1 Inlhinganacmec sat ancoc vayqui yamquilvana, najan maa nipquesic, aptomja aptoscama aptimem poc. Iyantemiclha sat apvitayclha apnaclha avtip. 2 Am sat ancoc etnajac eptimem poc enlhit, apma inlhojo mocjay tingma pac, iyantemiclha sat lhip tingma pac aptoscama aplhinganyam. Inlingalhquic sat ancoc amyaa enlhit apquitamsama aptoscama acyanca lhip tingma pac, nomyov nasa lhip, itajicsojo sat aptoscama apvitayclha. 3 Ilhnasojo sat lhip apvitayclha yamelyeyjaycoc aclhinganyam, najan apava apcalomap aptiyam, najan moc asoc actiyam. Nomyov nasa lhip, itajicsojo sat mataa actomja apanco najan aptomja avtip.
4 Intolhnac sat ancoc poc enlhit aptoscama, acyitnacmo nalhit amay, ipasingvoclha sat lhip, colhic sat acyantama mocjam aptoscama yamelyeyjaycoc najan vayqui yamquilvana.
5 Covanquejec mataa quilvana cotalhniclha apava aptalhnama enlhit. Copvanquejec mataa enlhit etalhniclha apava actalhnama quilvana, ayinyema aptanoncama Dios.
6 Apvitac sat ancoc lhip netin yamit acyitna nata alhancoc, najan inyapmoc altajana, najan ayitcavoc, najan apóc. 7 Imyov sat lhip ayitcavoc najan apóc, ipanimiclha sat lhip inyapmoc. Ilhnasojo sat lhip, apvita inlhojo nata alhancoc acyitna nalhpop. Emyovacpoc sat lhip napato Dios, etyisam sat aclhamoclhojo años.
8 Apquillanac sat ancoc lhip tingma apmaclha mepqui apyitsicsic, illana sat netin lhama apjalhtam nipyava tingma apquillanomap, metyemejec sat apna netin tingma. Esilhnanacpoc sat apanco lhip najan apquilmolhama, aptiyacmo najan apquitsepa inlhojo enlhit.
9 Nopalhaquis nasa lhip ecniclha moc asoc naysicsa ayimjaclha uva avjac. Colhic sat acmesa carpa apponquinomap macmescama Dios aclhamoclhojo acyilhna.
10 Noeltingya nasa vayqui yamquilvana acyinyovascamó lhama yamelyeyjaycoc, yoyam elcaoc sat amyip.
11 Noeltingya nasa apava apquilantalhnama apquilanomap nipquesic apva najan appalhcomap yatepepa.
12 Elyipitquis mataa flecos apquilnatanma nipvayc apquilalomap.
Quilvana ayitcoc mepqui acpatjetomalhca
13 Aptingyac sat ancoc enlhit etnejic aptava quilvana ayitcoc. Nalhit acnim ingyapajacsic quilhva aptava, ayinyema ayastingam. 14 Aptipcasquic acvisay as quilvana ayitcoc, aplingasa amyaa: Naysicsa sicyitnamó lhama as quilvana, sicvita altamay acpatjetomalhca — alhta aptomjac. 15 Incaymalhquic quilvana inyap elcoc siclho ayalomalhca apquitca, esaclhesic sat apnamcaclha singyicpilquemo apquilvanyam. 16 Etnejic sat ingyanic maa: Am alhta omyavac sictamongvoyam, etnejic aptava as enlhit. 17 Naysicsa ayastingam as enlhit aptipquisa acvisay, apcanem altamay acpatjetamalhca sictamongvoyam. Apmopvan amyaa as enlhit. Quip elanojo ayalomalhca sictamongvoyam, melquinatsejec sat quellhip, mepqui acpatjetamalhca siclho sictamongvoyam — sat etnejic inyap. Eppayecsic sat inyap napatavo apquilvanyam apava ayalomalhca quilvana, melquinatsejec sat apquilvita (ema ayitcoc), ayinyema appatjetaycaoc quilhva atava. 18 Elanic sat apquilvanyam elyicpilhquetacpoc enlhit quilhva alyimjapma. 19 Apcanyacpec eyinyoc acyanmongam multa acvaycmo cien monedas de plata, ayinyema aptipquiscama acvisay quilvana ayitcoc israelita, mepqui siclho acpatjetamalhca. Etnejic sat mocjam aptava as quilvana ayitcoc, meyinyovejec sat mataa naysicsa aptiyascam as nalhpop.
