Apquitsepma Samuel profeta
1 Apquitsepmec nic nat profeta Samuel. Apcaneclhec nic nat apyovoclhojo israelitas, elyapcalhic ayinyema acmayovsa apquilvalhoc. Apquilatoynquic nic nat tingma pac Ramá. Apmiyaclhec nic nat David yoclhilhma actamopeycaoc acvisay Parán.
David najan tampeyi acvisay Abigail
2 Apnec nic nat tingma Maón lhama enlhit acma apquilnatam. Tres mil nic nat apnatoscama nipquesic. Mil nic nat apnatoscama yataay. Tingma Carmel nic nat apyesescama mataa apnatoscama. 3 Apvisay nic nat Nabal, apyeyjamcaa ilhnic nat apvisay Caleb. Mepqui ilhnic nat actamilaycam apvalhoc, avanjec nic nat mataa aptemaclha apanco. Aptava ilhnic nat acvisay Abigail. Actamila ilhnic nat avalhoc, actamila ilhnic nat naat quilvana.
4-5 Apnec nic nat David yoclhilhma actamopeycaoc. Aplingac nic nat David aptomjaclha Nabal, apyesescama apnatoscama nipquesic tingma Carmel. Apquilapajasquic nic nat David diez apquilyimnanic eltiyaningvomoc najan elpayvacsic Nabal. 6 Apquilanyacpec nic nat eliltimnacsic appayvam ayinyema David: —Lhip nac eyipma. Inlhenquic evalhoc lhip najan apyovoclhojo apquilmolhama. 7 Aclingac alhta aptamjaycam lhip apyesescama apnatoscama nipquesic. Ningvitac alhta mataa apquilancam nipquesic ningyesicsa nincoo payjoc Carmel. Am alhta elinmelham mataa, am alhta ongilapajasac mataa. 8 Ilmalhna sat lhip apquilancam, actomja nasoc anco sicpayvam. Quip ilanojo apquilvoy lhac apquilyimnanic silapajascama coo. Ilimlimojo sat, apvita inlhojo lhip. Jingilapajasquis asoc singamliyam. Coo sicvisay malha lhip apquitca— alhta David — nic nat apquiltomjac.
9 Apquilmiyaclhec nic nat apquilyimnanic. Apquililtimnasquic nic nat amyaa apnaclha Nabal. Apquiljalhnec nic nat apcatingmaycam.
10 Apcatingmavoc nic nat Nabal: —¿Soc lha apvisay David? ¿Soc lha apvisay Isaí apquitca? Aplhamoc mataa apquilvatseycaoc apquiltimesaycam enlhit. Apquilinyem alhta apquiltomjac. 11 Yitnec coo nintom, eltovamcoc apquilyesescama nipquesic. Yitnec najan apitic, najan ningyam. Movanquejec olmecsic quellhip. Paj coo oyasamcoc apquilinyemayaclha quellhip — nic nat aptomjac Nabal.
12 Apquiltajavoc nic nat apquilyimnanic. Apquiltimnasquiclhec nic nat amyaa apnaclha David, actomjaclha appayvam Nabal.
13 Aptomjac nic nat David apquilanya apnaymacoc: —¡Elnateticlha apquilmaycam!— nic nat aptomjac.
Apnateteclhec nic nat apquilmaycam, acno maa David. Apnalaclhec nic nat cuatrocientos apnaymacoc David. Apquilaymacpec nic nat doscientos apnaymacoc eltamilsic asoc apancaoc.
