Apvisqui mayayo Gedeón
1 Apquilsilhnanacpec nic nat apanco enlhitaoc Israel napato Dios. Apquillingamcoc nic nat acmasom ayinyema apquilyimnatem co Madián acvaycmo siete años. 2 Inyangvocmec nic nat apquillingaycamco nalhit acnim. Apquilacac nic nat enlhitaoc Israel. Apquiltingyac nic nat mataa apquilyilhanmomaclha netin inquilhe, avalhoc mataymong najan moc apquilyilhanmomaclha. 3 Apquilvoctac nic nat mataa apquilinmelhaycam naysicsa ayimjaclha ninganma. Apquilinmelhaycam apquilvisay nic nat madianitas, najan amalecitas, najan apquilinyema actiyapmaclha acnim. 4 Apquilnactac nic nat mataa apquileyvomaclha enlhitaoc Israel. Apnatovasquic nic nat mataa acyilhna, acvaycmo yoclhilhma Gaza. Apquilsovjoc nic nat nintom, najan apnatoscama nipquesic najan vayqui najan yamelyeyjaycoc. 5 Apquilpatmentac nic nat carpa apancaoc. Apnalantac nic nat apnatoscama. Apnatovasquic nic nat yoclhilhma lhalhma anco. Voncayispoc nic nat apquilquinamtem. Appintalhnama ilhnic nat, malha sova mongmovan ongilyipsitic. 6 Apquillingamcoc nic nat enlhitaoc Israel apquilinmelhaycam madianitas. Yiplovcoc nic nat apquilmalhnaycam Dios, yoyam epasingvota. 7 Aplingac nic nat Dios apquilmalhnancama enlhitaoc Israel. 8 Apcapajasquic nic nat profeta Dios apcasinancama. Aptomjac nic nat apquilanya: —Eycaso sicpayvam sicvisay Dios Visqui apancaoc enlhitaoc Israel: Acyinyovcasquic alhta quellhip yoclhilhma Egipto. Apquiltimesam alhta quellhip malha apquilmomap. 9 Acvomcasquic alhta tap quellhip napatavo co Egipto najan napatavo poc apquilinmelhaycam. Alantipcasquic alhta coo actomja apquilaoclha. Apquillhocac alhta quellhip as yoclhilhma apquilyamasma. 10 Actomjac alhta silanya quellhip meltimjic mataa apquilayo quilaycmasquiscama apancaoc amorreos, apquileyvomaclha quellhip quilhvo nac jay. Coo sicvisay Dios Visqui apancaoc quellhip. Am alhta jelyajaclhoc mataa quellhip — lhac aptomjac Dios — nic nat aptomjac profeta.
11 Apvaac nic nat lhama ángel Dios apcasinancama. Apnactac nic nat coning yamit, payjoc Ofra. Amyip apanco ilhnic nat Joás, Abiezer apmolhama. Joás apquitca ilhnic nat Gedeón. Apliquic nic nat trigo apactic payjoc acyajapsomalhquilha uva acyilhna. Apyilhacpoc nic nat aptamjaycam Gedeón, melvityejec sat madianitas.
12 Pilapcasquic nic nat apvita ángel Dios apcasinancama, aptomja apcanya: —Apyimnatem apanco nac lhip. Aplhalhma lhip Dios Visqui ingac — nic nat aptomjac.
13 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Va, Visqui nac lhip. Nasoc sat ancoc singilpasmom Dios, ¿so actomja yi ninlingamco mataa acyimtalhnama? ¿Naso ya aptamjaycam simpilapquiscama nic nat Dios? Apquillhanma nic nat ningilyeyjamcaa: Singyinyovquiscama yoclhilhma Egipto Dios — nic nat intomjac amyaa. Ingilyinyovquic nincoo Dios Apyimtalhnamo. Ingiltimescasquic nincoo onlingamcojo acyimtalhnama nipyesicsa madianitas — nic nat aptomjac Gedeón.
