Jesús najan Zaqueo
1 Aptalhningvocmec alhta Jesús tingma Jericó, yoyam eyeycaja. 2 Apnec alhta maa lhama enlhit ningilnatam inyap apvisay Zaqueo. Apquilmam solyayem apvisqui alhta as enlhit. 3 Apquiltamjoc alhta Zaqueo etac Jesús, yoyam eyicpilcojo. Am alhta copvanac eta, ayinyemaclha apyayem. Apnaymacoc alhta ayinyemaclha apcajapsa. 4 Yejemoc alhta apquinincamco apmamyi, apquinatvocmo yamit acma acyilhna. Apquiltamjoc alhta elanojo apnincoyna inlhojo ayimjaclha yamit. 5 Lhama alhta apvocmo Jesús apsicjaclho alhta netin. Aptomjac alhta apcanya:
—Zaqueo, ingyapajam ityip. Altamjoc olhic acnim nac jay lhip tingma pac —alhta aptomjac.
6 Yejemoc alhta aptepa Zaqueo. Inpayjeclhec alhta apvalhoc elhnesic tingma pac. 7 Lhama alhta apquilvita apquillhalhmaa, apquilmalyevam alhta: Maycaa nac aptomjac, yoyam elhojoc lhama enlhit meyascalhma —alhta apquiltomjac apquilpamesma. 8 Yejemoc alhta apquiningvoclho Zaqueo apnaclha Jesús, aptomjac alhta:
—Visqui, quip ilanojo. Pac omlascoc nalhit silnatam enlhit mepqui apquilnatam. Ayajemo alhta silyinimcascam enaymacoc, cuatro sat otnejic acyanmongayclha —alhta aptomjac.
9 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Invaac ningilvomsomalhca tap as tingma acnim nac jay. Ayinyemaclha aptomja nac Abraham apquitca ayinyema meyasquiyam. 10 Acvaac coo sicvisay Sictiyam Sictomja Enlhit, yoyam olquitmoc najan olvomsic tap apquiltomja apquillhinganyam —alhta aptomjac.
Enlhit apquilmesomap solyayem alyiviy
(Mt 25.14-30)11 Apcamquitvoclhec alhta Jesús tingma Jerusalén. Apquilanayquic alhta apquillhalhmaa elvitac sat Dios apquilnancascama. Apquiljalhnoc alhta mocjam enlhitaoc. 12 Apquiltimnasamcaa mocjam actemaclha apyitquiscama:
—Lhama ilhnic nat enlhit apquiltamila apmolhama apquinyemayaclha. Apmiyaclhec nic nat mocjay moc yoclhilhma. Apcanyacpec nic nat etnesacpoc apvisqui maa. Natamin aptimem apvisqui ilhnic nat apquiltamjoc evotac mocjam. 13 Yicpintama aplhingam nic nat apquilevamcaa diez apquilancam. Apquilmesquic nic nat moclhama solyayem acyiviy. Aptomjac nic nat apquilanya: “Elyanmongsap sat mataa acvocmo sicvoctamo sat mocjam” —nic nat aptomjac. 14 Aptanovacpec nic nat apquimpayaclha. Apquilapajasquic nic nat apquilimjaycaoc, yoyam eliltimnacsic amyaa moc yoclhilhma: “Am ongiltamjoc colhic actimesquisa visqui ingac as enlhit nac maa” —nic nat intomjac amyaa. 15 Lhama ilhnic nat aptimesacpo apvisqui. Apvoctac nic nat mocjam apquimpayaclha. Yejemoc nic nat apcanya colhic altimnascaclho apquilancam aptomja apquilmesomap solyayem acyiviy. Apquiltamjoc nic nat eyasamcojo acvamlha solyayem acyanmongvoyam. 16 Yejemoc nic nat apyoclho aptomja apvoycta apmamyi. Aptomjac nic nat apcanya: “Visqui, lhip solyayem pac invocmec diez tap acyanmongvoyam” —nic nat aptomjac. 17 Apcatingmavoc nic nat apvisqui: “Tasi nac. Selancam aptamila nac lhip. Mepqui apsilhnanomap nac lhip apmaycam asoc ayitcoc. Etnejic sat lhip apvisqui nipyesicsa apnaymacoc diez tingma” —nic nat aptomjac. 18 Yejemoc nic nat apyoctamo poc. Aptomjac nic nat apcanya: “Visqui, lhip solyayem pac invocmec cinco tap acyanmongvoyam” —nic nat aptomjac. 