14 Apnam nic nat apquilancam apnaclha Nabal. Apyilhacpoc nic nat lhama apquilancam, eltimnacsic amyaa Abigail, aptemaclha alhta appayvam Nabal: —Apnec alhta yoclhilhma actamopeycaoc apvisay David. Apquilvaac alhta apquilasinancama, elpayvacsic najan elpamejitsic Nabal. Am alhta colcac apvalhoc aplinga apquilpayvam, aptanovquic alhta Nabal. 15 Apquiltasic alhta mataa David apnaymacoc, ningilpalhquemalhca alhta amyip. Am alhta jingilinmelham mataa, am jingilnatamac asoc. 16 Ingiltamilcasquic alhta mataa, acnim anco najan alhtaa. Apquiltamilcasquic alhta najan ninatoscama. 17 Paj cotamila apvalhoc atava lhiya, mongvanquejec ongilpamejitsalhcojo. Coyasamcojo sat lhiya, yavamlha cotnejic. Nasoc anco covac acyimtalhnama, yoyam elngamcojo atava najan ellingamcojo apquilmolhama — nic nat aptomjac apquilancam.
18 Impecjam nic nat Abigail. Inquicjesquic nic nat doscientos nilpayescama najan uva ayingmenic, anit alhanaoc, najan cinco nipquesic apjapitic mocjetic, najan cuarenta litros trigo apactic macyilhnayam, najan cien uva acyilhna macyamascama, najan doscientos higo acyilhna macyamascama. Impatmeclhec nic nat anamtem yamelyeyjaycoc.
19 Intomjac nic nat alanya apquilyimnanic: —Noc maa, ongvimjamcoc sat jayqui — nic nat intomjac.
Am nic nat elngac Nabal actomjaclha aptava. 20 Inyilhalhcoc nic nat anamta actoscama yamelyeyjaycoc, acvonquepa. Nalhit amay nic nat intomjac. Pilapcasquic nic nat acvita apquilhyam David najan apnaymacoc. Pa ilhnic nat comoc tacja.
21 Inlhenquic nic nat apvalhoc David aptemaclha apanco Nabal: Alhto inyicje sictamilquiscama alhta apnatoscama Nabal yoclhilhma actamopeycaoc. Mepqui alhta sictovascama asoc apanco. Apmapsom apanco Nabal naysicsa sictimesquiscama actamila. 22 Naso, osavojoc sat silnapma apyovoclhojo apquilmolhama apquilinava. Osavojoc sat cotyapmaclha mocjam acnim. Paj sat ancoc, olngamcojoc sat acyimtalhnama ayinyema Dios — nic nat intomjac apvalhoc David.
23 Pilapcasquic nic nat Abigail acvita David. Intipquic nic nat anamtem, injalhec nic nat acticlhicvocmo nalhpop payjaclha naat.
24 Inyitnec nic nat nalhpop quilvana apquinmamcaclha David, actomja ayanya: —Lhip visqui ajac. Coo nac sicsilhnanomalhca ajanco. Ingyeylhojo sicpayvam najan sicpeyvescasquiclha amyaa. 25 Notvas nasa Nabal, aptemaclha mataa ayanem. Apvisay apanco Nabal, moc ningiltimem Ayanem, acno aptemaclha apanco. Sicvisay coo silancam lhip. Am alhta otac coo lhip apquilapajascama apnaclha Nabal. 26 Naso, apmiyovquic lhac Dios onticyoc nincoo, acno aclhanma apvalhoc lhip. Apmiyovquic lhac Dios esilhnanacpoc apanco lhip. Naso, elngamcojoc sat acyimtalhnama Nabal. Ellingamcojoc sat acyimtalhnama apyovoclhojo apquilinmelhaycam lhip, acno yoyam elngamcojo Nabal. 27 Altamjoc lhip emoc tacja asoc sicmescama nasa, eltovamcoc sat lhip apquillhalhmaa. 28 Jeyasicjiclhojo sat mocjam coo, sicvisay silancam lhip. Naso, emyovacpoc sat lhip najan actemaclha apmopvan lhip, naysicsa aptimem apvisqui. Apquilnapacpec mataa lhip, ayinyema apcanama Dios. Melngamquejec sat mataa lhip acyimtalhnama, cotmongvoyam nelha. 29 Emyovacpoc sat lhip ayinyema Dios, apvita inlhojo enlhit apquinmelhaycam yoyam ingyajic. Elyingamacpoc sat cotnaja ingmoc, acno ningyinjam vanteta mataymong ayitcoc. 30 Esavojoc sat Dios aplhanma siclho mepqui apyeycajascaoc. Etnesacpoc sat lhip apvisqui nipyesicsa enlhitaoc Israel. 31 Coytic sat actamilaycam apvalhoc lhip. Colngamquejec sat acyimtalhnama lhip apvalhoc, apvita inlhojo mepqui ninticyovam nincoo, ayinyema mepqui ningilsilhnanomalhca inganco. Noncolvonquim nasa sicvisay silancam lhip, apvita inlhojo lhip apmasma Dios — nic nat intomjac Abigail.
