Apma Isaac tingma Gerar
1 Avanjec nic nat mayic as yoclhilhma aptiyascamcaclha Isaac. Am nic nat olhnoc mayic ataoc apmaclha Abraham. Apmiyaclhec nic nat Isaac tingma Gerar, enlhitaoc filisteos nic nat apquilaoclha. Apvisqui apancaoc nic nat apvisay Abimelec.
2 Apvitac nic nat Isaac actemaclha ningaat. Aplingac nic nat Visqui netin appayvam: —Noyas nasa yoclhilhma Egipto. Ilha sat yoclhilhma siltimnasaclha elhic. 3 Ilinlhanmojo sat mocjam aptiyascam as yoclhilhma. Coo sat mataa opasmoc najan ongvimlimojo. Lhip sat elhcac aclhamoclhojo yoclhilhma najan aptovana niptamin. Osavojoc sat siclhanma alhta actomja nasoc anco napatoc lhip apyap Abraham. 4 Olhamascasiclhac sat aptovana niptamin mongmovan ongilyipsitic. Malha apyova netin sat eltimjic. Coo sat olmesamcoc aclhamoclhojo yoclhilhma. Olpasmoc sat aplhamoclhojo enlhitaoc lhalhma anco, ayinyema lhip aptovana. 5 Ayinyemaclha apquilyajaclha nat mataa sicpayvam Abraham. Apyilovcasquic nic nat mataa actemaclha siyanamaclha najan actemaclha sillhicmoscama— nic nat aptomjac Visqui netin.
6 Apnaclhec nic nat mocjam Isaac tingma Gerar. 7 Apquililtamjoc nic nat enlhitaoc actomja apquilaoclha elyasamcojo, ¿naso ya actomja aptava?
Apcatingmavoc nic nat Isaac: —Eyalhing coo as quilvana— nic nat aptomjac. Apcacac nic nat elhenic actomja aptava. Ayinyemaclha actamila anco ilhnic nat aptava. Incacoc nic nat apnenyic ematong ayinyema ayitsepma apnenyaoc enlhitaoc aptava Rebeca.
8 Acvoncaclhojo ilhnic nat apma maa Isaac. Apquilyajavoc nic nat atong ayitcoc apvisqui Abimelec. Apvitamcoc nic nat actemaclha apcasicjayo aptava Isaac. 9 Apcanayquic nic nat apvisqui colhic altimnasa Isaac. Apvoctac nic nat.
Aptomjac nic nat apvisqui apcanya Isaac: —¿Naso ya actomja lhip aptava as quilvana? ¿So actomja aptomja nac alhta eyalhing coo as quilvana?— nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat Isaac: —Incacoc alhta enquenyic omatong ayinyema etava— nic nat aptomjac.
10 Aptomjac nic nat Abimelec apcanya Isaac: —¿So actomja aptomja nac lha? Inquitlhincasquic eyamoc lhama enlhit yoyam epatjetamcoc lhip aptava. Inquitlhincasquic jingilsilhnanac lhip— nic nat aptomjac.
11 Apcapajasquic nic nat amyaa nipyesicsa enlhit: —Mongvanquejec nincoo ongilyacsilhma as enlhit Isaac najan aptava. Ematong sat aptomja apquilyascamalhma— nic nat aptomjac apvisqui Abimelec.
12 Apquinaclhec nic nat actic Isaac as año nac jay. Apvitac nic nat cotlaycaoc acyilhna as amyip. Appasmec nic nat mataa Dios Apyimtalhnamo. 13 Acma apquilnatam nic nat aptomjac Isaac. Inyangvocmec nic nat aptimem apyimtalhnamo. 14 Appintalhnama ilhnic nat apnatoscama nipquesic. Cascama ilhnic nat apnatoscama vayqui. Aplhamoc nic nat apquilancam. Avanjec nic nat apquilyasipquiscama enlhitaoc filisteos. 15 Yitnec nic nat aclhamoclhojo yamilquit apquilmetam nic nat Abraham apquilancam mengyitsepmaclha Abraham. Apquilapeclhec nic nat lhopactic yamilquit enlhitaoc filisteos.