19 Apcatingmavoc nic nat apvisqui: “Etnejic sat lhip apvisqui nipyesicsa apnaymacoc cinco tingma” —nic nat aptomjac. 20 Yejemoc nic nat apyoctamo poc: Aptomjac nic nat apcanya: “Visqui, jalip solyayem pac alhta. Acpilhquitquic coo apava apquitcoc. Actamilcasquic coo mataa. 21 Ayacac coo, lhip ayinyemaclha acyimnatem apvalhoc. Apmaclhec mataa asoc cotnaja appicanma. Apnaclhec mataa acyilhna cotnaja apcanma” —ilhnic nat aptomjac. 22 Apcatingmavoc nic nat apvisqui: “Selancam apmapsom nac lhip. Oyicpilcojo sat lhip. Appayvam apanco ayinyemaclha acsilhnana. Apyasamcoc lhip sictomja sicmasma asoc. Acmaclhec coo mataa asoc cotnaja sicpicanma. Acnaclhec coo mataa acyilhna cotnaja siyanma. 23 ¿Soctomja mepquina nac solyayem ajac altamilcasomalhquilha solyayem? Yoyam omoc sat coyiplovjoc siyincajayclha moc sicvactamo nac” —nic nat aptomjac. 24 Aptomjac nic nat apvisqui apquilanya aptomja apquinmaycamo lhama: Ellatim anco solyayem nac lha. Elmesiclha sat maa actomja acnaycaoc diez solyayem alyiviy —nic nat aptomjac. 25 Apquilatingmavoc alhta: “Visqui, inyitne inyicje diez solyayem alyiviy —nic nat intomjac amyaa apcanyacpo. 26 Apcatingmavoc alhta apvisqui: Actomjac coo siyanya quellhip: Yitnec sat ancoc asoc, ongillhoveclhac sat mocjam. Yitnec sat ancoc lhama asoc, colhic sat sintapilhquiscaso asoc ingac —alhta aptomjac. 27 Elnalanta sat enlhit aptomja alhta selinmelhaycam. Am alhta eliltamjoc otnejic apvisqui apancaoc. Elaa sat najato” —ilhnic nat aptomjac.
Aptalhningvayclho Jesús tingma Jerusalén
(Mt 21.1-11Mr 11.1-11Jn 12.12-19)28 Lhama alhta apsovja apquiltimnaycam Jesús, apmiyaclho alhta tingma Jerusalén. 29 Lhama alhta apvaclho ayamquitilha tingma Betfagé najan tingma Betania, nicja inquilhe acvisay Olivos. Apquilapajasquic alhta apcanit apquiltamsoycaoc. 30 Aptomjac alhta apquilanya:
—Elmiyaclha natingma apyitna nac maa. Apquilvoclhec sat ancoc maa, elvitac sat yamelyeyjaycoc ayitcoc mactetem tama. Am conamtalhcac mocjam. Elliquis sat tama, elyantamenta sat. 31 Aptomjac sat ancoc enlhit: “¿Soctomja aplicsa nac tama?” Eltime sat elanic: “Visqui ingac lhac apquiltamjoc” —alhta aptomjac.
32 Yejemoc alhta apquillhinga apquiltamsoycaoc. Apquilvitangvoclhec alhta actomjaclha aplhanma Jesús. 33 Lhama alhta aplicsa tama yamelyeyjaycoc ayitcoc, apquilpamejitsa alhta avtip:
—¿Soctomja aplicsa nac tama yamelyeyjaycoc ayitcoc? —alhta apquiltomjac.
34 Apcatingmavoc alhta:
—Visqui ingac lhac apquiltamjoc —alhta apquiltomjac.
35 Apquilyantamentac alhta yamelyeyjaycoc ayitcoc apnaclha Jesús. Yejemoc alhta apquiltajansa apquilalomap. Apquinamtec alhta Jesús. 36 Lhama alhta aplhinga. Yejemoc alhta apquilpayesamco apquilalomap amay avalhoc apmiyaclhilha. 37 Apcamquitvoclhec alhta tingma. Apvoclhec alhta acvayveyquintamlha lhop nicja inquilhe acvisay Olivos. Yejemoc alhta apquilitsovasamcaa apquilanomacpo apquiltamsoycaoc. Am alhta elasac apquilpalhamamcaa. Dios Ingyapam alhta aplhenacpoc. Apquilacoc alhta apmopvan aptamjaycam sinpilapquiscama. 38 Apquiltomjac alhta:
—Ningilayo aptomja apquilhyam apsoyam apvisay Visqui ingac. Coltamilsojoc sat apvalhoc netin. Ningayo netin Dios Ingyapam —alhta intomjac amyaa.