32 Apcatingmavoc nic nat David: —Innec ayaco Dios Apyimtalhnamo Israel, aptomja apcapajascama lhiya sicnaclha coo. 33 Intasi nac lhiya, actomja acyascamco anco lhiya. Ayinyema acmasma lhiya acmolhama, yoyam metacpeje enlhit apticyovam. Mepqui sicsilhnanomalhca ajanco napato Dios. 34 Pac oltimnacsic lhiya, siclhanma mepqui sicyeycajascaoc napato Dios Apyimtalhnamo. Apmiyovquic lhac Dios comatong lhiya. Am lhac ancoc setjanyaa lhiya quilhvo nac jay, eticyoc sat apyovoclhojo Nabal apquilmolhama apquilinava, cotyepaclha acnim — nic nat aptomjac David.
35 Natamin aplhocac nic nat David acyovoclhojo asoc acpatmeyquinta quilvana. Aptomjac nic nat David apcanya: —Cotajiclha sat mocjam. Coyit actamilaycam avalhoc lhiya. Aclingac lhac aclhanma lhiya. Cotac sat lhiya, acno selmalhnaycam lhac — nic nat aptomjac David.
36 Intajaclhec nic nat Abigail. Invitac nic nat atava Nabal apquillanay fiesta, malha apvisqui. Apquitsovasoc nic nat naysicsa anmin ayajem. Am nic nat coltimnasac amyaa quilvana, acvaycmo secaseclha. 37 Moc acnim nic nat intomjac. Inmasquec nic nat anmin ayajem Nabal. Inquiltimnasquic nic nat amyaa Abigail. Pilapcasquic nic nat apquitsepa apyimnaclhojo. Mepqui ilhnic nat apyimnatem apyovoclhojo. 38 Invocmec nic nat diez acnim, apquitsepa mocjam apyimnaclhojo. Intalhnec nic nat apquinamam Nabal.
39 Aplingac nic nat amyaa David apquitsepma Nabal. Aptomjac nic nat David: —Innec ayaco Dios. Mepqui coo sicsilhnanomalhca ajanco. Aplingamcoc Nabal apyanmongsayclha Dios aptemaclha apanco — nic nat aptomjac.
Innec nic nat altimnasa tampeyi Abigail, etnejic sat aptava David. 40 Apquilvoclhec nic nat apquilapajascama tingma Carmel acnaclha tampeyi. Apquiltomjac nic nat apquilanya: —Inlhenquic apvalhoc David etnejic aptava lhiya — nic nat apquiltomjac.
41 Injalhec nic nat Abigail acticlhicvocmo nalhpop payjaclha naat. Intomjac nic nat ayatingmavo: —Silancam coo mepqui sicyimtalhnamo. Apquiltamjoc sat ancoc David, evanquic olcoc yingmin apmancaoc apquiltimesaycam — nic nat intomjac.
42 Natamin nic nat altimnascama, acpecjamcaa colhong. Allhalhmaa ilhnic nat cinco quilvanaa altimesaycam. Alquinamtem nic nat yamelyeyjaycoc. Inyiplaclhec nic nat apquilasinancama David. Inquilyimjapquic nic nat maa David.
43 Moc aptava David acvisay nic nat Ahinoam de Jezreel. Anit nic nat apnatamcaa David. 44 Moc nic nat David aptava siclho, Saúl apquitca Mical. Aptimec nic nat aptava Palti, apyap nic nat Lais, apquinyema Galim.
