Apvisqui Ezequías co Judá
(2~Cr 29.1-2)
1 Apnec nic nat apvisqui Oseas, Ela apquitca. Acvaycmo tres años aptimem nic nat apvisqui co Israel. Apvisqui apjalhnancoc nic nat nipyesicsa co Judá apvisay Ezequías, Acaz apquitca. 2 Invocmec nic nat veinticinco años aptiyascam Ezequías. Aptimec nic nat apvisqui tingma Jerusalén veintinueve años. Inquin nic nat acvisay Abi, Zacarías apquitca. 3 Apyiplovcasquic nic nat mataa nintemaclha acpeyvomo apyisponcama Dios, apno ilhnic nat apyeyjamcaa David. 4 Aptovasquic nic nat acyitnamaclha quilaycmasquiscama netin inquilhe. Aptovasquic nic nat mataymong mayayo, najan quilaycmasquiscama Asera. Aptovasquic nic nat quilaycmasquiscama nimisma, allanomalhca bronce tava ápac, Moisés nic nat apquillanay. Apquiltingyascasquic nic nat mataa asoc macmescama quilaycmasquiscama nimisma, acvisay nic nat Nehustán.
5 Apyiplovcasquic nic nat Ezequías mepqui apyasquiyam Dios. Am nic nat elhno apquilviscaa nano nipyesicsa Judá, am nic nat elhno niptamin Ezequías. 6 Am nic nat elvatasac mataa apyiplovquiscama Dios. Am nic nat eyinyavac mataa apcanamaclha Dios, ayinyema aplingascama ilhnic nat Moisés. 7 Appasmec nic nat mataa Dios naysicsa apvascapma aptemaclha apvisqui.
Aptanovquic nic nat Ezequías aptemaclha apvisqui co Asiria, am nic nat epasmac mataa. 8 Apquilnapacpec nic nat filisteos. Apquilinyajamquic nic nat filisteos acvaycmo tingma Gaza najan nicja yoclhilhma. Apnatovasquic nic nat tingma nitno najan tingma acma apjalhtam apyovoclhojo.
Tingma Samaria
9 Invocmec nic nat cuatro años aptimem apvisqui Ezequías nipyesicsa apquilmolhama Judá. Invocmec nic nat siete años aptimem apvisqui Oseas, Ela apquitca, nipyesicsa apquilmolhama Israel. Apquilvaac nic nat apquillhalhmaa apvisqui co Asiria, Almanasar yoyam elimpocjac tingma Samaria. 10 Am nic nat colapvancaac elmoc. Invocmec nic nat tres años, apvancaac elmoc tingma Samaria. Seis años nic nat aptimem apvisqui Ezequías co Judá. Nueve años nic nat aptimem apvisqui Oseas co Israel. Apquilmacpec nic nat apyovoclhojo natingma. 11 Apyinyovcasquic nic nat apquilaoclha, apnalaclho yoclhilhma Asiria, payjoc vatsam Gozán, yoclhilhma Habor payjoc Halah. Innec nic nat acpalhaquisa napocja apquilmomap tingma apancaoc medos. 12 Eycaso ayinyema ilhnic nat apquilsilhnanomap enlhitaoc Israel apquilinmelhaycam Dios. Apnatovasquic nic nat aplhanma Dios pacto actemaclha ningmiyovmalhca. Am nic nat elyiplovcasac mataa apcanamaclha Dios, aplingascama Moisés, aptomja ilhnic nat Dios apquilancam.
Apquilimpocjay tingma Jerusalén
(2~Cr 32.1-19Is 36.1-22)
13 Invocmec nic nat catorce años aptimem apvisqui Ezequías. Apquilvaac nic nat apquillhalhmaa apvisqui co Asiria Senaquerib, yoyam elimpocjac tingma acma apjalhtam yoclhilhma Judá. Apquilmacpec nic nat apyovoclhojo. 14 Apcapajasquic nic nat amyaa apvisqui Ezequías, colhic altimnasa apvisqui co Asiria, apna ilhnic nat tingma Laquis. Intomjac nic nat amyaa: Lhip apvisqui co Asiria. Acsilhnanalhquic alhta ajanco napato lhip. Enanteyip siclho ningaoclha nincoo. Oyinyoc sat acyanmongam tributo siyanyomalhca oyinyoc — nic nat aptomjac Ezequías.
Eycaso apcanama ilhnic nat apvisqui co Asiria eyinyoc acyanmongam tributo apvisqui Ezequías co Judá. Acvaycmo ilhnic nat nueve mil novecientos kilos plata najan novecientos noventa kilos de oro. 15 Apsovjoc nic nat Ezequías acyovoclhojo plata asoc alyinmom acyitna congne tingma apponquinomap najan congne apvisqui tingma pac. 16 Apsovjoc nic nat Ezequías oro asoc alyinmom alnatanma tingma apponquinomap apatong, alyipitsomalhca quilhvoc alhta. Innec nic nat acmesa apvisqui co Asiria.
