Aclhanma apvalhoc Jacob eyinyoc apipyata
1 Aplingac nic nat amyaa Jacob actemaclha apquilpayvam Labán apquitquic: Apsovjoc mataa ayinyema aptomja appintalhnama apnatoscama— nic nat intomjac aplingay. 2 Apvitac nic nat Jacob aclhinganacmo napaat Labán. Inmasquec nic nat apcasicjayo Labán.
3 Aptomjac nic nat Dios apcanya Jacob: —Itajiclha sat apyap tingma pac nipyesicsa apnaymacoc. Siclhalhma sat otnejic coo— nic nat aptomjac.
4 Apcapajasquic nic nat Jacob apcanya colhic altimnasquiclho apnatamcaa Raquel najan Lea. Inquilmiyaclhec nic nat amyip aptamilquiscamaclha apnatoscama.
5 Aptomjac nic nat apquilanya apnatamcaa: —Inmasque nac seyasicjayo ingilyap, am colhnoc siclhoc alhta. Siclhalhma aptomjac mataa Dios, coo tata Visqui pac. 6 Inquilyasamcoc quellhiya actemaclha alhta sictimaseycam inquilyap. Inmasquec alhta mataa sicyimnaa. 7 Eyinimcasquic alhta Labán. Apvayvesentac alhta mataa acyanmongam sictamjaycam. Apmiyovquic alhta mataa Dios naysicsa aclhanma apvalhoc acmasom Labán. 8 Aptomjac alhta Labán seyanya coo: Itne sat apnatoscama aplhamoclhojo apquitcoc apquilmopeycam. Cotnejic sat acyanmongam aptamjaycam — alhta aptomjac seyanya. Inyiplovcoc alhta sicvitay aplhamoclhojo apquitcoc apquilmopeycam. Moc actemaclha aplhanma alhta intamongvocmoc: Itne sat apnatoscama apquitcoc apquilpilhpopoy acyanmongam aptamjaycam — alhta aptomjac seyanya. Inyiplovcoc alhta sicvitay aplhamoclhojo apquitcoc apquilpilhpopoy. 9 Intomjac alhta malha apquilmam Dios Labán apnatoscama yoyam jelmecsic coo.
10 Invocmec alhta acvoycamlha mataa apquilminsavayclhilha ninatoscama. Evanmasquic alhta coo. Invitac alhta sicvanmoncama yataay apquilinava apquilmopeycam najan apquilpilhpopoy. Apquilaplhinquic alhta mataa. 11 Aptomjac alhta ángel Dios apcasinancama seyanya coo: Jacob — alhta aptomjac seyanya. —Acnec coo aso — alhta actomjac coo.
12 Aptomjac alhta ángel seyanya coo: Quip ilanojo apquilinava apquilaplhingam apquilvanaa. Aplhamoclhojo apquiltomja apquilmopeycam najan apquilpilhpopoy. Acyasingveclhoc coo aptemaclha mataa Labán napato lhip. 13 Coo sicvisay Dios aptomja lhip setayo tingma Betel. Impayjoc alhta apyilhvatesaclha olivo yingmenic nav'a mataymong. Aplhenquic alhta lhip actemaclha nasoc anco. Noc, iyinyov sat as yoclhilhma. Itajiclha sat apcaoclha — alhta aptomjac seyanya— nic nat aptomjac Jacob.
14 Incatingmavoc nic nat Raquel najan Lea: —Paj coyitnac nincoo lhama asoc ningmayclha ingilyap tingma pac. 15 Inmasquec alhta apquiltamjo ingilyap ongiltimjic ningmolhama. Apsovjoquic alhta apquilhacjam acyanmongam singilyimjapma lhip. 16 Naso, Dios aptomja apyinyovquiscama ingilyap apquilnatam. Eycaso actomja ningilnatam ingancoc nincoo najan inquitquic apancaoc. Ilyejiclhojo sat lhip actemaclha alhta apcanama Dios— nic nat inquiltomjac apnatamcaa.
Jacob apyamasma yoclhilhma
17-18 Appenasquic nic nat aptomjaclha Jacob yoyam etajiclhac apyap tingma pac yoclhilhma Canaán. Apquiltajancasquic nic nat apquilquinamtem voncayispoc. Apquilquinatcasquic nic nat najan apquitquic. Apsovjoc nic nat apquilnatam. Appacjaoclhec nic nat aplhamoclhojo apnatoscama acyanmongam aptamjaycam as yoclhilhma Padan-aram. 19 Am nic nat elhnac Labán tingma pac. Apmiyaclhec nic nat apyinatamaclha apnatoscama yoyam elyesacsic nipquesic. Inyilhalhcoc nic nat Raquel acminyilha quilaycmasquiscama acyitsomalhca Dios. Inyap nic nat apancaoc. 20 Apyilhacpoc nic nat aptajaclho Jacob. Am nic nat elngac amyaa Labán. Enlhit arameo ilhnic nat Labán. 21 Apvoncapaclhec nic nat Jacob najan aclhamoclhojo asoc apancaoc. Apyeycajangvoclhec nic nat vatsam Eufrates. Apmiyaclhec nic nat amay acyascama inquilhe Galaad.
