- 19 -
1 Lhip sictamongvoyam: Noyasipquis nasa lhip apnaymacoc melyascalhma. Nopalhavoclha nasa nipyesicsa maa.
2 Yitnec alquitamsama apquilvalhoc enatovacsic lhalhma anco, somcoc mataa apquilpayvam.
- 20 -
3 Ningyitsalhquic nincoo ningillanay tingma. Acyascamco ingvalhoc najan nintemaclha ningyascamco, colhojoc mataa tingma apvajac.
4 Colhic sat aclhamasayclha ningilnatam congne tingma, najan asoc altamila najan ningyisponcama.
- 21 -
5 Tasic anco nintemaclha ningyascamco, am colhno nintemaclha ningyimnatem. Aptasic apanco enlhit apyascamco, am elhno enlhit apyimnatem.
6 Apquilpamejitsacpec mataa enlhit, yavamlha elnapacpoc. Ayinyema eyca apquilyascamco apanco, eltimjic apquilyimnatem.
- 22 -
7 Mepqui acyascamco ingvalhoc ayinyema mepqui ningyasingvoyam actemaclha ningyascamco. Mongvanquejec mataa ongilpasmoc nimpeyvescasquiclha amyaa.
- 23 -
8 Cotnejic ningilvisay ticyovam yapmayc, ayinyema ningilpamejitsomalhca acmasom.
9 Nintemaclha mongilyascalhma ayinyema acyeyjamelhma ingvalhoc, ongiltanovalhcac sat nipyesicsa enlhit lhalhma anco.
- 24 -
10 Mepqui mataa ningilyimnatem, ayinyema ningilvatseycaoc nintemaclha acpeyvomo, ninlingaycamco inlhojo acmasom.
- 25 -
11 Lhip sictamongvoyam: Ivomquis tap, apvita inlhojo lhip enlhit yoyam ematong. Ivomquis tap, apvita inlhojo lhip enlhit aplingaycamco apmatnam.
12 ¿Am ya alhta eyasamcoc lhip? Apvanquic Dios epquiniclha ayalhnaclhojo lhip apvalhoc. Apyasamcoc Dios actemaclha ingvalhoc nincoo, eyanmongsiclhac sat nintemaclha inganco.
- 26 -
13 Lhip sictamongvoyam: Itov sat lhip yamyovjene, atsic mataa ontoc yamyovjene.
14 Acno najan actamila anco nintemaclha ningyascamco. Coyit sat mataa lhip apvalhoc actemaclha ningyascamco. Emyovacpoc sat lhip, acyitna inlhojo lhip acyascamco apvalhoc.
-27 -
15 Nocolhen nasa apvalhoc lhip ingyinmelham ingmoc appeyvomo, yoyam etvacsic. Notvas nasa aplhancoc enlhit appeyvomo.
16 Aplingamcoc mataa acmasom enlhit appeyvomo, melvaticsejec sat apyiplovquiscama. Aplingamcoc mataa acmasom enlhit apmapsom, quilhvoc anco elvaticsic, memyovacpejec sat mataa.
- 28 -
17 Lhip sictamongvoyam: Nocopayjiclha nasa apvalhoc lhip, apvita inlhojo aplingaycamco acmasom enlhit apquinmelhaycam. Nocopayjiclha nasa apvalhoc lhip, apvita inlhojo aplhinganyam apmapsom.
18 Colcac apvalhoc Dios, apvita inlhojo lhip acpayjayclha apvalhoc napato apmapsom. Casilhtojoc sat apyanmongsayclha Dios aptemaclha apanco apquinmelhaycam.
- 29 -
19 Noyasipquis nasa lhip enlhit melyascalhma, noyimtalhnesacpojo apanco napatavo apquilmapsomcaa.
20 Comascoc sat apquileyvam, malha acsaponay calevascama, melmiyovacpejec sat maa.
- 30 -
21 Lhip sictamongvoyam: ¡Itne sat mataa apcayo Dios najan apvisqui rey! Nopasmiclha nasa lhip enlhit apquilinmelhaycam Dios.
22 Pilapcasquic quilhvoc anco enatovasacpoc. Colhic sat acyanmongseclho apquiltemaclha apancaoc, ayinyema Dios najan ayinyema apvisqui rey.
Moc mocjam singiltamsoycaoc
23 Moc mocjam singiltamsoycaoc ayinyema enlhit apquilyascamco:
Somcoc aptemaclha enlhit apyicpilquemo, aptomja apmasma enlhit apmapsom, najan aptanoncama enlhit appeyvomo.
24 Etanovacpoc sat enlhit apyicpilquemo nipyesicsa enlhit lhalhma anco, aptomja apmasma enlhit apmapsom.
25 Aptasic mataa enlhit apyicpilquemo, mepqui apmasma enlhit apmapsom, colhic sat acyanmongseclho aptemaclha apanco. Colhic sat ayaco enlhit apyicpilquemo nipyesicsa enlhitaoc.

