Apquillhicmoscama Jesús netin inquilhe acvinatem
1 Lhama alhta apvita Jesús aplhamoclhojo enlhit. Apquinatvoclhec alhta netin inquilhe acvinatem. Apnaclhec alhta maa. Yejemoc alhta apquilyoclho apquiltamsoycaoc apnaclha. 2 Yejemoc alhta aptomja apquillhicmosa:
Enlhit apquilinyejemo
(Lc 6.20-23)3 —Apquilinyejemoc anco enlhit apquilyicpilcangviyam actemaclha ayaymomalhca apquilvalhoc Espíritu. Apancaoc actomja Visqui netin apquilnancascama.
4 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apquilmapyovsica. Dios Ingyapam sat eltamilquiscomoc apquilvalhoc.
5 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apquiltamilcasomacpo apanco. Ellhovac sat asoc, Dios Ingyapam yoyam elmesic.
6 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apquilmayjayo actemaclha acpeyvomo, malha mayc alnapma najan acnim alnapma. Dios Ingyapam sat epasmoc yoyam ellhovangvomoc.
7 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apquilimlaycmo. Dios Ingyapam sat ingyimlimojo.
8 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit ayalhnayo apquilvalhoc. Elvitangvomoc sat Dios Ingyapam.
9 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit apcasicjascaseyquiclho poc. Eltamjacpoc sat apquilvisay Dios apquitquic.
10 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit macminlhinaycam ayinyema actemaclha acpeyvomo. Apancaoc actomja Visqui netin apquilnancascama.
11 ‘Apquilinyejemoc anco enlhit malyamneycam najan mayasquiscama apyimpeoc najan ayajemo malantipquiscama apquilvisay quellhip, coo selyiploycam eyca ayinyemaclha. 12 Elitsovacsojo quellhip, colpayjiclha sat apquilvalhoc. Coyangvomoc sat quellhip acyanmongam netin. Innoc actema ilhnic nat malminlhinaycam profetas Dios apquillingascama apquilictingam apmamyi —alhta aptomjac Jesús.
Yasic najan ayitsayolhma as nalhpop
(Mr 9.50Lc 14.34-35)13 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Quellhip apquiltomja malha yasic nipyesicsa enlhitaoc as nalhpop. Am sat ancoc copanacmoc yasic, mongvanquejec yoyam copanmojo mocjam. Comalhquejec sat copanaycmo yasic. Cotlhalhcac sat amay. Colhic sat altacmo.
14 ‘Quellhip apquiltomja malha ayitsayolhma nipyesicsa enlhitaoc as nalhpop. Mongvanquejec ongajapsic tingma apyitna netin inquilhe acvinatem. 15 Ningalevasquic sat ancoc calevascama, mongajapsic sat coning yingmin alhancoc. Onquilhnic sat netin, yoyam cotsacsic sat olhma enlhit apnaycam congne tingma. 16 Ellhojo sat quellhip lha. Elapongmit sat nipyesicsa enlhitaoc. Colvitalhcac sat quellhip apquiltamjaycam altamila. Colhic sat ayaco Ingyapam netin —alhta aptomjac.
Apquillhicmoscama Jesús singanamaclha Dios
17 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Nocollhen nasa apquilvalhoc sicvoy coo, yoyam olvatesquisamcoc singanamaclha Moisés najan profetas apnatalhescama. Acvaac coo, yoyam osavojo sicyiplovquiscama actemaclha singanamaclha. Motvacsejec sat coo. 18 Actomjac coo silanya quellhip: Naso, am sat ancoc comascac netin najan nalhpop, comasquejec sat najan lhama actalhamavo actalhesomalhca singanamaclha. Cotnejic sat aclhamoclhojo asoc acvocmo acsovjomalhca. 19 Am sat ancoc eyiplovcasac enlhit lhama singanamaclha ayitcoc. Apquillhicmosquic sat ancoc enlhit apnaymacoc actemaclha meyiplovquiscama moclhama singanamaclha ayitcoc, colhic sat acvino as enlhit Visqui netin apquilnancascama. Apyiplovcasquic sat ancoc enlhit aclhamoclhojo singanamaclha, coyiplovjoc sat apquillhicmoscama apnaymacoc, colhic sat actimesa apyimtalhnamo Visqui netin apquilnancascama. 20 Apquililtamjoc sat ancoc elvitangvomoc quellhip Visqui netin apquilnancascama. Incaymalhquic yoyam elyiplovcasojo quellhip actemaclha acpeyvomo, am colhno apquiltemaclha apquilyiplovquiscama fariseos najan apquilyascamco apquiltemaclha —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús actemaclha ninlom (nintanoncama)
(Lc 12.57-59)21 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Nongyaa nasa poc. Apcajac sat ancoc poc, esilhnanacpoc sat as enlhit” —nic nat intomjac amyaa. 22 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Aptanovquic sat ancoc poc, ingyavojo esilhnanacpoc. Aptomjac sat ancoc enlhit apcanya poc: “Mongmo apanco lhip” (paj apanco lhip), ingyavojo sat esilhnanacpoc napatavo apquilviscaa apquilpamejitsomap. Aptomjac sat ancoc enlhit apcanya poc: “Apjapac nac lhip,” ingyavojo esilhnanacpoc cosponeyaclha talha —alhta aptomjac.
