Apvoyam Pablo tingma Efeso
1 Apnec alhta Apolos tingma Corinto. Apyeycajangvoclhec alhta Pablo yoclhilhma acma inquilha. Apvoclhoc alhta tingma Efeso. Apquilvitangvoclhec alhta napocja enlhit melyasquiyam tasic amyaa. 2 Aptomjac alhta apquilanya Pablo:
—¿Apquillhoca ya quellhip Espíritu Santo apquiltomja alhta melyasquiyam? —alhta aptomjac.
Yejemoc alhta apquilatingmavo:
—Paj. Am onlingac nincoo apvisay Espíritu Santo —alhta apquiltomjac.
3 Aptomjac alhta mocjam Pablo:
—¿Jalhco actemaclha aptingyeycaoc alhta quellhip yapasquiscama yingmin? —alhta aptomjac.
Apquilatingmavoc alhta:
—Innoc Juan alhta apyapascaseycaoc yingmin —alhta apquiltomjac.
4 Aptomjac alhta apquilanya Pablo:
—Apyapascasamquic alhta inyicje yingmin Juan, yoyam cotnatsalhqueje apquilyanmonquiscama apquilvalhoc enlhitaoc. Nic alhta aptomjac Juan apquilanya enlhitaoc: “Noelyasquim nasa enlhit, yoyam eva netamin coo. Apvisay Jesús aptomja Cristo apanco” —nic alhta aptomjac.
5 Lhama alhta apquillinga. Yejemoc alhta apquiltingya yapasquiscama yingmin actemaclha apquilsoycam apvisay Visqui Jesús. 6 Yejemoc alhta apninquina Pablo apmeoc apyitsicsaoc enlhitaoc. Apquillhocac alhta Espíritu Santo (apvayventac alhta). Apquilpametam alhta cotnaja actemaclha apquilpayvam. Apquillingasquic alhta najan apvisay Dios Ingyapam. 7 Doce alhta apvocmoc enlhitaoc.
8 Apmiyaclhec alhta mataa Pablo apcaneyquiclhilha judíos mepqui apcay tres piltin. Apquiltimnasam alhta mataa actemaclha Dios apquilnancascama. Apquilyascasingvocmec alhta najan. 9 Am alhta colmac apquilvalhoc napocja enlhit. Coleyjac alhta apquilvalhoc. Apquillhenam alhta actemaclha tasic amyaa napatavo enlhitaoc. Yejemoc alhta aptepa Pablo. Apnalaclhec alhta enlhit apquiltomja melyasquiyam tasic amyaa. Apquilantalhningvocmec alhta lhama escuela acvisay Tiranno. Apquillhicmosquic alhta Pablo maa aclhamoclhojo acnim. 10 Anit años alhta invocmoc apquillhicmoscama amyaa. Apquillingac alhta amyaa ayinyema Visqui ingac Jesús aplhamoclhojo enlhit yoclhilhma Asia, najan judíos najan metnaja judíos. 11 Avanjec alhta apquillanay asoc sinpilapquiscama Pablo ayinyema Dios Ingyapam. 12 Apquilyoctac alhta Pablo. Pañuelo apquitcoc alhta apquiltingyamcoc najan napocja aptalhnama Pablo. Apquilsaclhesquic alhta acmasca apyimpeoc. Yejemoc alhta apquiltamalvocmo. Inquilantipquic alhta somquic quilyicjamo apvalhoc enlhitaoc.
13 Yejemoc alhta apquilvaa judíos apquilyojolhma melhnaycam. Apquililtamjoc alhta ellhenic apvisay Visqui ingac Jesús, yoyam elantipsic somquic quilyicjamo apquilvalhoc enlhit. Yejemoc alhta apquiltomja apquilanya somquic quilyicjamo:
—Actomjac coo siyanya sicsoycam apvisay Jesús actemaclha aplhanma Pablo: “¡Cotyip!” —alhta aptomjac.
14 Eycaso apquiltemaclha apancaoc siete enlhitaoc. Lhama judío apvisay Esceva alhta apquitquic. Apquimja apmamyi sacerdote alhta aptomjac. 15 Yejemoc alhta ayatingmavo somquic quilyicjamo:
—Acyicpilcoc coo Jesús. Acyasamcoc najan Pablo. ¿Soc enlhit quellhip qui? —alhta intomjac.
16 Yejemoc alhta apnilhtinga enlhit actomja actovascama somquic quilyicjamo. Apquiltajanquic alhta (apcanit) apquilyojolhmaa. Am alhta elyimnaac apquilyojolhmaa. Mepqui apava alhta apquinyajamco. Inyiplovcoc alhta apquilyimsem apyimpeoc apquilantepa tingma. 17 Apquillingac alhta amyaa aplhamoclhojo judíos najan metnaja judíos apnaycam tingma Efeso. Apquilacac alhta aplhamoclhojo enlhit. Apquilacoc alhta apvisay Visqui Jesús.