39 Apnam alhta napocja fariseos nipyesicsa apquillhalhmaa. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—Visqui, ilnavesam siclho apquiltamsoycaoc —alhta apquiltomjac.
40 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Actomjac coo siyanya quellhip: Apquilvanmamquic sat ancoc as enlhitaoc, colpalhamam sat eyca mataymong —alhta aptomjac.
41 Apcamquitvoclhec alhta tingma Jerusalén. Yejemoc alhta acvina apvalhoc Jesús apvita tingma. 42 Aptomjac alhta appametamcaa:
—Quellhip layi. ¿Soctomja melyasamco nac as acnim asoc, yoyam coltamilcasiclha apquilvalhoc? Nasoc anco actomja acyilhomalhca napatavo quellhip. 43 Comoc sat acnim, yoyam elvac apquimpocjacme. Elicjicsic sat lhop nipyava quellhip, yoyam elyilhanmoc. Evocjacpoc sat quellhip. Colhic sat ayajingvocmo, mepqui apquilyasaclha sat cotnejic quellhip. 44 Elyinjacpoc sat lhop quellhip. Esovjacpojoc sat eticyo quellhip. Mengyaymacpejec sat lhama mataymong tacjalhit moc. Quellhip ayinyemaclha melyasamco acvamlha acnim, yoyam etnejic maycaa Dios Ingyapam nipyesicsa quellhip —alhta aptomjac.
Jesús apquilantipquiscama enlhit tingma apponquinomap
(Mt 21.12-17Mr 11.15-19Jn 2.13-22)45 Aptalhningvoclhec alhta Jesús tingma apponquinomap. Apquilantipcasquic alhta enlhit apquilyanmongsomap congne tingma. 46 Aptomjac alhta apquilanya:
—Yitnec actalhesomalhca vaycajac: “Coo tingma ajac actomja ningilmalhnancamaclha” —nic nat aptomjac Dios Ingyapam. Quellhip eyca apquiltimescasac apquilyilhanmomaclha apquilminyilhma —alhta aptomjac Jesús.
47 Aclhamoclhojo acnim alhta apquillhicmosa Jesús congne tingma apponquinomap. Apquilyilhacpoc alhta apquilimja apmamyi sacerdotes najan apquilyascamco apquiltemaclha najan apquilyimtalhnamo. Apquililtamjoc alhta, yoyam ematong Jesús. 48 Am alhta elyasamcoc apquiltomjaclha. Ayinyemaclha apquilyipitcavoc mataa apquiljalhenmo amyaa.
Jesús y Zaqueo
1 Jesús entró en Jericó y comenzó a atravesar el pueblo. 2 Allí vivía un hombre rico llamado Zaqueo, jefe de los cobradores de impuestos. 3 Este quería ver a Jesús, pero no lo conseguía porque había mucha gente y Zaqueo era pequeño de estatura. 4 Más adelante, cerca de donde Jesús tenía que pasar, había un árbol, así que Zaqueo corrió y se trepó al árbol para poder verlo. 5 Cuando Jesús pasó por allí, miró hacia arriba y le dijo:
—Zaqueo, baja en seguida, porque hoy tengo que quedarme en tu casa.
6 Zaqueo bajó aprisa, y con gusto lo recibió en su casa. 7 Al ver esto, la gente comenzó a criticar a Jesús; decían que había ido a hospedarse en la casa de un pecador. 8 Pero Zaqueo se levantó y le dijo al Señor:
—Mira, Señor, voy a dar a los pobres la mitad de todo lo que tengo; y si le he robado algo a alguien, le devolveré cuatro veces más.
9 Jesús le dijo:
—Hoy ha llegado la salvación a esta casa, pues este hombre también es descendiente de Abrahán. 10 Porque el Hijo del hombre ha venido a buscar y salvar lo que se había perdido.
La parábola del dinero
11 La gente escuchaba con atención todo lo que Jesús decía; y como estaban cerca de Jerusalén, y ellos pensaban que el reino de Dios iba a llegar en seguida, Jesús les contó una parábola.
12 Les dijo: «Había un hombre de la nobleza que se fue lejos, a otra región, para ser nombrado rey y regresar. 13 Antes de salir, llamó a diez de sus siervos, entregó a cada uno de ellos una gran cantidad de dinero, y les dijo: “Hagan negocio con este dinero hasta que yo vuelva.” 14 La gente de su región lo odiaba, y mandaron tras él a una comisión encargada de decir: “No queremos que este hombre sea nuestro rey.”