Muerte de Samuel
1 Samuel murió, y todos los israelitas se reunieron para llorar su muerte. Lo enterraron en Ramá, donde estaba su casa. Después David se fue al desierto de Parán.
David y Abigaíl
2 En el pueblo de Maón había un hombre muy rico, dueño de tres mil ovejas y mil cabras, que tenía sus negocios en la ciudad de Carmel, donde acostumbraba trasquilar sus ovejas. 3 Este hombre se llamaba Nabal, y era descendiente de Caleb; era un hombre rudo y de mala conducta. Por el contrario, Abigaíl, su esposa, era hermosa e inteligente.
4-5 Cuando David, que estaba en el desierto, supo que Nabal se encontraba en Carmel trasquilando sus ovejas, envió a diez de sus criados con la orden de saludar a Nabal de su parte 6 y darle el siguiente mensaje: «Recibe, hermano mío, mis mejores deseos de bienestar para ti y tu familia y todos los tuyos. 7 He sabido que te encuentras trasquilando tus ovejas. También tú sabrás que tus pastores han estado en Carmel con nosotros, y que mientras ellos estuvieron con nosotros nunca se les molestó ni se les quitó nada. 8 Puedes preguntar esto a tus criados, y ellos te lo confirmarán. Por esta razón te ruego que tengas ahora consideración con estos muchachos, que en buen momento llegan, y que nos des, tanto a ellos como a mí, lo que tengas a mano, pues soy como tu hijo.»
9 Los criados de David fueron y transmitieron este recado a Nabal, y se quedaron esperando la respuesta. 10 Pero Nabal les contestó:
—Y ese David, ¿quién se cree que es? ¡Ese hijo de Yesé es un don nadie! ¡Hoy en día son muchos los esclavos que andan huyendo de sus dueños! 11 ¿Acaso voy a tomar la comida y la bebida y la carne que he preparado para mis trasquiladores, para dárselas a gente que no sé ni de dónde viene?
12 Los criados de David tomaron el camino de regreso, y cuando llegaron ante David le contaron todo lo que Nabal había dicho. 13 Entonces David ordenó a sus hombres:
—¡Todos a las armas!
Sus hombres se colocaron la espada al cinto, lo mismo que David, y cuatrocientos hombres se fueron con él, mientras que otros doscientos se quedaron cuidando el bagaje. 14 Pero uno de los criados de Nabal fue a decirle a Abigaíl, la mujer de Nabal:
—Desde el desierto, David envió a unos mensajeros a saludar a nuestro amo, pero él reaccionó muy groseramente. 15 Sin embargo, esos hombres se han portado muy bien con nosotros. Durante todo el tiempo que anduvimos con ellos por el campo, nunca nos molestaron ni nos quitaron nada. 16 Al contrario, de día y de noche nos protegían, tanto a nosotros como a nuestros rebaños. 17 Pero como su marido tiene tan mal genio que no se le puede hablar, piense usted y vea lo que debe hacer, porque con toda seguridad algo malo va a venir contra él y contra toda su familia.
18 Rápidamente, Abigaíl tomó doscientos panes, dos odres de vino, cinco ovejas asadas, unos cuarenta litros de grano tostado, cien tortas de uvas pasas y doscientas tortas de higos secos; luego lo cargó todo en burros, 19 y dijo a sus criados:
—Adelántense ustedes, que yo los seguiré más tarde.
Sin decir nada de esto a su marido, 20 Abigaíl montó en un burro y, a escondidas, comenzó a bajar del monte. De pronto vio que David y sus hombres venían a su encuentro, y fue a recibirlos.
21 David venía pensando que de balde había protegido todo lo que Nabal tenía en el desierto, sin quitarle nada de su propiedad, y que él le había pagado mal por bien. 22 Por eso juró: «¡Que Dios me castigue duramente si de aquí a mañana no acabo con todos los varones parientes suyos!»