16 Aptomjac nic nat apvisqui Abimelec apcanya Isaac: —Ityip sat ningyesicsa. Ingilyeycajangveclhoc nincoo cascama apquilnatam lhip— nic nat aptomjac.
17 Aplhinquic nic nat Isaac. Appaclhanvocmec nic nat yoclhilhma tap tingma Gerar. Apnec nic nat maa. 18 Apquilmaclhec nic nat yamilquit apquilmetam nic nat Abraham apquilancam. Enlhitaoc filisteos nic nat apquilapeyquiclha natamin apquitsepma Abraham. Apquiltimec nic nat alvisay yamilquit acno alvisay nano ayinyema aptingyascama alvisay apyap Abraham. 19 Apquilmetmec nic nat Isaac apquilancam yamilquit as yoclhilhma. Apquilvitac nic nat yingmin alinyajayam. 20 Apquiltamilcasquic nic nat mataa apnatoscama nipquesic enlhitaoc co Gerar. Isaac apquilancam nic nat apquiltamilquiscama apnatoscama. Apquilmiyovcoc nic nat mataa yamilquit enlhitaoc co Gerar. Apquilnapacpec nic nat mataa apquilancam nipquesic. Aptimescasquic nic nat Isaac acvisay yamilquit “Apquilnapomacpilha”. Ayinyema apquilnapomap nic nat mataa apquilancam nipquesic. 21 Apquilmaclhec nic nat moc yamilquit. Inyiplovcoc nic nat mocjam apquilnapomap. Aptimescasquic nic nat Isaac acvisay yamilquit “Singilinmelhaycam”.
22 Apquimpaclhec nic nat mocjam Isaac. Apquilmaclhec nic nat moc yamilquit. Am nic nat almiyovcoc. Aptimescasquic nic nat Isaac acvisay yamilquit “Mepqui singilinmelhaycam”. Intomjac nic nat apvalhoc Isaac: Quilhvoc ongnam sat nincoo mepqui singilinmelhaycam yoyam ongillhamiclhac sat— nic nat intomjac apvalhoc.
23 Apquimpaclhec nic nat mocjam Isaac. Apmiyaclhec nic nat tingma Beerseba. 24 Apvitac nic nat actemaclha ningaat alhtaa. Aplingac nic nat Dios appayvam:
Coo nac Dios Visqui pac lhip apyap Abraham.
Nojeya nasa. Coo nac sicpasmom mataa lhip.
Opasmoc sat lhip,
olhamasiclhac sat lhip aptovana ayinyema Abraham,
aptomja nat selancam— nic nat intomjac aplingay.
25 Apquicjesquic nic nat mataymong Isaac. Apquillanac nic nat apvatnamaclha yoyam elhenic apvisay Dios Apyimtalhnamo. Apquillanac nic nat tingma pac as yoclhilhma. Apquilmaclhec nic nat yamilquit apquilancam.
Apquilpamejitsomap Isaac najan Abimelec
26 Apvoctac nic nat apvisqui Abimelec apnaclha Isaac. Tingma Gerar nic nat apquimpac. Aplhalhma ilhnic nat aptimem poc apvisay Ahuzat. Aplhalhma ilhnic nat najan capitán singilpilhtetemo apvisay Ficol. 27 Aptomjac nic nat Isaac apquilanya: —¿So apquiltingya yi? Actanovalhquic alhta nipyesicsa quellhip. Actipsalhquic alhta apquilaoclha quellhip— nic nat aptomjac.
28 Apquilatingmavoc nic nat: —Ningvitac nincoo aptomja appasmom lhip Dios Apyimtalhnamo. Ningiltamjoc ongilpamejitsalhcojo actemaclha mepqui ningilyeycajascaoc napatoc lhip. 29 —Nojingilsilhnana nasa nincoo napato Dios Apyimtalhnamo. Am ongiltovasac alhta lhip. Ningasicjavoc alhta mataa lhip. Aplhinquic alhta lhip naysicsa actamilaycam ingilvalhoc. Appasmom lhip aptomja Dios Apyimtalhnamo— nic nat apquiltomjac.
