Ongiltamsalhcac sat actamila anco
1 Actamila anco singayo, am colhno asoc acmasis ningatsisquiscama.
Actamila anco acnim ningitsepma, am colhno acnim nintiyaycamlha.
2 Actamila anco ongilpasmoc ningatoynma enlhit, am colhno ningitsovasomalhca. Ningatoynma actomja singyascasingvoyam actemaclha nelha nintiyascam nincoo.
3 Actamila anco ningvinama, am colhno nintemaclha ningitsovascama. Natamin ningvinama, cotniclhac sat actamila anco ingilvalhoc.
4 Yitnec aclhanma ingvalhoc acnim ningitsepma, acyitna inlhojo acyascamco ingvalhoc. Yitnec aclhanma ingvalhoc ningitsovascama, acyitna inlhojo acyeyjamelhma ingvalhoc.
5 Actamila anco singascama enlhit apyascamco, am colhnoc singayo enlhit acyeyjamelhma.
6 Apquitsovascama enlhit acyeyjamelhma, colhojoc talha coning vaynca, apnilhtingayclha apyová (apquilhpajay). Alhto inyicje actema nac jay.
7 Cotniclhac sat acyeyjamelhma ingvalhoc, ningvita inlhojo singminascama (singascama) enlhit. Incaymalhquic ongavojo singmescama nasa asoc.
8 Actamila anco ningilvatescama ningilyataycam, am colhno ningenmo ningilyataycam.
Actamila anco ningiltamilcasomalhco inganco, am colhno ningyimtalhnesomalhco inganco.
9 Incaymalhquic coytic actamilaycam ingvalhoc. Aclom apvalhoc aptemaclha apanco enlhit acyeyjamelhma.
10 Jave nintemaclha nano actomja actamila anco, am colhno nintemaclha as ningvamlha nac jay. Cotnaja ninlhanma actema nac jay, ningilvisay ningyascamco.
11 Intasic anco actemaclha acyascamco ingvalhoc najan actemaclha ningiltamsomalhca as nalhpop (naysicsa ningileyvam). 12 Actamila anco acyascamco ingvalhoc najan solyayem ingac, malha singmasma intomjac naysicsa ningileyvam.
13 Incaymalhquic jingilvoncamejec mataa aptomjaclha Dios. Asoc actajem apquilantipquiscama Dios, mongvanquejec ongilpeyvacsic. 14 Incaymalhquic copayjiclhac ingilvalhoc, nintajanyaa inlhojo actemaclha actamila. Ningiltajanyac sat ancoc actemaclha acmasom, incaymalhquic colhenic ingvalhoc aptomjaclha Dios Visqui ingac. Paj ongilyasamcoc nincoo, yavamlha etnejic mocjam Dios Visqui ingac.
15 Acvitac alhta coo naysicsa sictiyascam acyavatem as nalhpop: Apquilitsepquic alhta enlhit apquiltamilcasomacpo apanco. Am alhta elitsapac enlhit apquilmapsomcaa, apquileyvec alhta aclhamoclhojo años.
16 Mongvanquejec ongilyeycajacsic nintemaclha ningilpeyvomo, mongilyeycajacsejec sat najan nintemaclha ningyascamco. ¿Ningiltamjo ya ongiltovasalhcac inganco?
17 Mongvanquejec ongilyeycajacsic nintemaclha ningmasom, mongilyeycajacsejec sat najan nintemaclha acyeyjamelhma. ¿Ningiltamjo ya ongitsapoc quilhvo?
18 Incaymalhquic ongmeyvoc lhama actemaclha, mongyinyovejec sat moc actemaclha. Ongmiyovalhcac sat, ningyiplovquisa inlhojo actemaclha ayinyema Dios.
19 Actamila anco acyascamco ingvalhoc actomja singyimnatescama, am elhno diez apquilviscaa tingma apvanyam.
20 Naso, paj lhama enlhit as nalhpop aptomja appeyvomo apanco, mepqui inlhojo meyascalhma napato Dios.
21 Incaymalhquic mongilaylhojoc mataa amyaa nipyesicsa ingnaymacoc, comejec sat ingilvalhoc, apquilantipquisa inlhojo ningilvisay enlhit singiltimesaycam. 22 Ningyasamcoc nintemaclha inganco nintipquiscama apquilvisay ingmoc.
Nintingyey actemaclha acyascamco ingvalhoc.
23 Actingyac alhta actemaclha acyascamco ingvalhoc, am otaac coo. 24 Yitnec mocjay anco najan congnoc anco actemaclha acyascamco ingvalhoc, mongvityejec sat mataa.
