mataa etnajam. Ityaningvomjo sat ascoc japong. Iyasingvom sat apquiltemaclha japong, eyasingvomoc sat yavamlha etnejic lhip.
7 Paj mataa lhama ascoc japong, yoyam ingyapajacsic apnaymacoc.
8 Aptingyac mataa aptom ascoc japong, apcansayclha mataa aclhamoclhojo acnim acmocjitmaclha.
9 ¡Coyoyam aptamjaycam nac lhip, vamlha itne! ¡Ilhaticja, itnimiclha netin!
10 Intomjac lhip apvalhoc: Oytic sat acyavataclhojo, otyinic sat acyavataclhojo. Otajanmeyquiclhac sat acyavataclhojo — intomjac apvalhoc.
11 Pilapcasquic mataa apvita lhip mepqui aptom najan mepqui asoc, elngamcojoc sat acmasom — alhta aptomjac apyap.
Aptemaclha apanco enlhit
12 Aplingasquic mataa apmopvan amyaa enlhit apmapsom, aptomja meyascalhma.
13 Aptomja apquilitsepaycam apataoc, aptomja apquilactescama apmeoc najan apmancoc, yoyam elyinimsic poc.
14 Apvalhoc apanco ayinyema aptemaclha apmapsom najan apquilatingmomap poc.
15 Cotlapsic sat enlhit elngamcojo acmasom. Memyovacpejec sat, ematong sat quilhvoc anco.
Nintemaclha meyisponcama Dios
16 Am eyispac mataa Dios nintemaclha inganco, acvaycmo seis najan siete:
17 Actemaclha ayajamalhco ingvalhoc, ayinyema ingataoc inganco. Actemaclha mepqui acpeyvomo ingvalhoc, ayinyema ingatong actipquiscama ningmovan amyaa. Actemaclha acmasom najan aclom ingvalhoc, ayinyema ningilnapma enlhit mepqui apquilsilhnanomap apanco.
18 Actemaclha alquitamsama ingvalhoc, ayinyema nintemaclha inganco acmasom. Actemaclha acpecjeycam ingvalhoc, ayinyema ingmancoc altingyasquiscama acmasom.
19 Actemaclha anit ingvalhaoc, ayinyema ningvitaycamco amyaa, onlingacsic movan amyaa. Actemaclha acsilhnanoncama ingvalhoc, ayinyemayaclha mataa apquilatingmomap ingilyalhinga.
Quilvana alanatama
20 Lhip sictamongvoyam: Iyiplovcasojo mataa actemaclha singiltamsoycaoc. Coyit mataa apvalhoc siyanamaclha coo.
21 Cotnejic sat acmam apvalhoc lhip, malha apnatanma lhip apyispoc.
22 Singiltamescama cotnejic sat acyantamayclha lhip nalhit amay, melhnanmejec sat lhip. Singiltamescama cotnejic sat acmasma lhip naysicsa aptiyanma, mengyacyejec sat lhip. Singiltamescama cotnejic sat acpamejitquiscama lhip naysicsa aplhaticjay, yoyam eyiplovcasojoc lhip.
23 Naso, calevascama ayapongmatem acyitsomalhca singanamaclha singiltamescama. Naso, amay actemaclha acyimnatem ingnenyic acyitsomalhca ningiltamsomalhca.
24 Mesilhnanacpejec apanco lhip, apvita inlhojo quilvana acmasom alanatama. Mesilhnanacpejec apanco lhip, aplinga acsilhnanoncama acpayvam as quilvana.
25 Noncotsip nasa apnenyic lhip, apvita inlhojo quilvana actamila anco. Nosilhnanacpojo nasa lhip, apvita inlhojo as quilvana alaneyo lhip.
26 Asilhtec mataa acyanmongam ningyoyam quilvana alanatama, acno ningmescama pan apquitcoc. Acyivey mataa acyanmongam ningyoyam quilvana apma atava, ongmatong sat maa.
27 Emyetic sat nintalhnama, ningalasa inlhojo atilh apava ningalomalhca.
28 Colmetic sat ingmancoc, ningiltoyam inlhojo atilh ingmancoc.
29 Ongilsilhnanalhcac inganco ningyoyam inlhojo quilvana cotnaja intava, onlingamcojoc sat acyanmongayclha nintemaclha inganco.