20 Nasoc sat ancoc altamay acpatjetamalhca as quilvana ayitcoc. 21 Incaymalhquic cotipsalhcac as quilvana inyap tingma pac, comatong sat maa tap tingma, apquilyicnay mataymong enlhitaoc. Elhenacpoc apmapsom quilvana inyap najan apyovoclhojo enlhitaoc Israel, ayinyema actemaclha anco as quilvana mepqui atava altamay acpatjetamalhca. Elmascos sat acmasom, acyitna inlhojo nipyesicsa quellhip.
22 Apvitacpec sat ancoc enlhit appatjetaycaoc quilvana cotnaja aptava, ematong sat enlhit, comatong sat quilvana, colitsapoc sat. Elmascos sat acmasom, acyitna inlhojo nipyesicsa quellhip.
23 Innec sat ancoc quilvana ayitcoc mepqui mocjam acpatjetamalhca, aptomja apponcanma apyimnanic. Pilapcasquic sat ancoc natingma epatjetamcoc poc enlhit. 24 Colhic sat acnalantama apnamcaclha apquilyicpilquemo apsilhnanomap apanco najan quilvana ayitcoc, coticyoc sat maa. Comatong sat quilvana ayitcoc, ayinyema mepqui acpalhamaycam, yoyam elpasingvota enlhit apquilmasma. Ematong sat enlhit apsilhnanomap apanco, ayinyema appatjetaycaoc quilvana cotnaja aptava. Elmascos sat acmasom, acyitna inlhojo nipyesicsa quellhip.
25 Innec sat ancoc amyip quilvana ayitcoc mepqui mocjam acpatjetamalhca, aptomja apponcanma apyimnanic. Pilapcasquic sat ancoc epatjetamcoc poc enlhit. Ematong sat apvamlha enlhit appatjetaycaoc, comatnejec sat quilvana ayitcoc. 26 Comyovalhcac sat quilvana ayitcoc, ayinyema mepqui acsilhnanomalhca anco. Enlhit appatjetaycaoc elhojoc sat ticyovam inyap aptemaclha apcajem poc. 27 Inlhapcoc alhta amyip quilvana ayitcoc, nasoc lhaja acpalhamaycam yoyam epasingvota enlhit apmasma.
28 Apvitac sat ancoc enlhit lhama quilvana ayitcoc mepqui mocjam acpatjetamalhca, najan mepqui apponcanma apyimnanic. Appatjetamquic sat ancoc as quilvana ayitcoc, inlingalhquic sat ancoc amyaa. 29 Incaymalhquic as enlhit eyinyoc acyanmongam cincuenta monedas de plata, elhcac sat quilvana inyap. Etnejic sat aptava as quilvana ayitcoc, copvanquejec mataa eyinyoc naysicsa aptiyascam as nalhpop.
30 Copvanquejec mataa enlhit (apyimnanic) epatjetamcoc apyap aptava, evennacpoc sat apyap.
1 »Si alguien ve que andan perdidos el toro o la oveja de su vecino, debe ayudarlo y devolvérselos. 2 Si el vecino vive lejos, o si nadie sabe de quién son los animales, deberá llevarlos a su casa y cuidarlos hasta que el vecino llegue a buscarlos. 3 Esto mismo debe hacerlo si encuentra un burro, o una capa, o cualquier otra cosa perdida.
4 »Si alguien ve en el camino que un vecino suyo trata de levantar del suelo a un toro o un burro echado, debe ayudarlo a levantar el animal. ¡Nunca nieguen su ayuda a nadie!
5 »Los hombres no deben vestirse como mujeres, ni las mujeres deben vestirse como hombres. A nuestro Dios no le gusta ese comportamiento.