15 »A su regreso, después de que había sido nombrado rey, mandó llamar a los siervos a quienes había entregado el dinero, para saber cuánto había ganado cada uno. 16 El primero se presentó y dijo: “Señor, su dinero ha producido diez veces más.” 17 El rey le contestó: “¡Muy bien!; eres un buen siervo; ya que fuiste fiel en lo poco, te hago gobernador de diez pueblos.” 18 Se presentó el segundo, y dijo: “Señor, su dinero ha producido cinco veces más.” 19 También a este le contestó: “Tú serás gobernador de cinco pueblos.”
20 »Y se presentó el otro y dijo: “Señor, aquí está su dinero. Lo guardé en un pañuelo; 21 pues tuve miedo de usted, porque usted es un hombre duro, que toma donde no puso y cosecha donde no sembró.” 22 Entonces le dijo el rey: “¡Qué mal siervo eres!, con tus propias palabras te juzgo. Si sabías que soy un hombre duro, que recojo donde no puse y cosecho donde no sembré, 23 ¿por qué no llevaste mi dinero al banco, para que a mi regreso lo reclame con los intereses?” 24 Y dijo a los que estaban allí: “Quítenle el dinero y dénselo al que ganó diez veces más.” 25 Ellos le dijeron: “Señor, ¡pero si él ya tiene diez veces más!” 26 El rey contestó: “Pues les digo que a quien tiene, se le dará más; pero a quien no tiene, hasta lo poco que tiene se le quitará. 27 Y en cuanto a mis enemigos que no querían tenerme por rey, tráiganlos acá y mátenlos en mi presencia.”»
Jesús entra en Jerusalén
(Mt 21.1-11Mc 11.1-11Jn 12.12-19)28 Después de hablar estas cosas, Jesús continuó su viaje hacia Jerusalén. 29 Cuando ya estaba cerca de Betfagué y Betania, junto al monte llamado de los Olivos, envió a dos de sus discípulos, 30 y les dijo:
—Vayan a la aldea que está enfrente, y al llegar encontrarán un burro atado, que nadie ha montado todavía. Desátenlo y tráiganlo. 31 Y si alguien les pregunta por qué lo desatan, díganle que el Señor lo necesita.
32 Los discípulos fueron y lo encontraron todo como Jesús se lo había dicho. 33 Mientras desataban el burro, los dueños les preguntaron:
—¿Por qué lo desatan?
34 Ellos contestaron:
—Porque el Señor lo necesita.
35 Después se lo llevaron a Jesús y al llegar donde él estaba, pusieron sus mantos sobre el burro y lo hicieron montar. 36 Conforme Jesús avanzaba, la gente tendía sus mantos por el camino. 37 Y al acercarse a la bajada del monte de los Olivos, todos sus seguidores comenzaron a gritar de alegría y a alabar a Dios por todos los milagros que habían visto. 38 Decían:
—¡Bendito el rey que viene en el nombre del Señor! ¡Paz en el cielo y gloria en las alturas!
39 Entonces algunos fariseos que había entre la gente le dijeron:
—Maestro, ¡reprende a tus seguidores!
40 Pero Jesús les contestó:
—Les aseguro que si estos se callan, las piedras gritarán.
41 Cuando Jesús estuvo cerca de Jerusalén y vio la ciudad, lloró, 42 y dijo: «¡Si tan solo en este día lograras comprender lo que conduce a la paz! Pero eso ahora se te ha ocultado y no puedes verlo. 43 Pues va a llegar el día en que tus enemigos harán un muro a tu alrededor, te rodearán y atacarán por todos lados, 44 y te destruirán por completo. Matarán a tus habitantes, y no dejarán en ti ni una piedra sobre otra, porque no reconociste el momento en que Dios vino a visitarte.»
Jesús echa del templo a los comerciantes
(Mt 21.12-17Mc 11.15-19Jn 2.13-22)45 Después de esto, Jesús entró en el templo y comenzó a echar a los que vendían, 46 y les dijo:
—Así está escrito: “Mi casa es casa de oración”, pero ustedes la han convertido en una cueva de ladrones.
47 Todos los días Jesús enseñaba en el templo, y los jefes de los sacerdotes, los maestros de la ley y también los jefes del pueblo buscaban cómo matarlo. 48 Pero no encontraban la manera de hacerlo, porque toda la gente estaba pendiente de lo que él decía.