Apquimjaycamcaclha Labán
22 Invocmec nic nat 3 acnim. Pilapcasquic nic nat Labán aplinga amyaa actemaclha apquinyem Jacob. 23 Yejemoc nic nat apcansaclho apnaymacoc Labán yoyam eltimjic apquillhalhma. Apquilimjaoclhec nic nat. 7 acnim nic nat intomjac apvoclho inquilhe Galaad apnaclha Jacob. 24 Alhtaa ilhnic nat intomjac acvanmesa Labán. Invitac nic nat apvanmoncama actemaclha apcanama Dios Apyimtalhnamo. Aptomjac nic nat apcanya: —Quip ingyeylhojo. Itamilsojo sat apvalhoc apnaclha Jacob— nic nat intomjac acvanmesa.
25 Apvoclhec nic nat Labán aptiyanveclhilha Jacob inquilhe Galaad. Apnaclhec nic nat Labán najan apquillhalhmaa.
26 Aptomjac nic nat Labán apcanya Jacob: —¿Soctomja apyilhacpo nac apquinyaja? Apnalaclhec eyitquic malha apquilmam lhip. 27 Apyilhacpoc lhip apquinyaja mepqui seltimnascama coo. Evanquic alhta otnejic siclhalhma lhip acyiplomo acpayjayclha ingvalhoc najan ningilpayvascama yatalhpong najan ninticpaycam namoc. 28 Am alhta jepayvasac eyitquic najan etovana. Somcoc lhip aptemaclha. 29 Evanqui inyicje otnejic sicmasom quilhvo. Apmiyovqui eyca Dios, lhip apyap apvisqui pac. Aptomjac Dios alhtaa lhcac seyanya coo: Quip ingyeylhojo. Itamilsojo sat apvalhoc apnaclha Jacob— aptomjac lhac seyanya. 30 Aptajaclhec alhta lhip ayinyema alipvoyam. ¿So actomja apminyilha nac quilaycmasquiscama ajancaoc acyitsomalhca dios?— nic nat aptomjac Labán.
31 Apcatingmavoc nic nat Jacob: —Ayacac alhta coo. Incacoc alhta enquenyic emyoc lhip apquitquic. 32 Apvitac sat ancoc lhip quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios, ematong sat aptomja apminyilhma. Coo enaymacoc eltimjic sat apquilvitaycamco. Apvitac sat ancoc asoc apancaoc, isaclha sat lhip— nic nat aptomjac Jacob.
Am nic nat eyasamcoc Jacob acminyilha quilaycmasquiscama Raquel.
33 Aptalhnec nic nat Labán carpa appaclhanma Jacob tingma pac. Aptalhnec nic nat najan Lea tingma ac najan anit quilvanaa altimesaycam tingma ac. Am nic nat etac quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. Aptipquic nic nat Lea tingma ac. Aptalhningvoclhec nic nat Raquel tingma ac. 34 Imposquic nic nat siclho Raquel quilaycmasquiscama. Impicanvocmec nic nat coning quiltajanquiscama. Apquitamquic nic nat inyicje Labán. Am nic nat etaclha.
35 Intomjac nic Raquel ayanya inyap: —Tata, nojetanov nasa. Movanquejec coo otnimiclha netin ayinyema sicyamasma sictom— nic nat intomjac.
Apquitamquic nic nat mocjam quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. Am nic nat etaclha.
36 Aplovquic nic nat Jacob. Inlhamec nic nat appayvam appamejitsa Labán: —¿Jalhco actemaclha sicmasom? ¿Acsilhnanalhqui ya alhta coo? ¿So actomja seyimjantamo nac lhip? 37 ¿Apvita ya lhquip asoc apancaoc naysicsa asoc ajancaoc apquilhaycam? Ininquin sat asoc apvitayclha napatavo enaymacoc najan napatavo lhip apnaymacoc. Elyicpilcojoc sat actomja asoc apancaoc lhip najan asoc ajancaoc coo. 38 Veinte años alhta intomjac sictimesaycam lhip. Paj alhta epalacmoc apjapaoc nipquesic apquitcoc najan yataay. Paj alhta ongvajac yoyam otoc lhip aptoscama. 39 Inquilajac alhta asoc navjac aclom lhip apnatoscama. Apmatnec alhta mataa aptoscama acnim anco najan alhtaa. Am alhta osaclhac apnaclha lhip. Acyanmoncaseclhec alhta mataa poc coo sictoscama. Lhip alhta apcanem oyanmoncasiclha mataa. 40 Aclingamcoc alhta acmajat acnim anco. Eyajac alhta mataa piyam alhtaa. Am alhta otenac alhtaa. 