17 Apcapajasquic nic nat apvisqui co Asiria apnatqui apquilasinancama apnaclha apvisqui Ezequías. Apnatqui ilhnic nat apquilyimtalhnamo apnalayclha singilpilhtetemo apquilyimnatem. Apquilyinyovquic nic nat tingma Laquis, apquilpeyvoc tingma Jerusalén, yoyam elimpocjac. Apquilvocmec nic nat tingma Jerusalén, apquilnaclho acyitnamaclha yingmin, payjoc maa netin, nicja amay acyascama amyip acvisay Yimyescamaclha Apava. 18 Innec nic nat ayevamcaa apvisqui, najan maa Eliaquim, Hilcías apquitca mayordomo apvisqui tingma pac. Poc najan Sebna aptomja cronista aptalhescama vaycajac. Poc najan Joa, Asaf apquitca, aptomja secretario apnaclha apvisqui. Apquilamyilhamquic nic nat co Asiria.
19 Aptomjac nic nat co Asiria apquilanya: —Eliltimnas sat Ezequías as amyaa ayinyema apvisqui apyimtalhnamo, apvisqui co Asiria: ¿Jalhco ayinyema lhip mepqui ayay apvalhoc? 20 ¿Apcanayqui ya lhquip appayvam apanco actomja acyimnatem, yoyam jingilnapalhca? ¿Naso ya mepqui ayay apvalhoc lhip, aptomja seyinmelhaycam coo? ¿Soc sat epasingvota? 21 ¿Apcanayquic lhip co Egipto yoyam elpasingvota? Apquilyitsomacpo co Egipto yammamoc ayintem. Coyiplhac sat apmic, aptomja inlhojo aptiyoscam enlhit. Eycaso aptemaclha apvisqui faraón co Egipto, apquilmalhnacpo inlhojo epasingvota. 22 Yitnec quellhip apquilpayvam: Singmasma nincoo Dios Visqui ingac — intomjac apquilpayvam. Naso ya Ezequías aptovascama alhta mataymong ningilmalhnancamaclha, aptomja apmasma asoc macmescama Dios ¿Naso ya aplhanma eltimjic apquilayo Dios apyovoclhojo apnaymacoc apvamlha tingma apponquinomap Jerusalén? 23 Ipamejitsacpojo sat lhip apvisqui co Asiria, aptomja apcanya: Ongvapajacsic sat dos mil nolhing apnaclha lhip. Itingyasquis sat lhip enlhitaoc yoyam elquinamtic, paj. 24 Paj copvanac lhip ingyinyajacsic lhama yamapyimtalhnamo co Asiria. ¿Naso ya elpasingvotac nolhing apcapaoc co Egipto? 25 ¿Apcanayqui ya lhquip sicvactama mepqui siclhalhma Dios yoyam otvacsic as tingma najan yoclhilhma? ¡Siyanyomalhca coo ayinyema Dios yoyam otvacsic! — alhta aptomjac apvisqui co Asiria — nic nat aptomjac apcasinancama co Asiria.
26 Apquilatingmavoc nic nat Eliaquim, najan Sebna, najan Joa: —Quip ingyeylhojo. Jingiltimnas sat arameo appayvam, ingvanquic nincoo. Noelyatam nasa hebreo apayvam. Apquiljalhnoc apyovoclhojo enlhitaoc netin mataymong apjalhtam — nic nat apquiltomjac.
27 Aptomjac nic nat apcasinancama co Asiria apquilanya: —Jave coo siyapajasomalhca oltimnacsic as amyaa lhip najan lhip apvisqui pac. Apcanama alhta apvisqui co Asiria, colhic altimnasa as amyaa apyovoclhojo apnaycam netin mataymong apjalhtam. Apquilanyacpec quellhip najan apnaycam maa netin, yoyam eltovamcoc sat apyi apancaoc, najan elyinamcoc áse apancaoc — nic nat aptomjac co Asiria.
28 Apyimnatasquic nic nat appayvam co Asiria, apquilanya hebreo appayvam: —Quip elaylhojo appayvam apvisqui apyimtalhnamo co Asiria: 29 ¡Apyinimquiscama nac Ezequías, elavojo quellhip! Copvanquejec elvomsic tap quellhip ningimpocjay nincoo. 30 Yitnec appayvam Ezequías apquilanya quellhip: Dios Visqui ingac etnejic singilvomquiscama tap. Elmiyovacpoc sat apyovoclhojo enlhitaoc as tingma, melmejec sat co Asiria — sat etnejic Ezequías. 31 ¡Noelaylhojo nasa appayvam Ezequías! Pac oltimnacsic mocjam apvisqui co Asiria appayvam: ¡Elvatsaoc sat singinmelhaycam! ¡Elpamejitsacpojo actemaclha apquilmiyovmacpilha! ¡Enanteyip tingma, eljalhaoc sicnaclha coo! Eltajiclhac sat quellhip, eltovamcoc uva acyilhna tingma apancaoc, najan higo yamit acyilhna. Elyinamcoc sat yingmin apancaoc. 32 Onaliclhac sat quellhip yoclhilhma actamila anco, acno apquilaoclha quellhip. Yoclhilhma ayimjaclha trigo najan ayimjaclha uva. Colhic sat allana pan najan uva ayingmenic. Yoclhilhma acyitnaclha aceite ayingmenic najan apquimjaclha yovjan. Eleyoc sat quellhip mepqui amyaa ningitsepma. Noelaylhojo nasa Ezequías appayvam aptomja apyinimquiscama appayvam: Dios Visqui ingac jingilvomsic tap — intomjac appayvam. 33 ¡Elanojo moc yoclhilhma! ¿Avanqui ya quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios colmeyvoc enlhitaoc? ¿Avanqui ya colinmelham apvisqui co Asiria? Ayinayc coo, paj. 34 ¿Co laa acyasa quilaycmasquiscama acvisay Hamat najan acvisay Arfad? ¿Co laa acyasa acvisay Sefarvaim, najan acvisay Hena, najan acvisay Iva? ¿Co laa acyasa quilaycmasquiscama acmasma enlhitaoc co Samaria, melmacpejec nipyesicsa co Asiria? 35 Covanquejec mataa quilaycmasquiscama colmeyvoc enlhitaoc apquilaoclha, apquilimpocjay inlhojo apvisqui co Asiria. ¿Naso ya Dios Visqui apancaoc quellhip elmeyvoc sat apyovoclhojo tingma Jerusalén? — nic nat aptomjac co Asiria.