14 Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Coo nac Dios siyapajascama lhip. Iyimnac sat lhip. Ilvomquis tap enlhitaoc Israel nipyesicsa madianitas — nic nat aptomjac.
15 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Va, Visqui nac lhip. ¿Jalhco sat otnejic olvomsic tap enlhitaoc Israel? Incanit nincoo ningmolhama clan nipyesicsa apquilmolhama tribu Manasés. Esilhyoc coo tata tingma pac — nic nat aptomjac Gedeón.
16 Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Otnejic sat siclhanma lhip. Elnapoc sat lhip madianitas apyovoclhojo. Malha apcajem lhip lhama enlhit sat cotnejic — nic nat aptomjac.
17 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Nasoc sat ancoc seyasicjayo lhip, jelhicmos sat yoyam colhejec acyascacmo, Visqui apanco nac lhip, aptomja sepamejitquiscama. 18 Ilha siclho. Otingyasquisic siclho asoc macmescama, osantimquisic sat lhip — nic nat aptomjac.
Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Olaylhic sat lhip apvactamo mocjam — nic nat aptomjac.
19 Aplhinquic nic nat Gedeón. Apcajac nic nat yataay apquitcoc. Apquillanac nic nat pan mepqui apquimpascaoc. Motajap harina nic nat apyelaquiscama, malha veinte litros. Avalhoc nintom alhancoc appiquena nic nat yataay mocjetic. Moc alhancoc nic nat yingminata. Apsantimcasquic nic nat acyovoclhojo nintom apquinmamcaclha ángel coning yamit. 20 Aptomjac nic nat ángel Dios apcasinancama apcanya: Ipquin siclho netin mataymong acyivey nintom apjapitic najan pan. Comalhqueje eyca yingminata, iyaninquis. Apyiplovcasquic nic nat Gedeón actemaclha apcanyomap ellana. 21 Yitnec nic nat yamit ayitcoc apmaycam ángel. Aptimec nic nat yamit nav'a acyitnama apjapitic najan pan. Pilapcasquic nic nat actepa talha mataymong acyivey. Insovjoc nic nat acmeta apjapitic najan pan. Am nic nat etacpoc mocjam ángel, apvonquipqui.
22 Apyasingvocmec nic nat Gedeón nasoc anco apvisay Dios apcasinancama. Aptomjac nic nat appametamcaa: —¡Coo layi! Acnec lhac napato Dios Visqui ingac — nic nat intomjac apvalhoc.
23 Apcatingmavoc nic nat Dios: —Nojeya nasa, mengyitsepejec sat lhip. Coyit actamilaycam apvalhoc — nic nat aptomjac.
24 Apquillanac nic nat apvatnamaclha asoc macmescama Dios, etnejic apcayo. Aptimec nic nat acvisay: Actamilaycam ingvalhoc ayinyema Dios. Tingma Ofra nic nat acyitna as ningvatnamaclha. Yitnec mocjam as ningvamlha nac jay, nipyesicsa apquilmolhama clan Abiezer.
25 Apcanyacpec nic nat Gedeón as alhtaa: —Itingya siclho apyap aptoscama vayqui inquinavo, cotnaja actiyam amamyi. Aptoscama acyivey, acvaycmo siete años. Itvas sat apyap apanco apvatnamaclha asoc macmescama quilaycmasquiscama Baal. Itvas sat najan yamit acponquinomalhca ayimja nicja apvatnamaclha. 26 Ilana sat lhip netin inquilhe moc apvatnamaclha asoc macmescama Dios. Ingyaa sat vayqui inquinavo cotnaja actiyam amamyi. Iyatemen sat yamit acponquinomalhca ayimja nicja, yoyam elvitic talha. Cotnejic sat asoc acmatnam macmescama Dios acyanmongam mongilyascalhma — nic nat aptomjac ángel.