41 Veinte años alhta intomjac sicma lhip tingma pac. Eycaso actomja acyanmongam asoc ajancaoc: Catorce años intomjac sictimesaycam acyanmongam lhip apquitquic Lea najan Raquel. Seis años intomjac sictimesaycam acyanmongam sicnatoscama. Apvayvesentac alhta mataa acyanmongam sictamjaycam. 42 Epasmec alhta mataa Dios Abraham apvisqui pac najan coo tata apvisqui pac. Am alhta copvanac lhip jeyapajacsic mepqui asoc sicsoycam. Apvitac alhta Dios actemaclha acyitnocjayo evalhoc. Aptomjac alhta apcanem etamilsojoc apvalhoc lhip sicnaclha coo— nic nat aptomjac Jacob.
Actemaclha monquinatquiscama apmayjayoclha Jacob najan Labán
43 Aptomjac nic nat Labán apcanya Jacob: —Coo eyitquic as quilvanaa. Coo etovana as ayitquic quilvanaa. Coo sicnatoscama aplhamoclhojo yataay najan nipquesic. Coo asoc ajancaoc aplhamoclhojo apquilmaycam lhip. ¿Jalhco sat otnejic eyitquic quilvanaa najan etovana? 44 Noc, ongillanac sat pacto monquinatquiscama actemaclha ningmayjayoclha mepqui ningilinmelhamalhca mataa. Cotnatsalhquejec sat mataa nintomjaclha— nic nat aptomjac Labán.
45 Yejemoc nic nat apma mataymong Jacob. Apquinimcasquic nic nat netin actemaclha monquinatquiscama.
46 Aptomjac nic nat Jacob apquilanya apnaymacoc: —Elansiclha as mataymong— nic nat aptomjac.
Apquilansaclhec nic nat. Apquicjesquic nic nat mataymong. Aptovcamquic nic nat maa. 47 Apquiltimec nic nat Labán arameo appayvam as mataymong acvisay “Jegar Sahaduta”, apquiltimec nic nat Jacob hebreo appayvam as mataymong acvisay “Galaad”.
48 Aptomjac nic nat Labán apcanya: —Asoc monquinatquiscama actomja quilhvo nac jay as mataymong. Cotnatsalhquejec sat nintomjaclha— nic nat aptomjac Labán.
Eycaso ayinyema ilhnic nat actimem acvisay Galaad. 49 Najan moc acvisay nic nat Mizpa. Ayinyema ilhnic nat Labán appayvam: —Singvitayo aptomja Dios Apyimtalhnamo naysicsa ningilhpanma ningilyasaclha. 50 Apnatovasquic sat ancoc lhip eyitquic. Aptingyaclhec sat ancoc mocjam moc quilvanaa yoyam etnejic apnatamcaa. Paj lhama enlhit etnejic apvitaycamco. Dios Apyimtalhnamo eyca aptomja apvitaycamco— nic nat aptomjac Labán.
51 Aptomjac nic nat mocjam Labán apcanya: —Quip ilanojo ayinmaclha mataymong. Actomja asoc monquinatquiscama ningiltomjaclha incanit. 52 Eyca as mataymong actomja malha singvitaycamco ningyeycajangvactamo sat ayinmaclha. Actomja acyicpilquemo actemaclha aclhanma ingvalhoc acmasom. 53 Eyicpilcojoc sat ingvalhoc Dios aptomja apvisqui pac lhip apyata Abraham najan aptomja apvisqui pac coo seta Nacor— nic nat aptomjac.
Aplhenquic nic nat Jacob actemaclha yoyam colhejec acyascacmo. Aplhenquic nic nat apvisay Dios Apyimtalhnamo aptomja apvisqui pac apyap Isaac. 54 Apcajac nic nat Jacob apnatoscama actemaclha ningmescama Dios. Apcansaclhec nic nat apnaymacoc netin inquilhe yoyam eltovamcoc. Aptovcamquic nic nat aplhamoclhojo. Apnatinquic nic nat netin inquilhe.
55 Inquitsacac nic nat aplhaticja Labán. Appayvasquic nic nat. Appitsisquic nic nat amalhimpenic apquitquic najan aptovana. Actamila appayvam nic nat aptomjac Labán. Aptajaclhec nic nat mocjam apquinyemayaclha.
Jacob huye de Labán
1 Los hijos de Labán decían que Jacob se había hecho rico gracias a su padre. 2 Jacob se enteró de esto, y también notó que la actitud de Labán hacia él había cambiado. 3 Entonces Dios le dijo: «Vuelve a la tierra de tus padres, donde vive tu familia. Yo te ayudaré en todo».
4 Jacob mandó a decirles a Raquel y a Lía que fueran a verlo al campo donde estaba cuidando sus ovejas. 5-7 Allí les dijo:

—Su padre ya no me trata como antes. Ustedes saben bien que yo he puesto todo mi empeño en servirle. Sin embargo, él siempre me ha hecho trampa, y varias veces me cambió el sueldo. Pero el Dios de mi padre no me negó su ayuda, ni le permitió hacerme daño. 8 Al contrario, si Labán decidía pagarme con animales manchados, todos los rebaños tenían crías manchadas. Y si decidía pagarme con animales rayados, todos los rebaños tenían crías rayadas. 9 Así es como Dios le ha quitado al padre de ustedes su ganado, y me lo ha dado a mí.
10 »Una vez tuve un sueño. En ese sueño las ovejas estaban en celo, y pude ver que los carneros eran de piel rayada y manchada. 11-12 También oí que Dios me dijo: “Ya he visto lo mal que te trata tu suegro. Por eso, si te fijas, verás que todos los carneros que se aparean con las ovejas son rayados y manchados. 13 Yo soy el Dios que se te apareció en Betel, donde derramaste aceite sobre una piedra y me hiciste una promesa. Apártate de Labán, y regresa a Canaán, que es donde tú naciste”.»

14 Raquel y Lía le respondieron:

—Nosotras no podemos ya esperar que nuestro padre nos dé ninguna herencia, 15 pues nos considera unas extrañas. No solo nos vendió como cualquier mercancía, sino que también se aprovechó de lo que trabajaste por nosotras. 16 Toda la riqueza que Dios le ha quitado a nuestro padre, es nuestra y de nuestros hijos. Así que haz todo lo que Dios te diga.

17-19 Ese día, mientras Labán fue a cortar la lana de sus ovejas, Raquel le robó a su padre los ídolos de la familia. Luego Jacob hizo que sus esposas y sus hijos se montaran en camellos. También juntó sus rebaños y todas las riquezas que había ganado en Padán-aram, y se puso en marcha hacia Canaán, donde vivía su padre Isaac. 20-21 Se fue con todo lo que tenía, y engañó a Labán al no decirle que se iba. Luego de cruzar el río Éufrates, se fue hacia los cerros de Galaad.
Labán persigue a Jacob
22 Al tercer día Labán supo que Jacob se había ido, 23-25 así que salió a perseguirlo, acompañado de sus parientes. Siete días después lo alcanzó en los cerros de Galaad, donde Jacob había acampado. Allí también acamparon Labán y sus parientes. Pero una noche Dios se le apareció a Labán en un sueño, y le dijo: «Labán, no le digas nada a Jacob».
26 Sin embargo, Labán le dijo a Jacob:

—¿Por qué me has engañado? ¿Por qué has tomado a mis hijas como si fueran prisioneras de guerra? 27 ¿Y por qué huiste sin decirme nada? Si me hubieras avisado, yo habría hecho una fiesta para despedirte. 28 ¡Lo que has hecho es una locura! ¡Ni siquiera un beso me dejaste darles a mis hijas y a mis nietos! 29 Ganas no me faltan de hacerles daño, pero anoche el Dios de tu padre me ordenó que no te dijera nada. 30 Si tanto te urgía volver a la casa de tu padre, no tenías por qué robarte mis dioses.