25 Natamin actingyac alhta moc actemaclha sicyasingvoyam. Altamjoc oyasamcojo ayinyemayaclha acmasom ingvalhoc, ¿naso ya ayinyema nintemaclha inganco?
26 Acyasingvocmec alhta acyimtalhnescama ingvalhoc, actomja actanovmalhca anco, am colhno nintanoncama ningitsepma. Acvisay quilvana actomja singilmam, malha trampa, najan singilpatjetma actengaoc. Ingyinyejic sat enlhit aptomja apvisqui pac Dios, emacpoc sat enlhit meyascalhma, metnaja apvisqui pac Dios.
27 Coo sicvisay Predicador, elyasingvom sat quellhip sicpayvam silanya quellhip: 28 Am otaac mocjam asoc najan actemaclha sitamsama mataa. Nipyesicsa mil enaymacoc sicvita lhama enlhit sicyisponcama coo, am otaac lhama quilvana sicyisponcama. 29 Acyasingvocmec alhta actema nac jay: Dios nic nat apquillanay enlhit appeyvomo, eyca avanjec mataa alquitamsama ingilvalhoc naysicsa ningileyvam.
Nueva escala de valores
1 Más vale ser respetado
que andar bien perfumado.
Más vale el día en que morimos
que el día en que nacemos.
2 Más vale ir a un entierro
que a una fiesta,
pues nos hace bien recordar
que algún día moriremos.
3 Más vale llorar que reír;
el llanto nos hace madurar.
4 En un funeral
los sabios saben cómo portarse,
pero los tontos
solo se ríen y hacen chistes.
5 Más vale una reprensión de sabios
que una alabanza de tontos.
6 Qué hueca es la risa del tonto,
pronto se apaga,
como la paja en el fuego.
7 El sabio actúa como un tonto
cuando abusa de su poder
y acepta dinero
a cambio de favores.
8 Más vale un buen final
que un buen principio.
El que tiene paciencia
llega a la meta;
el orgulloso habla mucho,
pero no logra nada.
9 Si ya enojarse es malo,
guardar rencor es peor.
10 Hay quienes se quejan de que «todo tiempo pasado fue mejor». Pero esas quejas no demuestran mucha sabiduría.
11 En esta vida ser sabio es bueno, pero ser sabio y rico es mejor. 12 La sabiduría protege, y el dinero también, pero la sabiduría nos permite llegar a viejos.
13 Fíjate en lo que Dios ha hecho, y verás que nadie puede enderezar lo que él ha torcido. 14 Por eso, cuando vengan los buenos tiempos, disfrútalos; pero cuando lleguen los tiempos malos ponte a pensar que todo viene de Dios, y que nunca sabemos lo que nos espera.
15 En esta vida sin sentido que me ha tocado vivir, he visto lo siguiente: hay gente buena, que por su bondad acaba en la ruina, y hay gente malvada, que a pesar de su maldad vive muchos años. 16 Yo creo que no hay que exagerar. ¡Ni tan bueno ni tan sabio que acabes en la ruina! 17 ¡Ni tan malo ni tan tonto que mueras antes de tiempo! 18 No te vayas a los extremos. Respeta a Dios y todo te saldrá bien.
19 Una ciudad está mejor protegida con la sabiduría de un hombre sabio que con la fuerza de diez gobernantes. 20 Sin embargo, no hay en este mundo nadie tan bueno que siempre haga el bien y nunca peque.
21 No hagas caso de los chismes, y así no sabrás cuando tu empleado hable mal de ti; 22 aunque tú bien sabes que muchas veces también has hablado mal de otros.
El por qué de las cosas
23 Como yo quería ser sabio, traté de entender todo esto haciendo uso de mi inteligencia, pero era más de lo que yo podía entender. 24 Todo lo que existe es muy difícil de comprender, y entenderlo está fuera de mi alcance. En realidad, no hay nadie que pueda entenderlo.
25 Entonces decidí investigar todo lo que pudiera acerca de la sabiduría y llegar a una conclusión. Así pude darme cuenta de que ser malo es una tontería, y que ser tonto es una locura. 26 También pude darme cuenta de que una mala mujer causa más amargura que la muerte; cuando te abraza, lo que realmente quiere es atraparte. Si tú obedeces a Dios, te librarás de ella; pero si no lo obedeces, caerás en sus redes.
27 Después de estudiar con cuidado todas las cosas, yo, el Predicador, he llegado a esta conclusión: 28 ¡todavía no he encontrado lo que busco! He encontrado un hombre bueno entre mil, pero no he encontrado una sola mujer buena. 29 Lo que sí he llegado a entender es que Dios nos hizo perfectos, pero nosotros lo enredamos todo.