José ingjaycoc apác
1 Aptomjac nic nat José apcanya apquimja apmamyi tingma pac: —Ilhatimquis sat ellanesamcojo yamquintimajac motajap apactic. Ininquinaoc sat solyayem apancaoc moclhama congne yamquintimajac. 2 Ipquin sat ingjaycoc ajac acmamnave congne apquilyalhing Benjamín yamquintimajac apác. Ipalhaquis sat solyayem pac acyanmongam lhac motajap apactic— nic nat aptomjac José.
Apquilyajaclhoc nic nat apquimja apmamyi actemaclha apcanama José. 3 Inquitsacac nic nat apquilapajasa apquilpipma José. Apnalaclhec nic nat apnatoscama yamelyeyjaycoc. 4 Apquilantipquic nic nat tingma apyivey. Acyavataclhojo apquillhingam nic nat. Aptomjac nic nat José apcanya apquimja apmamyi.
—Ingva, elimjaoclha sat enlhitaoc apquiltajayclha. Apquiltajanyeclhec sat ancoc, itne sat inyanic: ¿So actomja apquiltomja nac apquilmapsomcaa, apquilminyilha nac ingjaycoc acmamnave? 5 Visqui ajac ingjaycoc apác, actomja mataa apyam. Actomja acyascaseycamco aclhamoclhojo asoc. Apquilsilhnanacpec quellhip— sat itne ingyanic.
6 Apquilyajaclhoc nic nat. Apquiltajanyeclhec nic nat enlhitaoc. Apquiltimnasquic nic nat aptomjaclha apcanama José.
7 Apquilatingmavoc nic nat: —Visqui, ¿so actomja singilpejescaa nac nincoo? Paj ontemac mataa nincoo actomja nac lha. 8 Ningiltajasoc alhta solyayem ningvitay alhta congne yamquintimajac ningilvoclho ningaoclha Canaán. Mongvanquejec nincoo ongminyilhic plata najan oro asoc acmamnave visqui tingma pac. 9 Ematong sat aptomja apminyilhma ingjaycoc acmamnave. Jingiltimjic sat ningiltimesaycam nincoo cotningvoyam nelha— nic nat apquiltomjac.
10 Aptomjac nic nat apquimja apmamyi apquilanya: —Cotnejic sat actomjaclha apquillhanma quellhip. Acvitac sat ancoc ingjaycoc, eycaso etnejic sat seltimesaycam cotningvoyam nelha. Mepqui apquilsilhnanomap apnaymacoc— nic nat aptomjac.
11 Yejemoc nic nat apninquina nalhpop yamquintimajac, apquiljalhyovasa atnaoc. 12 Apquitamquic nic nat apquimja apmamyi. Apquilanoc nic nat apmamyi apsoycam apcaneycaoc apmamyi. Apsovjoc nic nat apquilano acvocmo apsilhyo apsoycam. Apvitangvocmec nic nat ingjaycoc congne yamquintimajac apác Benjamín. 13 Apquilyaptec nic nat apquilantalhnama as enlhitaoc ayinyema alyitnocjayo apquilvalhoc. Apquilpatimcaseclhec nic nat yamquintimajac yamelyeyjaycoc. Apquiltajavoc nic nat mocjam tingma apvanyam.
14 Apquilvoclhec nic nat José tingma pac Judá najan apquilyalhinga. Apnec nic nat maa José. Apquiljalhec nic nat apquilpipma. Inquilticlhicvocmec nic nat acpayjaclha napaat nalhpop.
15 Aptomjac nic nat José apquilanya: —¿So actomja quellhip qui? ¿Am ya elyasamcoc quellhip acyitna sicmovan sicyascamco?— nic nat aptomjac.
16 Apcatingmavoc nic nat Judá: —Visqui, mongvanquejec nincoo ongilatingmojo. Mongvanquejec ongilpeyvescasiclha nintemaclha. Apvitac lhac Dios Apyimtalhnamo actemaclha mongilyascalhma. Jingiltimjic sat ningiltimesaycam cotningvoyam nelha, najan maa aptomja apminyilhma ingjaycoc— nic nat aptomjac.
17 Aptomjac nic nat José apquilanya apquilpipma: —Paj. Apvamlha aptomja apsayclha ingjaycoc otnejic sat setnesaycam cotningvoyam nelha. Eltajiclhac sat apnaclha apquilyap apnaymacoc. Acyiplomo acpayjayclha apquilvalhoc— nic nat aptomjac José.