31-32 Como Jacob no sabía que Raquel se los había robado, le contestó:

—La verdad, tuve miedo de que me quitaras a tus hijas por la fuerza. En cuanto a tus dioses, pasa y busca tú mismo. Si encuentras algo tuyo entre lo mío, te lo puedes llevar. Y si alguien aquí tiene tus dioses, no quedará con vida. Nuestros parientes son testigos.

33 Labán entró en la tienda de campaña de Jacob, y luego en la tienda de Lía y de las dos esclavas, pero no encontró nada; finalmente entró en la de Raquel. 34-35 Pero Raquel había puesto los ídolos bajo la montura del camello, y se había sentado sobre ellos, por eso le dijo a su padre: «No se enoje si no me levanto, pero es que estoy con mi menstruación».
Y así, aunque Labán buscó y rebuscó por toda la tienda, no pudo encontrar sus ídolos. Al verlo buscar por todos lados, 36 Jacob se enojó y le reclamó:

—¿De qué se me acusa? ¿Cuál es mi delito, que me has perseguido como a un criminal? 37 Ya has revisado todo lo que tengo, ¿y qué encontraste que sea tuyo? A ver, ponlo aquí, delante de nuestros parientes, para que ellos nos den su opinión.
38 »En los veinte años que he vivido contigo, jamás me comí un solo carnero de tus rebaños, ni tus ovejas ni tus cabras perdieron sus crías. 39 Si alguna fiera mataba una oveja, yo te la pagaba; y si en el día o en la noche alguien se robaba un animal, tú me lo cobrabas. 40-41 Los veinte años que viví en tu casa los pasé en las peores condiciones: ahogándome de calor en el día, y muriéndome de frío en la noche, ¡y hasta el sueño se me iba! Catorce años trabajé para ti por tus dos hijas, y seis años por tus rebaños, ¡y más de una vez me rebajaste el sueldo! 42 ¡Qué bueno que el Dios de mi abuelo Abraham me brindó su ayuda! El Dios de mi padre Isaac fue bueno conmigo, pues me vio cansado y afligido, y anoche te reprendió. Si Dios no lo hubiera hecho, tú me habrías despedido sin nada.

43 Labán respondió:

—Estas mujeres son mis hijas, estos niños son mis nietos, y estas ovejas son de mis rebaños. ¡No hay aquí nada que no sea mío! ¡Pero tampoco puedo hacerles daño! 44 Mejor hagamos un trato que nos comprometa a los dos.

45 Entonces Jacob tomó una gran piedra para hacer una columna, 46 y les ordenó a sus parientes recoger más piedras. Ellos así lo hicieron, y luego de amontonarlas alrededor de la columna, se sentaron a comer. A esas piedras amontonadas 47 Labán las llamó en arameo «Jegar Sadutá», y Jacob las llamó en hebreo «Galaad». 48-50 Entonces dijo Labán:

«En este día, este montón de piedras servirá de señal para recordarnos nuestro pacto. Cuando ya estemos lejos el uno del otro, que sea Dios quien nos vigile. Si maltratas a mis hijas, o te casas con otras mujeres, recuerda que Dios es nuestro testigo».

Por eso, además de llamar Galaad al montón de piedras, también se le llamó Mispá, que significa «Dios vigila».
51 Luego, Labán le hizo ver a Jacob:

«Este montón de piedras, y esta columna que he levantado entre nosotros dos, 52 servirá de señal para recordarnos nuestro pacto. Ni tú ni yo cruzaremos este límite para hacernos daño. 53 Pongo entre nosotros, como juez, al Dios de Abraham y Nahor, nuestros abuelos».

Jacob hizo el juramento en el nombre del Dios que su padre Isaac adoraba; 54 luego sacrificó un animal allí mismo en el cerro, e invitó a comer a todos sus parientes. Después de comer, todos ellos pasaron la noche allí.
55 55 (32.1) A la mañana siguiente Labán se levantó muy temprano, y luego de besar a sus nietos y a sus hijas, les dio su bendición y se regresó a su casa.