23 ‘Apsaclhec sat ancoc lhip apcaycaoc actemaclha ningmescama Dios Ingyapam, iyasingvoclhojo lhip actemaclha aptanovmap. 24 Cotnejic ac siclhoc maa apcaycaoc nicja ningmescamaclha ningaycaoc. Iyoclhojo sat siclho aptomja aptanoncama. Ingyane sat ingyasicjiclhojoc mocjam lhip. Ivota sat mocjam. Ilmes sat apcaycaoc actemaclha ningmescama Dios Ingyapam —alhta aptomjac.
25 ‘Apyantimquic sat ancoc lhip aptomja apquinmelhaycam elyacsic singyicpilquemo tingma pac. Naysicsa apquillhingam ilinlhanmojo etamilcasiclha apvalhoc. Yoyam meyantamoc lhip apnaclha singyicpilquemo. Ingyanic sat singyicpilquemo apquilancam emoc lhip. Elhnescomoc sat lhip singilpilhtetomaclha. 26 Actomjac coo siyanya lhip: Naso, metyepejec sat mataa lhip singilpilhtetomaclha mesovjomo apquilhayclha solyayem (apmaycaoc nasa) —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús actemaclha nintovascama singilyimjapma
27 ‘Aptomjac alhta mocjam Jesús: Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Notvas nasa actemaclha singilyimjapma” —ilhnic nat intomjac amyaa. 28 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Inquitsepquic sat ancoc apnenyic enlhit naysicsa apquilaneyo moc quilvana, eyca as aptomja aptovascama actemaclha singilyimjapma ayinyema apvalhoc apanco.
29 ‘Insilhnanaquic sat ancoc lhip apatic, ilic, iyinyov. Intasi inyicje lhip etnejic apyavec, am colhno eyinyovacpoc lhip apyovoclhojo acyitnaclha cosponeyaclha talha. 30 Insilhnanaquic sat ancoc lhip apmic (actamilaclha), ilic, iyinyov. Intasi inyicje lhip etnejic appinsem, am colhno eyinyovacpoc apyovoclhojo acyitnaclha cosponeyaclha talha —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús actemaclha ningyamasma intava
(Mt 19.9Mr 10.11-12Lc 16.18)31 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Apyinyovquic sat ancoc lhip aptava, imques sat quilvana vaycajac actemaclha ningyamasma intava” —ilhnic nat intomjac amyaa. 32 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Am sat ancoc copatjetamcoc poc lhip aptava, noyinyov nasa aptava. Apyinyovquic sat ancoc lhip aptava, cotvacsic sat actemaclha singilyimjapma aptava. Inquilyimjapeclhec sat ancoc enlhit quilvana actamopeycaoc, eyca as aptomja aptovascama singilyimjapma —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús nintimesquiscama nasoc anco ninlhanma
33 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Noyinimquis nasa aplhanma, yoyam colhejec acyascacmo. Itnesquis sat nasoc anco aplhanma napato Visqui ingac” —nic nat intomjac amyaa. 34 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Noellhamasap nasa, yoyam colhejec acyascacmo. Noellhen nasa acvisay netin, yoyam colhejec acyascacmo. Equimá Dios Ingyapam aptajanem apanco. 35 Noellhen nasa acvisay nalhpop, yoyam colhejec acyascacmo. Equimá actomja apquiltoyam Dios Ingyapam. Noellhen nasa apvisay tingma Jerusalén, yoyam colhejec acyascacmo. Equimá tingma pac Apvisqui apyimtalhnamo. 36 Nolhamasap nasa elhenic lhip apcatic, yoyam colhejec acyascacmo. Copvanquejec lhip ingyanic comopiclha apva najan copaysimiclha apva. 37 Eltime sat mataa acvamlha: “jey” (eje), najan moc: “paj”. Eyca ninlhamasomalhca ayinyema somquic quilyicjamo —alhta aptomjac.