18 Apquilvoctac alhta aplhamoclhojo enlhit melyasquiyam tasic amyaa. Apquillhenquic alhta asoc almasomcaa (melyascalhma) apquiltemaclha nano. 19 Apquilvoctac alhta najan aplhamoclhojo apquiltomja alhta apquilyojolhmaa nano. Apquilsantac alhta najan vaycajac apancaoc actemaclha apquilyojolhma. Apquilvatnec alhta vaycajac apancaoc napatavo enlhitaoc. Inquilyipsatalhquic alhta acvamlha acyanmongam vaycajac. Invocmec alhta cincuenta mil solyayem. 20 Acmovan alhta innac Dios appayvam. Inpayjeclhec alhta amyaa lhalhma anco.
21 Natamin alhta as asoc aclhena apvalhoc Pablo. Apquiltamjoc alhta eyeycajangvoclho yoclhilhma Macedonia najan yoclhilhma Acaya, yoyam evoclhojo mocjam tingma Jerusalén. Aptomjac alhta Pablo: Acvoclhec sat ancoc tingma Jerusalén, incaymalhquic yoyam omyaclhac sat najan tingma Roma —alhta aptomjac. 22 Yejemoc alhta apquilapajasa elmiyaclha apquilmamyi yoclhilhma Macedonia apcanit apquiltamjaycamo lhama. Lhama apvisay Timoteo najan poc apvisay Erasto. Apnaclhec alhta siclhoc mocjam Pablo yoclhilhma Asia.
Acyinamam olhma tingma Efeso
23 Yejemoc alhta actomja acyinamam olhma acvanyam. Tasic amyaa alhta ayinyemaclha actanovalhco. 24 Lhama enlhit alhta apquillanay plata asoc alyinmomo apvisay Demetrio. Apquillanac alhta mataa asoc alyinmomo apyitquiscama tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Avanjec alhta mataa apquilvitay acyanmongam apquiltamjaycamo lhama Demetrio. 25 Apcansaclhoc alhta aplhamoclhojo aptomja apquillanay plata alyinmomo najan apquiltamjaycamo lhama. Aptomjac alhta apquilanya Demetrio:
—Quellhip enaymacoc. Apquilyasamcoc quellhip acnayclha quilhvo ningilnatam acyanmongam ningillanay quilaycmasquiscama. 26 Apquilvita inyicje quellhip najan apquillinga aptemaclha Pablo. Aptomjac nic alhta Pablo: “Jave nac Dios Ingyapam apquilaycmasquiscama apquillanay mataa enlhit” —nic alhta aptomjac. Apquilyinimsam mataa Pablo aplhamoclhojo enlhit tingma Efeso najan lhalhma anco yoclhilhma Asia. 27 Incacoc inquenyic comascoc ningillanay asoc alyinmomo (quilaycmasquiscama). Evinacpoc sat najan tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Covinalhcac sat najan Diana acyitsomalhca dios actomja acyimtalhnamo. Ayinyemaclha apquilacoc mataa enlhit apnaycam yoclhilhma Asia najan lhalhma anco —alhta aptomjac Demetrio.
28 Lhama alhta apquillinga apnaymacoc. Yejemoc alhta apquillova. Apquilpalhamam alhta:
—¡Acyimtalhnamo nac Diana co Efeso avisqui! —alhta apquiltomjac.
29 Acyinamam olhma acvanyam alhta intomjac apyovoclhojo tingma. Apquilmacpec alhta apcanit enlhit co Macedonia apvisay Gayo najan poc apvisay Aristarco. Apquillhalhmaa alhta Pablo. Apquilyinyovaseclhec alhta tingma apquilaneyaclha apquilnayvomaclha. 30 Apquiltamjoc alhta Pablo etalhningvoclha, yoyam elpamejitsic enlhitaoc. Am alhta eyca elavoc enlhit melyasquiyam tasic amyaa. 31 Apnaycmec alhta enlhit apquilyimtalhnamo nipyesicsa co Asia aptimem apnaymacoc Pablo. Apquilapajascasquic alhta appayvam: “Notalhningvota nasa asi tingma apquilaneyaclha apquilnayvomaclha” —alhta apquiltomjac. 32 Apquilpalhamam alhta aplhamoclhojo enlhitaoc. Mongyascaoc apquillhenaclha alhta intomjac. Acyinamam olhma acvanyam alhta intomjac. Am alhta elyasamcoc napocja enlhit actomjaclha apcaneyquiclhilha. 33 Apquiltimnasacpec alhta lhama enlhit apvisay Alejandro. Apquilnescacmec alhta Alejandro acpayjoclha napataa enlhitaoc. Yejemoc alhta apyasa netin apmic Alejandro, yoyam elvanma enlhitaoc. Apquiltamjoc alhta elpamejitsic enlhitaoc. 34 Lhama alhta apyicpilcacpo Alejandro aptomja judío apanco. Ajolhec alhta apquililpalhamamcaa. Invocmec alhta malha anit horas.