30 Am evannacpoc enlhit apminyilhma mayic ayajem, aptomja apminyilhma aptom.
31 Apmacpec sat ancoc enlhit apminyilhma, ingyanyacpoc sat etajicsojoc asoc acminyilhamalhca, acvaycmo siete asoc cotnaja acminyilhamalhca. Etajicsojoc sat acyovoclhojo asoc actomja apanco, acvaycmo apsovjomo asoc.
32 Acyeyjamelhma nac enlhit apyoyam quilvana cotnaja aptava. Aptomja apsilhnanomap apanco, yoyam ematong (ingyitsapoc).
33 Evennacpoc sat napatavo enlhit, elngamcojoc sat apquilticpongaycam poc. Coyangvomoc sat apmancactama napatavo apnaymacoc.
34 Pac ongavojoc enlhit aplhenseycam, malha talha cotnejic sat aplom pac. Colhic sat acyanmongseclho aptemaclha apsilhnanomap apanco, ayinyema apmasma aptava.
35 Comasquejec mataa aplom pac enlhit, apvita inlhojo apmescama nasa asoc, ayinyema enlhit apsilhnanomap apanco, apyoyam quilvana cotnaja aptava.
Piensa antes de actuar
1 Querido jovencito,
si algún amigo te pide
que respondas por él
y te comprometas
a pagar sus deudas,
2 no aceptes ese compromiso,
pues caerás en la trampa.
3 No dejes que tu amigo te atrape;
¡mejor ponte a salvo!
Te recomiendo que vayas a verlo
y le ruegues que no te comprometa.
4 Que no te agarren de tonto;
5 mejor ponte a salvo,
como huyen del cazador,
las aves y los venados.
No seas perezoso
6 ¡Vamos, joven perezoso,
fíjate en la hormiga!
¡Fíjate en cómo trabaja,
y aprende a ser sabio como ella!
7 La hormiga no tiene jefes,
ni capataces ni gobernantes,
8 pero durante la cosecha
recoge su comida y la guarda.
9 Jovencito perezoso,
¿cuánto más seguirás durmiendo?,
¿cuándo vas a despertar?
10 Te duermes un poco,
te tomas la siesta,
tomas un descansito
y te cruzas de brazos…
11 ¡Así acabarás
en la más terrible pobreza!
No seas mentiroso
12 Hay gente mala y sinvergüenza
que anda contando mentiras;
13 para engañar a los otros,
guiña el ojo,
apunta con los dedos,
y hace señas con los pies.
14 Esa gente solo piensa hacer lo malo,
y siempre anda provocando pleitos.
15 Por eso la desgracia
vendrá sobre ellos de repente;
cuando menos lo esperen,
serán destruidos sin remedio.
No provoques peleas
16 Hay seis clases de gente,
y puede añadirse una más
que Dios no puede soportar:
17 La gente orgullosa,
la gente violenta,
la gente mentirosa,
18 la gente malvada,
la gente ansiosa de hacer lo malo,
19 la gente que miente en un juicio,
y la que provoca pleitos familiares.
Cuidado con la mujer infiel
20 Querido jovencito,
cumple al pie de la letra
con los mandamientos de tu padre
y con las enseñanzas de tu madre.
21 Grábatelos en la memoria,
y tenlos siempre presentes;
22 te mostrarán el camino a seguir,
velarán tu sueño mientras duermes,
y hablarán contigo cuando despiertes.
23 Los mandamientos y las enseñanzas
son como una lámpara encendida;
la corrección y la disciplina
te mostrarán cómo debes vivir;
24 te cuidarán de la mujer infiel,
que con palabras dulces te convence.
25 No pienses en esa malvada;
no te dejes engañar por su hermosura
ni te dejes cautivar por su mirada.
26 Por una prostituta
puedes perder la comida,
pero por la mujer de otro
puedes perder la vida.
27 Si te echas brasas en el pecho,
te quemarás la ropa;
28 si caminas sobre brasas,
te quemarás los pies;
29 si te enredas con la esposa de otro,
no quedarás sin castigo.
30 No se ve mal que un ladrón
robe para calmar su hambre,
31 aunque si lo sorprenden robando
debe devolver siete veces
el valor de lo robado;
a veces tiene que pagar
con todas sus posesiones.
32-33 Pero el que se enreda
con la mujer de otro
comete la peor estupidez:
busca golpes,
encuentra vergüenzas,
¡y acaba perdiendo la vida!
34 Además, el marido engañado
da rienda suelta a su furia;
si de vengarse se trata,
no perdona a nadie.
35 Un marido ofendido
no acepta nada a cambio;
no se da por satisfecho
ni con todo el oro del mundo.