Aplhanma Jesús actemaclha ningyanmoncasquiclha
(Lc 6.29-30)Aptomjac alhta mocjam Jesús:
38 ‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Inpatic acyanmongayclha inpatic. Ingmaoc acyanmongayclha ingmaoc.” Ningiltimem nincoo: “Inticpongalhquic sat ancoc lhip apvajic, iyanmongsiclha. Iticpong sat lhip lha apvajic” —nic nat intomjac amyaa. 39 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Noelyanmoncasiclha nasa enlhit aptomja apmapsom. Inticpongalhquic sat ancoc lhip apmalhimpenic, ingyane sat coticpongalhca moc nicja apmalhimpenic. 40 Apquiltamjoc sat ancoc enlhit elnatamoc lhip aptalhnama, nomyov nasa. Imques sat najan apcalomap. 41 Apcanayquic sat ancoc enlhit, yoyam esovsic lhip apquilnatam acyavataclhojo, iyiplaclhojo sat lhip. 42 Apquilmalhnacpec sat ancoc lhip, imques asoc. Apquiltamjoc sat ancoc enlhit emam siclho asoc, nomyov nasa lhip —alhta aptomjac.
Actemaclha ningasicjayo cotnaja ingmoc
(Lc 6.27-28Lc 32-36)Aptomjac alhta mocjam Jesús:
43 ‘Apquillinga inyicje quellhip amyaa nano: “Ingyasicjojo sat lhip ingmoc. Itanova sat lhip cotnaja ingmoc” —nic nat intomjac amyaa. 44 Coo eyca actomjac silanya quellhip: Elasicjojo cotnaja ingmoc. Elmalhnesquis asoc altamila enlhit apquiltomja apquilminlhinaycam. (Eltamilsojo sat enlhit apquiltomja apquiltanoncama. Elmalhnesquis sat enlhit apquiltomja apquilyamneycam quellhip najan apquilminlhinaycam). 45 Eltimjic sat quellhip apquitquic Ingyapam apna netin. Aptipcasquic mataa acnim Dios Ingyapam, yoyam colsavojo olhma apnamcaclha enlhit apquiltamila najan enlhit apquilmapsomcaa. Apcapajasquic mataa acmamay apnamcaclha enlhit apquilpeyvomo najan enlhit melpeyvomo. 46 Apquilasicjacpec quellhip nipyesicsa apnaymacoc. Apquilasicjavoc sat ancoc quellhip apquilvamlha apnaymacoc apanco, ¿soc asoc actamila yi? Acno najan lha apquiltemaclha enlhit apquilvinamap apquilmam tacja solyayem, apquilasicjavoc mataa apnaymacoc. 47 Apquilpayvasquic sat ancoc quellhip apquilvamlha apquilmolhama, ¿soc asoc actamila yi? Acno najan lha apquiltemaclha enlhit lhalhma anco. 48 Appeyvomo apanco Ingyapam netin. Ellhojo sat quellhip lha, eltime sat apquilpeyvomo —alhta aptomjac.
El sermón del monte
1 Cuando Jesús vio a la multitud, subió al monte y se sentó. Entonces sus discípulos se acercaron a él, 2 y él comenzó a enseñarles así:
Lo que realmente cuenta ante Dios
(Lc 6.20-23)3 «Dichosos los que tienen espíritu de pobres,
porque suyo es el reino de los cielos.
4 »Dichosos los que sufren,
porque serán consolados.
5 »Dichosos los humildes,
porque heredarán la tierra.
6 »Dichosos los que tienen hambre y sed de justicia,
porque serán satisfechos.
7 »Dichosos los compasivos,
porque Dios se compadecerá de ellos.
8 »Dichosos los de corazón limpio,
porque verán a Dios.
9 »Dichosos los que trabajan por la paz,
porque serán llamados hijos de Dios.
10 »Dichosos los perseguidos por practicar la justicia,
porque de ellos es el reino de los cielos.
11 »Dichosos ustedes, cuando la gente los insulte y los maltrate, y cuando por mi causa sean atacados con toda clase de mentiras. 12 ¡Alégrense! ¡Regocíjense, porque grande es su recompensa en el cielo! Así persiguieron a los profetas que vivieron antes que ustedes.
Sal y luz del mundo
(Mc 9.50Lc 14.34-35)13 »Ustedes son la sal del mundo. Pero si la sal pierde su sabor, ¿cómo podrá recobrarlo? Ya no servirá para nada, sino para ser tirada a la calle y que la gente la pisotee.
14 »Ustedes son la luz del mundo. Una ciudad en lo alto de un cerro no puede esconderse. 15 Ni se enciende una lámpara para ponerla debajo de un cajón; al contrario, se la pone en alto para que alumbre a todos en la casa. 16 De igual manera, procuren que su luz brille delante de la gente, para que todos vean el bien que hacen, y alaben a su Padre que está en el cielo.