26 Actamila ninlhanma nimpayvam, singilmalhneclho inlhojo, acyitsomalhca nimpitsisma apmalhimpenic ingmoc. (Actomja asoc monquinatquiscama ningilasicjamalhca nincoo.)

27 Onsavojoc siclho ningiltamjaycam amyip, onquiniclhac sat actic. Natamin ongillanac sat tingma, ontingyac sat familia.

28 Mongvanquejec ongiltipsic apvisay poc mepqui apsilhnanomap apanco. Cotnejic sat ningmovan amyaa ningilinmelha inlhojo poc.

29 Mongvanquejec ongilyanmongsiclhac aptemaclha apanco, aptomja singiltovascama siclho nincoo.

30 Acmiyaclhec coo amyip apanco enlhit coyoyam etnajam, najan ayimjaclha uva enlhit apanco acyeyjamelhma:
31 Acvitac coo ayimjaclha milovqui, najan apjalhtam ápac nayava maa.
32 Pilapcasquic alhta sicvita. Inmec alhta evalhoc actemaclha sicvitay:
33 Intomjac evalhoc: Otyinic sat mocjam, olovsic sat mocjam sicyapmay, yejemec sat almam emeoc ningilmaycam — intomjac evalhoc.
34 Quilhvoc onlingamcojoc sat mepqui asoc, malha ninlingaycamco singilimpocjay. Jingajic sat mayic, malha singajem ticyovam inyap — alhta intomjac acyasingvoyam evalhoc.
- 19 -
1 No tengas envidia de los malvados
ni ambiciones estar en su compañía,
2 porque solo piensan en la violencia
y no hablan más que de hacer lo malo.
- 20 -
3 Con sabiduría se construye la casa,
y con inteligencia se ponen sus cimientos;
4 con conocimientos se llenan sus cuartos,
y con objetos valiosos y de buen gusto.
- 21 -
5 Vale más ser sabio que ser fuerte;
vale más el saber que el poder,
6 pues la guerra se hace con buenos planes
y la victoria se alcanza con muchos consejos.
- 22 -
7 El necio no sabe qué decir ante el tribunal,
pues la sabiduría está fuera de su alcance.
- 23 -
8 Quien piensa solamente en hacer daño
gana fama de malintencionado.
9 El necio piensa solo en el pecado;
¡no hay quien soporte al insolente!
- 24 -
10 No son muchas las fuerzas que tienes
si te desanimas cuando estás en aprietos.
- 25 -
11 Salva a los condenados a muerte;
libra del peligro a los que están por morir.
12 Pues aunque afirmes que no lo sabías,
el que juzga los motivos se da cuenta;
bien que lo sabe el que te vigila,
el que paga a cada uno según sus acciones.
- 26 -
13 Come, hijo mío, la dulce miel del panal;
prueba lo deliciosa que está.
14 Así de dulces te parecerán
la sabiduría y el conocimiento;
si los encuentras, tendrás un buen fin
y tu esperanza jamás será destruida.
- 27 -
15 No hagas planes malvados en contra del hombre honrado,
ni causes destrozos en la casa donde vive,
16 porque aunque caiga siete veces,
otras tantas se levantará;
pero los malvados se hundirán en la desgracia.
- 28 -
17 No te alegres ni hagas fiesta
por los tropiezos y caídas de tu enemigo,
18 porque al Señor no le agrada ver esto,
y entonces su enojo se apartará de él.
- 29 -
19 No te enojes por causa de los malvados
ni sientas envidia de los perversos,
20 porque el malvado no tendrá un buen fin:
¡el malvado se apagará como una lámpara!
- 30 -
21 Hijo mío, honra a Dios y al rey,
y no te juntes con el enemigo,
22 porque la ruina llega en un instante
y nadie sabe qué castigo pueden dar.
Cuarta colección: otros «dichos de los sabios»
23 También estos son dichos de los sabios:

No está bien que en los tribunales
se discrimine a nadie.
24 Al que declara inocente al culpable,
los pueblos lo maldicen y las naciones lo desprecian;
25 pero a quienes lo castigan, les va bien
y la gente los cubre de bendiciones.

26 Dar buenas respuestas
es como dar un beso en los labios.

27 Arregla tus negocios en la calle
y realiza tus tareas en el campo,
y entonces podrás construir tu casa.

28 No declares sin razón contra tu prójimo
ni hagas afirmaciones falsas.

29 No pienses jamás en vengarte,
ni hagas a otro lo que él hizo contigo.

30 Pasé por el campo del perezoso
y por el viñedo del hombre falto de seso:
31 y lo que vi fue un terreno lleno de espinos,
con su cerca de piedras derrumbada.
32 Al ver esto, lo grabé en mi mente;
lo vi y aprendí esta lección:
33 mientras tú sueñas y cabeceas,
y te cruzas de brazos para dormir mejor,
34 la pobreza vendrá y te atacará
como un vagabundo armado.