Apquilmalhnesquiscama Judá
18 Apyoctac nic nat Judá. Aptomjac nic nat apcanya: —Visqui ajac, ¿evanqui ya oltimnacsic amyaa acyilhamalhca? Nojetanov nasa sictomja apquilancam. Apnoc lhip apvisqui faraón. 19 Apquiltamjoc alhta eyasamcojo lhip aptemaclha ingilyap najan ingilyalhing. 20 Ningiltimnasquic alhta lhip apna mocjam ingilyap apvanyam najan ingyalhing apquitcoc. Apteyacmec alhta ingilyalhing aptomjaclha apvanyam ingilyap. Apquitsepquic alhta apipma. Avanjec alhta apcasicjayo ingilyap apquitca apcaymomap. 21 Apquiltamjoc alhta lhip ongilyantementa ingilyalhing yoyam etac lhip. 22 Ningiltimnasquic alhta mocjam lhip: Copvanquejec ingilyalhing eyinyoc apyap. Apyinyovquic sat ancoc, ingyitsapoc sat ingilyap. 23 Ingiltimnasquic alhta lhip: Am sat ancoc elyantementac apquilyalhing, colapvanquejec elvotac sicnaclha — alhta aptomjac lhip— nic nat aptomja Judá.
24 Apquiltimnam nic nat mocjam: Ningiltajaclhec alhta nincoo apnaclha ingilyap. Ningiltimnasquic alhta actomjaclha lhip appayvam. 25 Aptomjac alhta ingilyap singilanya: Eltajojo sat mocjam. Eltingyaoc sat mocjam nintom ayitcoc — alhta aptomjac singilanya. 26 Ningilatingmavoc alhta nincoo: Mongvanquejec ongilyacsic mepqui ningilyantamayclha ingilyalhing. Mongvanquejec ongilvoclha apnaclha apvisqui mepqui ingilyalhing — alhta ningiltomjac nincoo. 27 Aptomjac alhta singilanya ingilyap: Apquilyasamcoc quellhip, apcanit ayitquic alhta etava.
28 Apvonquipquic alhta lhama. Nasoc lhaja ayajem asoc navjac aclom. Am otaac mocjam acvocmo quilhvo nac jay. 29 Apquilyantamaclhec sat ancoc sictamongvoyam apsilhyo. Etjanyac sat acyimtalhnama nalhit amay. Quellhip sat eltimjic apquilsilhnanoncama. Ongvitsapoc sat coo ayinyema acyitnocjayo evalhoc — alhta aptomja ingilyap.
30 Avanjec anco apcasicjayo apyap. Ningiltajavoc sat ancoc mepqui ningillhalhma ingilyalhing. 31 Am sat ancoc etaac ingilyap apvanyam, ingyitsapoc sat ayinyema acyitnocjayo apvalhoc. Nincoo ayinyema ningilsilhnanoncama. 32 Actomjac alhta siyanya tata coo: Coo sat oya'mongsic ingilyalhing. Am sat ancoc oyantementac mocjam ingilyalhing, osilhnanlhcac sat napato lhip cotningvoyam nelha — alhta actomjac coo.
33 Altamjoc coo lhip jetnejic sictimesaycam cotningvoyam nelha sicyanmonquiscama ingilyalhing. Nomyov nasa etajiclha ingilyalhing apquillhalhma apquilpipma. 34 Movanquejec ovoclha apnaclha ingilyap mepqui ningillhalhma ingilyalhing. Am oltamjoc otamcojo actemaclha aplingaycamco ayinyema acyitnocjayo apvalhoc ingilyap— nic nat aptomjac Judá.
La copa de plata de José
1-2 Más tarde, José le ordenó al mayordomo de su casa que llenara los sacos de sus hermanos con todos los alimentos que cupieran en ellos, y que en cada uno de los sacos pusiera el dinero que habían pagado por el trigo. También le ordenó que en el saco del más joven pusiera, además del dinero, su copa de plata.
El mayordomo lo hizo así, 3 y al amanecer los hermanos de José tomaron sus burros y se pusieron en marcha. 4 No habían avanzado mucho cuando José le dijo a su mayordomo:
«Vete enseguida tras esos hombres, y cuando los alcances diles: “¿Por qué le han pagado mal a mi señor? 5 ¡Esta copa es la que mi señor usa para beber, y también para adivinar el futuro! ¡Realmente se han portado muy mal con él!”»