Jesús enseña sobre la ley
17 »No crean que yo he venido a suprimir la ley o los profetas; no he venido a ponerles fin, sino a darles su pleno cumplimiento. 18 Les aseguro que mientras existan el cielo y la tierra, no se le quitará a la ley ni un punto ni una letra, hasta que todo se haya cumplido. 19 Por eso, quien no cumple los mandamientos de la ley, aun el más pequeño, y no enseña a la gente a cumplirlos será considerado el más pequeño en el reino de los cielos. Pero quien los cumple y enseña a los demás a hacer lo mismo será considerado grande en el reino de los cielos.
Jesús enseña una justicia superior
20 »Escuchen, si la justicia de ustedes no es superior a la de los maestros de la ley y los fariseos, nunca entrarán en el reino de los cielos.
Jesús enseña sobre el insulto y la reconciliación
(Lc 12.57-59)21 »Ustedes han oído que a sus antepasados se les dijo: “No mates, pues el que mate será condenado.” 22 Pero yo les digo que todo aquel que se enoje contra su hermano será condenado. Y quien insulte a su hermano será culpable ante el Consejo; y el que injurie gravemente a su hermano se hará merecedor del fuego del infierno.
23 »Así que, si al llevar tu ofrenda al altar te acuerdas de que tu hermano tiene algo contra ti, 24 deja tu ofrenda allí mismo, delante del altar, y ve primero a ponerte en paz con tu hermano. Entonces podrás volver al altar y presentar tu ofrenda.
25 »Si alguien te lleva a juicio, ponte de acuerdo con él antes de llegar al juzgado; de lo contrario, el juez te entregará a los guardias y te meterán en la cárcel. 26 Te aseguro que no saldrás de allí hasta que pagues el último centavo.
Jesús enseña sobre el adulterio
27 »Ustedes han oído que se dijo: “No cometas adulterio.” 28 Pero yo les digo que todo aquel que mira a una mujer con codicia ya cometió adulterio con ella en su corazón.
29 »Así pues, si tu ojo derecho te hace caer en pecado, sácatelo y tíralo lejos de ti; es mejor que pierdas una sola parte de tu cuerpo, y no que todo tu cuerpo sea arrojado al infierno. 30 Y si tu mano derecha te hace caer en pecado, córtatela y tírala lejos de ti; es mejor que pierdas una sola parte de tu cuerpo, y no que todo tu cuerpo vaya a parar al infierno.
Jesús enseña sobre el divorcio
(Mt 19.9Mc 10.11-12Lc 16.18) 31 »También se dijo: “Todo aquel que quiera separarse de su esposa debe darle un certificado de divorcio.” 32 Pero yo les digo que si un hombre se separa de su esposa (excepto en caso de inmoralidad sexual), la pone en peligro de cometer adulterio. Y el que se casa con una separada comete adulterio.
Jesús enseña sobre el juramento
33 »Ustedes también han oído que se les dijo a los antepasados: “No rompas ninguna promesa. Cumple todo lo que hayas ofrecido al Señor bajo juramento.” 34 Pero yo les digo: ¡No juren! No juren por el cielo, porque es el trono de Dios; 35 ni por la tierra, porque es el estrado de sus pies; ni por Jerusalén, porque es la ciudad del gran Rey. 36 Tampoco juren por su propia cabeza, porque no pueden hacer blanco o negro uno solo de sus cabellos. 37 Baste con decir “sí” o “no”. Pues lo que se diga de más es malo.
Jesús enseña sobre la venganza
(Lc 6.29-30)38 »Ustedes han oído que se dijo: “Ojo por ojo y diente por diente.” 39 Pero yo les digo: No resistas al que te haga algún mal; al contrario, si alguien te pega en la mejilla derecha, ofrécele también la otra. 40 Si alguien te demanda y quiere quitarte la túnica, deja que se lleve también tu capa. 41 Si te obligan a llevar carga por una milla, llévala dos. 42 A todo el que te pida algo, dáselo; y no le vuelvas la espalda a quien te pida prestado.
El amor a los enemigos
(Lc 6.27-28Lc 32-36)43 »También han oído que se dijo: “Ama a tu prójimo y odia a tu enemigo.” 44 Pero yo les digo: Amen a sus enemigos y oren por quienes los persiguen. 45 Así ustedes serán hijos de su Padre que está en el cielo; pues él hace que el sol salga sobre malos y buenos, y manda la lluvia sobre justos e injustos. 46 Porque si ustedes aman solamente a quienes los aman, ¿qué recompensa podrán recibir? ¡Hasta los que cobran impuestos se portan así! 47 Y si saludan solamente a sus hermanos, ¿qué hacen de extraordinario? ¡Hasta los paganos se portan así! 48 Sean ustedes perfectos, como su Padre que está en el cielo es perfecto.