27 Apcapajasquic nic nat Gedeón diez apquilancam ellana acyovoclhojo asoc apcanyomap nic nat elana Gedeón. Alhtaa ilhnic nat apquillanay, jave acnim anco. Apcacac nic nat elvita apnaymacoc najan apquilmolhama apyap. 28 Moc acnim nic nat intomjac. Apnalhaticjac nic nat apnaymacoc tingma apvanyam. Pilapcasquic nic nat apquilvita actovasomalhca apquilvatnamaclha asoc macmescama Baal. Najan actovasomalhca yamit acponquinomalhca maa. Apquilvitac nic nat apvatnamaclha alhnancoc najan asoc acmatnam vayqui inquinavo. 29 Apquiltomjac nic nat apquilpamejitsomacpo: ¿Soc enlhit qui aptomja aptovascama? — nic nat apquiltomjac.
Apquilquitamquic nic nat ayinyema aptovascama. Apquillingac nic nat apvisay Gedeón, Joás apquitca. Apquiltomjac nic nat apquilanya Joás: 30 —Nomyov nasa lhip apquitca, ematong sat. Ayinyema alhta aptemaclha aptovascama ningvatnamaclha asoc macmescama quilaycmasquiscama Baal. Aptovasquic alhta najan yamit ayimja acponquinomalhca — nic nat apquiltomjac.
31 Apcatingmavoc nic nat Joás napatavo enlhitaoc: —¿Apquilmiyovqui ya quellhip quilaycmasquiscama Baal yoyam elnapacpoc? Ematong sat alhtaa nac jay, aptomja apmasma Baal. Nasoc sat ancoc Baal apyitsomacpo Dios. Apvanquic emyovacpojo apanco. Eyanmongsiclhac sat Baal apquiltemaclha apanco enlhit aptomja aptovascama — nic nat aptomjac Joás.
32 Apquiltimec nic nat Gedeón moc apvisay: “Jerobbaal, ningiltimem Apyanmongsayclha apanco Baal”. Ayinyema ilhnic nat Gedeón aptovascama apvatnamaclha asoc macmescama Baal.
33 Apcaneclhec nic nat apyovoclhojo madianitas, najan amalecitas, najan apquilinyema actiyapmaclha acnim. Apquilmilanquic nic nat yingmin vatsam Jordán. Apquillanac nic nat carpa tingma amyip acvisay Jezreel. 34 Aplhocac nic nat apmopvan Gedeón, ayinyema espíritu apanco Dios. Appayvasquic nic nat nipquesic apquipetic, malha trompeta. Apcansaclhec nic nat apquilmolhama clan Abiezer.
35 Apquilapajasquic nic nat soycam amyaa, colhic altimnasa apquilmolhama tribu Manasés, yoyam elpasingvota. Apquilapajasquic nic nat soycam amyaa, colhic altimnasa apquilmolhama tribu Aser, najan apquilmolhama tribu Zabulón, najan apquilmolhama tribu Neftalí, yoyam elpasingvota.
36 Aptomjac nic nat Gedeón apcanya Dios: —Lhip Dios Apyimtalhnamo aplhanma alhta jeyapajacsic coo, yoyam olvomsic tap enlhitaoc Israel. 37 Pac oyasamcojo actomja nasoc anco. Opquinic sat nipquesic apyimpejic nalhpop amyip. Payjoc maa ninliclamaclha trigo apactic. Ningvitac sat ancoc secaseclha yalya netin apva nipquesic apyimpejic. Naysicsa mepqui yalya lhopactic lhalhma anco. Colhejec sat acyascacmo lhip appayvam seyapajascama, yoyam olvomsic tap enlhitaoc Israel — nic nat aptomjac Gedeón.
38 Nasoc alhta aptomjaclha. Aplhaticjac nic nat Gedeón. Apvitac nic nat yalya. Apquilitsamam nic nat nipquesic apyimpejic. Intipquic nic nat yingmin, malha ingjaycoc aclaneyo. 39 Aptomjac nic nat Gedeón apcanya: Nojetanov nasa, aplinga inlhojo mocjam sicpayvam. Pac oyipconic mocjam lhama. Altamjo inyicje otac yalya acyesama lhopactic. Mepqui eyca yalya netin nipquesic apyimpejic — nic nat aptomjac. 40 Alhtaa ilhnic nat intomjac. Apvitac nic nat secaseclha acyamay nipquesic apyimpejic. Apvitac nic nat yalya nalhpop lhalhma anco.