23 En cuanto Abigaíl vio a David, se bajó del burro y se inclinó hasta el suelo en señal de respeto. 24 Luego se postró a sus pies y le dijo:
—¡Que la culpa, mi señor, recaiga sobre mí! Yo le ruego a usted que me permita hablarle, y que escuche mis razones. 25 No haga usted caso de Nabal, ese hombre grosero, porque él, haciendo honor a su nombre, es realmente un necio. Siempre actúa con estupidez. Esta servidora no vio a los criados que usted mandó. 26 Sin embargo, con toda seguridad el Señor no habrá permitido que usted venga a derramar sangre y a hacer justicia por su propia mano. ¡Quiera el Señor que todos sus enemigos y todos los que procuran hacerle daño corran la misma suerte que Nabal! 27 Yo le ruego que estos regalos que le he traído sean repartidos entre los criados que lo acompañan, 28 y que perdone usted a esta su sierva. Sin duda, el Señor va a mantener firmes a usted y a su dinastía, ya que usted lucha por la causa del Señor, y él hará que en toda su vida no sufra ningún mal. 29 Si alguien lo persigue e intenta matarlo, su vida estará segura bajo la protección del Señor su Dios. En cuanto a sus enemigos, el Señor los arrojará como quien tira piedras con una honda. 30 Así pues, cuando el Señor haga realidad todo lo bueno que ha anunciado respecto a usted, y lo ponga en alto sobre Israel, 31 no tendrá usted el pesar ni el remordimiento de haber derramado sangre inocente ni de haber hecho justicia por su propia mano. Y cuando el Señor le dé prosperidad, acuérdese de esta servidora suya.
32 David le respondió:
—Bendito sea el Señor, Dios de Israel, que te envió hoy a mi encuentro, 33 y bendita seas tú por tu buen juicio, porque hoy has evitado que yo llegue a derramar sangre y a hacerme justicia por mi propia mano. 34 Pero te juro por el Señor, el Dios de Israel, que ha evitado que yo te haga daño, que si no te hubieras dado prisa en venir a mi encuentro, mañana no le quedaría a Nabal ni un solo varón vivo.
35 Luego David recibió de manos de ella lo que le había llevado, y le dijo:
—Puedes volver tranquila a tu casa. Como ves, he atendido a tus razones y te he concedido lo que me pediste.
36 Cuando Abigaíl volvió a donde estaba Nabal, vio que este se hallaba celebrando en su casa un banquete digno de un rey. Estaba muy contento y completamente borracho. Por eso, ella no le dijo nada hasta el otro día. 37 Pero a la mañana siguiente, cuando a Nabal ya se le había pasado la borrachera, Abigaíl le explicó claramente lo ocurrido, y Nabal sufrió un ataque repentino que lo dejó paralizado. 38 Diez días después, el Señor lo hirió de nuevo, y Nabal murió. 39 Cuando David supo que Nabal había muerto, dijo:
—¡Bendito sea el Señor, que me ha vengado de la ofensa que me hizo Nabal! ¡Me ha librado de hacer lo malo, y ha hecho recaer la maldad de Nabal sobre Nabal mismo!
Después David envió a Abigaíl una propuesta de matrimonio. 40 Y cuando los criados de David llegaron a Carmel para hablar con ella, le dijeron:
—David nos ha enviado por usted, porque quiere hacerla su esposa.
41 Abigaíl se inclinó hasta el suelo, en actitud de reverencia, y contestó:
—Yo soy una simple servidora de David, dispuesta a lavar los pies de sus esclavos, si él así me lo ordena.
42 Después de haber dicho esto, se preparó rápidamente y, acompañada por cinco criadas, montó en un burro y se puso en camino tras los enviados de David, y se casó con él.
43 David se casó también con Ajinoán de Jezrel, y las dos fueron sus mujeres. 44 Saúl había entregado su hija Mical, mujer de David, a Palti, el hijo de Lais, que era de Galín.