—¡Acyimtalhnamo nac Diana co Efeso avisqui! —alhta apquiltomjac.
35 Yejemoc alhta apquilvatesquisa yatapvisqui apquilpalhamaycam enlhitaoc. Aptomjac alhta apquilanya:
—Quellhip co Efeso. Apquilyasamcoc lhalhma anco ningiltomja nincoo co Efeso ningiltamilquiscama tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Najan maa quilaycmasquiscama Diana ayinyema nic nat netin. 36 Am copvanac enlhit elyacsilhma amyaa siclhena nac lha. Elvanma eyca quellhip. Eltamilsojo eyca. 37 Apnalantac lhac quellhip as enlhitaoc. Am lhac eltanovascasac, am lhac najan elyamnam acyitsomalhca dios actomja nincoo visqui ingac. 38 Apquiltamjoc sat ancoc Demetrio najan apquiltamjaycamo lhama elantipquiscomoc apvisay lhama enlhit apmapsom, elane sat elyacsic ningyicpilcomalhquilha. Apnec maa singyicpilquemo. Apvanquic maa epeyvasiclha napatavo apquilyimtalhnamo. 39 Yitnec sat ancoc quellhip moc asoc, yoyam elantipquiscomoc acvisay, colyipsatalhcac sat apcaneyclho sat aplhamoclhojo. 40 Incacoc inquenyic colngalhca ningilvisay ningillanay mataa acyinamam olhma acnim nac jay. Ayajemo intomjac ninpasmom. Ningilmalhnalhquic sat ancoc actemaclha ninganeyquiclhilha mongvanquic ongilpeyvasiclha —alhta aptomjac yatapvisqui.
41 Lhama alhta apsovja apquiltimnaycam. Yejemoc alhta apquilapajasa eltajiclha enlhitaoc.
Pablo va a Éfeso
1 Mientras Apolo estaba en Corinto, Pablo cruzó la región montañosa y llegó a la ciudad de Éfeso. Allí encontró a algunos que habían creído en el Mesías, 2 y les preguntó:
—¿Recibieron el Espíritu Santo cuando creyeron?
Ellos contestaron:
—No. Ni siquiera sabemos nada acerca del Espíritu Santo.
3 Pablo les dijo:
—¿Por qué se bautizaron ustedes?
Ellos contestaron:
—Nos bautizamos por lo que Juan el Bautista nos enseñó.
4 Pablo les dijo:
—Juan bautizaba a la gente que le pedía perdón a Dios. Pero también le dijo a la gente que tenía que creer en Jesús, quien vendría después de él.
5 Cuando ellos oyeron eso, se bautizaron aceptando a Jesús como su Señor. 6-7 Pablo puso sus manos sobre la cabeza de esos doce hombres y, en ese momento, el Espíritu Santo vino sobre ellos. Entonces comenzaron a hablar en idiomas extraños y dieron mensajes de parte de Dios.
8 Durante tres meses, Pablo estuvo yendo a la sinagoga todos los sábados. Sin ningún temor hablaba a la gente acerca del reino de Dios, y trataba de convencerla para que creyera en Jesús. 9 Pero algunos judíos se pusieron tercos y no quisieron creer. Al contrario, comenzaron a decirle a la gente cosas terribles acerca de los seguidores de Jesús. Al ver esto, Pablo dejó de reunirse con ellos y, acompañado de los nuevos seguidores, comenzó a reunirse todos los días en la escuela de un hombre llamado Tirano.
10 Durante dos años, Pablo fue a ese lugar para hablar de Jesús. Fue así como muchos de los que vivían en toda la provincia de Asia escucharon el mensaje del Señor Jesús. Algunos de ellos eran judíos, y otros no lo eran.
Los hijos de Esceva
11 En la ciudad de Éfeso, Dios hizo grandes milagros por medio de Pablo. 12 La gente llevaba los pañuelos o la ropa que Pablo había tocado, y los ponía sobre los enfermos, y ellos se sanaban. También ponía pañuelos sobre los que tenían espíritus malos, y los espíritus salían de esas personas.
13 Allí, en Éfeso, andaban algunos judíos que usaban el nombre del Señor Jesús para expulsar de la gente los malos espíritus. Decían a los espíritus: «Por el poder de Jesús, de quien Pablo habla, les ordeno que salgan.»