6 Cuando el mayordomo los alcanzó, les repitió todo esto, palabra por palabra. 7 Pero ellos le respondieron:
—¿Por qué nos dice usted todo eso? ¡Nosotros jamás haríamos algo así! 8 A usted le consta que desde nuestra tierra trajimos de vuelta el dinero que encontramos en nuestros sacos. ¿Por qué habríamos de robar el oro y la plata de su señor? 9 Si esa copa de plata se encuentra en poder de alguno de nosotros, que se le condene a muerte; y además todos nosotros nos haremos sus esclavos.
10 El mayordomo respondió:
—De acuerdo. Que sea como ustedes quieran. Pero solo quien tenga la copa será mi esclavo; a los demás no se les acusará de nada.
11 Rápidamente, todos ellos bajaron sus sacos y los abrieron. 12 Entonces el mayordomo comenzó a registrar cada saco, comenzando por el del mayor y acabando por el del más joven, ¡y resultó que la copa se encontró en el saco de Benjamín! 13 Cuando los hermanos de José vieron esto, se llenaron de miedo y tristeza; luego volvieron a cargar sus burros y regresaron a la ciudad.
14 Cuando llegaron, José todavía estaba en su casa. Judá y sus hermanos se arrojaron a sus pies, 15 pero él les dijo:
—¿Por qué me han hecho esto? ¿No sabían que soy adivino?
16 Judá respondió:
—¿Y qué podemos decirle a usted, mi señor? No podemos demostrar que somos inocentes. Dios nos ha encontrado culpables, y ahora todos somos esclavos de usted, junto con el que tenía la copa en su poder.
17 José les respondió:
—¡Yo jamás haría tal cosa! Solo será mi esclavo el que tenía la copa. Los demás pueden volver tranquilos a la casa de su padre.
18 Pero Judá se acercó a José y le dijo:
—Mi señor, yo sé que hablar con usted es como hablar con el rey mismo. Pero yo le ruego que no se enoje conmigo y me permita decirle una sola cosa. 19 Usted nos preguntó si todavía teníamos a nuestro padre, o algún otro hermano. 20 Nosotros le respondimos que nuestro padre ya era anciano, que había tenido dos hijos con su esposa Raquel. Uno de ellos murió y sólo queda el más joven, que nació cuando él ya era viejo. Por eso nuestro padre lo quiere mucho. 21 Usted nos pidió que lo trajéramos para conocerlo. 22 Nosotros le aclaramos que nuestro padre podría morirse de tristeza si el muchacho lo dejaba solo. 23 Con todo, usted nos dijo que volvería a recibirnos solo si regresábamos con nuestro hermano.
24 »Cuando volvimos a la casa de nuestro padre, le contamos todo lo que usted nos dijo, 25 así que cuando nuestro padre nos pidió que volviéramos acá para comprar más trigo, 26 nosotros le dijimos: “Iremos solamente si nuestro hermano menor nos acompaña. Si él no viene con nosotros, el gobernador de Egipto no volverá a recibirnos”.
27 »Nuestro padre nos dijo: “Ustedes bien saben que mi esposa Raquel me dio dos hijos. 28 Uno de ellos se marchó, y jamás he vuelto a verlo. Me imagino que alguna fiera se lo habrá comido. 29 Si también me quitan a este hijo mío, y algo malo llega a pasarle, viviré triste por el resto de mis días”.
30-31 »Como puede ver usted, si yo regreso a la casa de mi padre sin mi hermano, seguramente mi padre morirá. Tan apegado está a este muchacho que su vida depende de que él viva. Así que, si nuestro padre se muere de tristeza, nosotros tendremos la culpa. 32 Yo mismo me hice responsable ante mi padre de que a su hijo nada le pasaría. Hasta le dije: “Padre mío, si no te devuelvo a tu hijo, toda mi vida cargaré ante ti con esa culpa”.
33 »Yo le ruego a usted que me acepte como su esclavo, y que le permita al muchacho volver con sus hermanos. Yo me quedaré en su lugar. 34 ¿Cómo podría yo volver a la casa de mi padre, si mi hermano no vuelve conmigo? ¡No, yo no podría ver la desgracia que caería sobre mi padre!