6 »Si alguien encuentra un nido de pájaros en un árbol o en el suelo, y la madre está en el nido, calentando a sus polluelos o empollando los huevos, no debe quedarse con todo. 7 Dejará que se vaya la madre, pero podrá quedarse con los polluelos. Háganlo así, y vivirán felices muchos años.
8 »Si alguien construye una casa nueva, debe construir un pequeño muro alrededor de la azotea, para que nadie vaya a caerse y muera. Con eso evitará que su familia resulte culpable de una muerte.
9 »Si alguien tiene un viñedo, no debe sembrar allí ninguna otra cosa. Si lo hace, no podrá disfrutar de los frutos que se produzcan, pues deberá entregarlos todos al sacerdote.
10 »Cuando trabajen un campo, no deben arar con un buey y un burro juntos.
11 »Las telas con que se vistan no deben mezclar hilo de lana con hilo de lino.
12 »La capa con que se cubran debe estar adornada con cordones en sus cuatro puntas.
Sexo y matrimonio
13 »Supongamos que un hombre se casa y tiene relaciones sexuales con su esposa, pero luego ya no la quiere más. 14 Si para separarse de ella, alega que su esposa había tenido relaciones sexuales antes de casarse, 15-17 entonces los padres de ella se presentarán ante las autoridades del pueblo. Allí mostrarán la sábana usada en la primera noche de bodas, como prueba de que su hija nunca antes había tenido relaciones sexuales. El padre dirá a las autoridades: “Yo permití que este hombre se casara con mi hija. Ahora él ya no la quiere, y la acusa de haber tenido relaciones sexuales antes de casarse. Pero aquí está la prueba de que eso no es cierto”.
18 »Entonces las autoridades castigarán con un látigo a ese hombre por mentir en contra de su esposa. 19 Además, ese hombre deberá pagarle al padre de su esposa cien monedas de plata, que es la multa por dañar la buena fama de una mujer israelita. No podrá abandonarla, sino que se quedará con ella para siempre.
20 »Pero si la mujer realmente tuvo relaciones sexuales antes de casarse, 21 los hombres de la ciudad deberán sacarla de la casa de sus padres, y allí mismo la matarán a pedradas. Eso es lo que se merece quien comete una maldad así en Israel, y hace pasar a su familia semejante vergüenza. Si hacen esto, harán que la maldad desaparezca de su país.
22 »Supongamos ahora que alguien llega a tener relaciones sexuales con la esposa de otro hombre. En tal caso, los dos deberán ser condenados a muerte. Así se acabará la maldad en Israel.
23-24 »Supongamos que alguien encuentra a una mujer comprometida para casarse con otro hombre, y tiene relaciones sexuales con ella. Si el encuentro tiene lugar dentro de la ciudad, y la mujer nunca gritó pidiendo ayuda, se deberá llevar a los dos ante las autoridades, para que los condenen a morir apedreados. Se condenará al hombre por deshonrar a la mujer de otro hombre; se condenará a la mujer por no haber pedido ayuda. Si ustedes hacen esto, harán que la maldad desaparezca de su país.
25-27 »Pero supongamos que el encuentro no tuvo lugar en la ciudad, sino en el campo, y que el hombre obligó a la mujer a tener relaciones sexuales con él. Tal vez la mujer gritó pidiendo ayuda, pero no hubo quien la escuchara. Entonces se dejará con vida a la mujer, pero el hombre será condenado a muerte. Su crimen es semejante al de quien ataca a su vecino y lo mata.
28 »Ahora bien, supongamos que un hombre se encuentra con una mujer que nunca antes ha tenido relaciones sexuales, y el hombre la obliga a tenerlas con él. Si son descubiertos, y la mujer no está comprometida con nadie, 29 el hombre deberá pagar al padre de la mujer una multa de cincuenta monedas de plata, y además deberá casarse con ella. Y como la avergonzó al obligarla a tener relaciones sexuales con él, nunca podrá divorciarse de ella.
30 30 (23.1) »Nadie debe tener relaciones sexuales con la esposa de su padre. Esa es una gran falta de respeto para el padre».