Gedeón
1 Después los israelitas volvieron a pecar contra Dios, así que durante siete años Dios permitió que los madianitas los dominaran. 2 Como los madianitas los maltrataban, los israelitas se escondían en los cerros, entre cuevas y escondites. 3 Cada vez que los israelitas tenían algo sembrado, venían los madianitas, los amalecitas y la gente del este, y los atacaban; 4-6 acampaban en los territorios de los israelitas y destruían sus cosechas, y además se llevaban sus ovejas, sus bueyes y sus burros. No les dejaban nada que comer. Eran tantos los que venían con sus camellos, que no se podían contar. Parecían una plaga de saltamontes, pues todo lo destruían y hacían sufrir mucho a los israelitas. Esto mismo pasaba en la región de la costa cercana a Gaza.
7 Entonces los israelitas le suplicaron a Dios que los salvara del poder de los madianitas, 8 y Dios les envió un profeta para que les dijera:
«El Dios de Israel los sacó de Egipto, donde eran esclavos. 9 No solo los libró de los egipcios sino también de todas las otras naciones que los maltrataban y robaban. A medida que ustedes avanzaban, él iba echando fuera a esas naciones para darles a ustedes esos territorios. 10 Dios les dijo que él es el único Dios verdadero, y que ustedes no debían adorar a los dioses de los amorreos, en cuyo territorio ahora viven. Pero no le hicieron caso».
11 Luego vino el ángel de Dios y se sentó bajo el roble que está en Ofrá. Ese árbol pertenecía a Joás, que era descendiente de Abiézer. En ese momento, Gedeón hijo de Joás, estaba limpiando trigo, a escondidas de los madianitas, en el lugar donde se pisaban las uvas para hacer vino. 12 El ángel de Dios se le apareció a Gedeón y le dijo:
—¡Qué fuerte y valiente eres! ¡Por eso Dios está contigo!
13 Gedeón le respondió:
—Perdón, señor, pero si Dios está con nosotros, ¿por qué nos pasa todo esto? ¿Por qué no hace milagros como cuando nos libró de Egipto? Nuestros antepasados nos han contado las maravillas que Dios hizo antes; pero ahora nos ha abandonado, nos ha dejado caer en manos de los madianitas.
14 Entonces Dios mismo miró a Gedeón y le dijo:
—Pues eres tú quien va a salvar a Israel del poder de los madianitas. Además de tus propias fuerzas, cuentas con mi apoyo.
15 Gedeón le preguntó a Dios:
—Pero mi Dios, ¿cómo podré librar a los israelitas? Mi grupo familiar es el más pobre de la tribu de Manasés, y yo soy el menos importante de toda mi familia.
16 Y Dios le contestó:
—Podrás hacerlo porque yo estaré contigo para ayudarte. Derrotarás a los madianitas como si derrotaras a un solo hombre.
17 Entonces Gedeón se dirigió al ángel y le dijo:
—Si cuento con la aprobación de Dios, dame una señal de que realmente es él quien me ha hablado. 18 Por favor, no te vayas de aquí hasta que yo vuelva. Quiero ofrecerte de comer.
El ángel de Dios le aseguró:
—Esperaré aquí hasta que regreses.