14 Esto lo hacían los siete hijos de un sacerdote judío llamado Esceva. 15 Pero una vez, un espíritu malo les contestó: «Conozco a Jesús, y también conozco a Pablo, pero ustedes ¿quiénes son?»
16 Enseguida, el hombre que tenía el espíritu malo saltó sobre ellos y comenzó a golpearlos. De tal manera los maltrató, que tuvieron que huir del lugar completamente desnudos y lastimados. 17 Los que vivían en Éfeso, judíos y no judíos, se dieron cuenta de lo sucedido y tuvieron mucho miedo. Y por todos lados se respetaba el nombre del Señor Jesús.
18 Muchos de los que habían creído en Jesús le contaban a la gente todo lo malo que antes habían hecho. 19 Otros, que habían sido brujos, traían sus libros de brujería y los quemaban delante de la gente. Y el valor de los libros quemados era como de cincuenta mil monedas de plata.
20 El mensaje del Señor Jesús se anunciaba en más y más lugares, y cada vez más personas creían en él, porque veían el gran poder que tenía.
Alboroto en Éfeso
21 Después de todo eso, Pablo decidió ir a la ciudad de Jerusalén, pasando por las regiones de Macedonia y Acaya. Luego pensó ir de Jerusalén a la ciudad de Roma, 22 así que envió a Timoteo y a Erasto, que eran dos de sus ayudantes, a la región de Macedonia, mientras él se quedaba unos días más en Asia.
23 Por aquel tiempo, los seguidores de Jesús tuvieron un gran problema, 24 provocado por un hombre llamado Demetrio. Este hombre se dedicaba a fabricar figuras de plata, y él y sus ayudantes ganaban mucho dinero haciendo la figura del templo de la diosa Artemisa. 25 Demetrio se reunió con sus ayudantes, y también con otros hombres que se dedicaban a hacer cosas parecidas, y les dijo:
«Amigos, ustedes saben cuánto necesitamos de este trabajo para vivir bien. 26 Pero, según hemos visto y oído, este hombre llamado Pablo ha estado alborotando a la gente de Éfeso y de toda la provincia de Asia. Según él, los dioses que nosotros hacemos no son dioses de verdad, y mucha gente le ha creído. 27 Pablo no solo está dañando nuestro negocio, sino que también le está quitando fama al templo de la gran diosa Artemisa. Hasta el momento, ella es amada y respetada en toda la provincia de Asia y en el mundo entero, pero muy pronto nadie va a querer saber nada de ella.»
28 Cuando aquellos hombres oyeron eso, se enojaron mucho y gritaron: «¡Viva Artemisa, la diosa de los efesios!» 29 Entonces toda la gente de la ciudad se alborotó, y algunos fueron y apresaron a Gayo y a Aristarco, los dos compañeros de Pablo que habían venido de Macedonia, y los arrastraron hasta el teatro. 30 Pablo quiso entrar para hablar con la gente, pero los seguidores de Jesús no se lo aconsejaron. 31 Además, algunos amigos de Pablo, autoridades del lugar, le mandaron a decir que no debía entrar.
32 Mientras tanto, en el teatro todo era confusión. La gente se puso a gritar, aunque algunos ni siquiera sabían para qué estaban allí. 33 Varios de los líderes judíos empujaron a un hombre, llamado Alejandro, para que pasara al frente y viera lo que pasaba. Alejandro levantó la mano y pidió silencio para defender a los judíos. 34 Pero, cuando se dieron cuenta de que Alejandro también era judío, todos se pusieron a gritar durante casi dos horas: «¡Viva Artemisa, la diosa de los efesios!»
35 Finalmente, el secretario de la ciudad los hizo callar, y les dijo:
«Habitantes de Éfeso, nosotros somos los encargados de cuidar el templo de la gran diosa Artemisa y su estatua, la cual bajó del cielo. 36 Esto lo sabemos todos muy bien, así que no hay razón para este alboroto. Cálmense y piensen bien las cosas. 37 Estos hombres que ustedes han traído no han hecho nada en contra del templo de la diosa Artemisa, ni han hablado mal de ella. 38 Si Demetrio y sus ayudantes tienen alguna queja en contra de ellos, que vayan ante los tribunales y hablen con los jueces. Allí cada uno podrá defenderse. 39 Y si aún tuvieran alguna otra cosa de qué hablar, deberán tratar el asunto cuando las autoridades de la ciudad se reúnan. 40 No tenemos ningún motivo para causar todo este alboroto; más bien, se nos podría acusar ante los jueces de alborotar a la gente.»
Cuando el secretario terminó de hablar, les pidió a todos que se marcharan.