36 Am nic nat elatingmavoc apquiljalhenmo appayvam, acno ilhnic nat apcanama siclho apvisqui Ezequías. 37 Apquilyaptec nic nat apava mayordomo Eliaquím, najan cronista Sebna, najan secretario Joa. Apquilyocmec nic nat apnaclha apvisqui Ezequías eliltimnacsic amyaa apquillingay maa.
Ezequías, rey de Judá
(2 Cr 29.1-2)
1-2 Ezequías hijo de Ahaz comenzó a reinar en Judá a los veinticinco años, cuando Oseas hijo de Elá tenía ya tres años de gobernar en Israel. La capital de su reino fue Jerusalén, y su reinado duró veintinueve años. Su madre se llamaba Abí hija de Zacarías.
3 Ezequías obedeció a Dios en todo, tal como lo había hecho su antepasado David. 4 Quitó los pequeños templos de las colinas en donde la gente adoraba a los dioses, y destruyó todas las imágenes de Astarté. También hizo pedazos a la serpiente de bronce que había hecho Moisés, porque los israelitas la trataban como a un dios, pues le quemaban incienso y la llamaban Nehustán.
5 Ezequías confió en el verdadero Dios de Israel. Ni antes ni después hubo en Judá otro rey como él. 6 Siempre fue fiel a Dios, y obedeció todos los mandamientos que Dios le había dado a Moisés. 7 Por eso Dios siempre lo ayudaba y permitía que le fuera bien en todo.
Un día Ezequías se puso en contra del rey de Asiria, y le dijo que no seguiría bajo su dominio. 8 También venció a los filisteos que estaban en los pequeños poblados y en las ciudades, hasta Gaza y sus fronteras.
Los asirios conquistan Samaria
9-10 Durante el cuarto año del reinado de Ezequías, llegó Salmanasar, rey de Asiria, y rodeó la ciudad de Samaria. Era el séptimo año del reinado de Oseas en Israel. Después de mantener rodeada la ciudad durante tres años, Salmanasar se apoderó de ella.
11 Luego Salmanasar llevó a los israelitas a Asiria y los ubicó en Halah, junto al río Habor, en la región de Gozán, y en las ciudades de los medos. 12 Esto sucedió porque los israelitas no obedecieron la ley que Dios les había dado por medio de Moisés, ni fueron fieles al pacto que habían hecho con él.
El rey de Asiria invade Judá
(2 Cr 32.1-19Is 36.1-22)
13 Ezequías tenía ya catorce años gobernando, cuando el nuevo rey de Asiria, llamado Senaquerib, atacó todas las ciudades fortificadas de Judá y las conquistó. 14 Ezequías mandó entonces un hombre a Laquis, donde estaba el rey de Asiria, con el siguiente mensaje: «Hice mal en negarme a pagar los impuestos. Retírate de mi país, y te pagaré lo que me pidas».
Entonces Senaquerib le pidió a Ezequías un impuesto de nueve mil novecientos kilos de plata y novecientos noventa kilos de oro. 15 Ezequías le dio toda la plata que encontró en el templo de Dios y en los tesoros del palacio. 16 También quitó el oro de las puertas del templo y de sus marcos que él mismo había mandado poner, y se lo entregó a Senaquerib.
17 Después Senaquerib envió desde Laquis a tres de sus oficiales de confianza al frente de un poderoso ejército para atacar Jerusalén. Cuando llegaron, acamparon junto al canal del estanque de Siloé, por el camino que va a los talleres de los teñidores de telas, y mandaron a llamar a Ezequías. 18 Pero el rey no salió, sino que envió a Eliaquim, encargado del palacio, y a Sebná y a Joah, sus dos secretarios.
19 Entonces uno de los oficiales asirios les dio este mensaje para Ezequías:

«El gran rey de Asiria quiere saber por qué te sientes tan seguro de ganarle. 20 Para triunfar en la guerra no bastan las palabras; hace falta un buen ejército y un buen plan de ataque. ¿En quién confías, que te atreves a luchar contra el rey de Asiria? 21 ¿Acaso confías en Egipto? Ese país y su rey son como una caña astillada que se romperá si te apoyas en ella, y te herirá. 22 Y si me dices que confías en tu Dios, entonces por qué has quitado todos los altares y ordenaste que tu pueblo lo adore solamente en Jerusalén.
23 »Tú no tienes con qué atacarme. Es más, si ahora mismo me muestras a dos jinetes yo te doy los caballos. 24 Y si estás esperando a los egipcios, déjame decirte que los caballos y carros de combate de Egipto no harán temblar ni al más insignificante de mis soldados. 25 Además, hemos venido a destruir este país, porque Dios nos ordenó hacerlo».

26 Eliaquim, Sebná y Joah le dijeron al oficial asirio:

—Por favor, no nos hable usted en hebreo. Háblenos en arameo, porque todos los que están en la muralla de la ciudad nos están escuchando.

27 El oficial asirio les respondió:

—El rey de Asiria me envió a hablarles a ellos y no a ustedes ni a Ezequías, porque ellos, lo mismo que ustedes, se van a quedar sin comida y sin agua. Será tanta el hambre y la sed que tendrán, que hasta se comerán su propio excremento, y se beberán sus propios orines.

28 Después el oficial asirio se puso de pie y gritó muy fuerte en hebreo:

«Escuchen lo que dice el gran rey de Asiria: 29 “No se dejen engañar por Ezequías, porque él no puede salvarlos de mi poder. 30 Si les dice que confíen en Dios porque él los va a salvar, 31 no le crean. Hagan las paces conmigo y ríndanse. Entonces podrán comer las uvas de su propio viñedo, los higos de sus árboles y beber su propia agua. 32 Después los llevaré a un país parecido al de ustedes, donde hay trigo, viñedos, olivos y miel. Allí podrán vivir bien y no morirán. No escuchen a Ezequías, pues él los engaña al decirles que Dios los va a salvar. 33-35 A otras naciones, sus dioses no pudieron salvarlas de mi poder. Ni los dioses de Hamat, Arpad, Sefarvaim, Ivá y Hená pudieron salvar a Samaria de mi poder. Así que, ¡no esperen que el Dios de ustedes pueda salvar a Jerusalén!”»

36 La gente se quedó callada, porque el rey les había ordenado no contestar. 37 Después Eliaquim, Sebná y Joah rompieron su ropa en señal de angustia, y fueron a contarle al rey Ezequías lo que había dicho el oficial asirio.