19 Gedeón se fue a su casa. Preparó un cabrito, y con diez kilogramos de harina hizo panes sin levadura. Luego puso la carne en una canasta y el caldo en una olla. Lo llevó todo hasta el roble y se lo ofrendó a Dios. 20 El ángel le ordenó que pusiera la carne y los panes sobre una piedra, y que echara el caldo encima. Y Gedeón obedeció. 21 Por su parte, el ángel, con la punta del bastón que tenía en la mano, tocó la carne y los panes sin levadura. Enseguida salió fuego de la piedra y quemó toda la carne y los panes; luego el ángel de Dios desapareció. 22 En ese momento Gedeón se dio cuenta de que se trataba del ángel de Dios, y lleno de miedo exclamó:
—Dios mío, de seguro moriré, pues he visto a tu ángel cara a cara.
23 Pero Dios le dijo:
—No tengas miedo, no te vas a morir. Al contrario, he venido a darte paz.
24 Entonces Gedeón edificó allí un altar a Dios, y le puso por nombre «Dios es paz». Hasta el momento en que este relato se escribe, este altar todavía está en Ofrá, ciudad del grupo familiar de Abiézer.
25 Esa misma noche, Dios le dijo a Gedeón:
«Ve al ganado de tu padre y toma el mejor toro. Derriba el altar de Baal que tiene tu padre, y destruye la estatua de la diosa Aserá, que está junto al altar de Baal. 26 Luego, con piedras labradas, edifica un altar en mi honor en la parte alta de la colina. Toma el toro y ofrécemelo como sacrificio, usando como leña la estatua que destruiste».
27 Así que esa noche Gedeón se llevó a diez de sus sirvientes e hizo lo que Dios le había ordenado. No se atrevió a hacerlo de día por miedo a su familia y a gente de la ciudad.
28 A la mañana siguiente, cuando los habitantes de la ciudad se levantaron, vieron que el altar de Baal había sido derribado, y que habían destruido la estatua de Aserá. Vieron, además, que el mejor toro había sido sacrificado sobre el nuevo altar. 29 Unos a otros se preguntaban: «¿Quién habrá hecho esto?»
Después de buscar y averiguar, se enteraron de que Gedeón lo había hecho. 30 Entonces buscaron al padre de Gedeón y le dijeron:
—¡Trae aquí a tu hijo! Lo vamos a matar, porque ha derribado el altar de Baal y destruido la estatua de la diosa Aserá.
31 Pero Joás les dijo a todos:
—¡Ahora resulta que ustedes están de parte de Baal, y lo quieren defender! ¡Pues cualquiera que lo defienda, que muera antes del amanecer! Si Baal es dios, que se defienda a sí mismo. Después de todo, el altar derribado era suyo.
32 Desde entonces le cambiaron el nombre a Gedeón y lo llamaron Jerubaal, porque Joás había dicho: «¡Que Baal se defienda a sí mismo! El altar derribado era suyo».
33 Después de esto, todos los madianitas se unieron a los amalecitas y a los pueblos del este. Cruzaron el río Jordán y acamparon en el valle de Jezreel. 34 Pero Gedeón, guiado por el espíritu de Dios, tocó la trompeta para que se le uniera la gente de Abiézer. 35 Mandó mensajeros por todo el territorio de la tribu de Manasés, para que también esta tribu se les uniera. Además, envió mensajeros a las tribus de Aser, Zabulón y Neftalí, y todos se le unieron.
36 Y Gedeón le dijo a Dios:
«Quiero saber si de veras me vas a usar para liberar a los israelitas, tal y como me dijiste. 37 Voy a poner esta lana de oveja en el lugar donde se limpia el trigo. Si por la mañana la lana está mojada de rocío, pero el suelo alrededor está seco, sabré que de veras me vas a usar para salvar a los israelitas».
38 Y eso fue lo que ocurrió. Al día siguiente muy temprano, cuando Gedeón se levantó, exprimió la lana y sacó tanta agua que llenó un tazón. 39 Después Gedeón le dijo a Dios: «¿No te enojas si te digo algo? Déjame, por favor, hacer una prueba más. Que esta vez la lana quede seca y el rocío caiga sólo sobre el suelo».
40 Y eso fue lo que Dios hizo aquella noche. A la mañana siguiente la lana estaba seca, pero el suelo estaba todo mojado.