30 Apquilanescasquic nic nat Isaac nintom acyivey. Aptovcamquic nic nat, apquilyinamquic nic nat. 31 Alhtooc nic nat apnalhaticjamco. Apquillhenquic nic nat actomja nasoc anco, yoyam colhejec acyascacmo. Apquilpayvasquic nic nat Isaac. Apquiltajaclhec nic nat naysicsa actamilaycam apquilvalhoc.
32 Apquilvoctac nic nat as acnim apquilancam apnaclha Isaac. Apquiltimnasquic nic nat amyaa actemaclha actiyapma yingmin yamilquit apquilmayclha. 33 Apquiltimec nic nat Isaac acvisay as yamilquit “Seba”, moc ningiltimem “Ninlhanmaclha mepqui ningilyeycajascaoc”. Apquiltimec nic nat apvisay as tingma Beerseba acvocmo quilhvo nac jay.
34 Cuarenta años nic nat invocmoc aptiyascam Esaú. Apmaclhec nic nat mocjam moc quilvana acvisay Judit, Beeri apquitca. Hitita apmolhama ilhnic nat Beeri. Apmaclhec nic nat mocjam moc quilvana acvisay Basemat, Elón apquitca. Hitita apmolhama ilhnic nat Elón. 35 Inquilyimtalhnasquic nic nat mataa as quilvanaa apvalhoc Isaac najan avalhoc Rebeca.
Isaac se va a Gerar
1 En ese tiempo hubo una gran escasez de alimentos en toda aquella región, además de la que hubo cuando Abrahán aún vivía. Por eso Isaac se fue a Gerar, donde vivía Abimélec, rey de los filisteos. 2 Allí el Señor se le apareció y le dijo: «No vayas a Egipto. Quédate donde yo te diga, 3 y por ahora sigue viviendo en este país. Yo estaré contigo y te bendeciré, porque a ti y a tus descendientes les voy a dar todas estas tierras. Así cumpliré la promesa que le hice a tu padre Abrahán. 4 Haré que tus descendientes sean tantos como las estrellas del cielo, y les daré todas estas tierras. Además, todas las naciones de la tierra serán bendecidas por medio de tus descendientes, 5 porque Abrahán me obedeció y cumplió mis órdenes, mis mandamientos, mis leyes y mis enseñanzas.»
6 Entonces Isaac se quedó en Gerar, 7 y cuando los que vivían en ese lugar le preguntaron acerca de Rebeca, Isaac tuvo miedo de decir que era su esposa y les dijo que era su hermana. Rebeca era tan hermosa que Isaac pensó que, por causa de ella, los hombres de aquel lugar lo matarían.
8 Pasó el tiempo e Isaac se quedó allá. Pero un día en que Abimélec estaba mirando por la ventana, vio que Isaac acariciaba a su esposa Rebeca. 9 Entonces lo mandó llamar y le dijo:
—Así que ella es tu esposa, ¿verdad? Entonces, ¿por qué dijiste que era tu hermana?
—Yo pensé que tal vez me matarían por causa de ella —contestó Isaac.
10 Pero Abimélec le dijo:
—¿Por qué nos has hecho esto? Un poco más y alguno del pueblo se habría acostado con tu esposa, y tú nos habrías hecho pecar.
11 Entonces Abimélec ordenó a todo su pueblo:
—Si alguien molesta a este hombre o a su esposa, será condenado a muerte.
12 Ese año Isaac sembró en aquel lugar y recogió muy buena cosecha, pues el Señor lo bendijo. 13 Se hizo muy rico y llegó a tener muchas posesiones. 14 Eran tantas sus ovejas y vacas, y tantos sus siervos, que los filisteos le tenían envidia. 15 Cuando su padre Abrahán aún vivía, los siervos de Abrahán habían abierto pozos; pero después los filisteos los habían tapado y llenado de tierra. 16 Además, Abimélec le dijo a Isaac:
—Aléjate de nosotros, porque has llegado a ser más rico que nosotros.
17 Isaac se fue de allí, y acampó en el valle de Gerar, donde se quedó a vivir. 18 Volvió a abrir los pozos de agua que en vida de su padre habían sido abiertos, y que los filisteos habían tapado después de su muerte, y les puso los mismos nombres que su padre les había dado. 19 Un día, los siervos de Isaac estaban haciendo un pozo en el valle, y encontraron un manantial. 20 Pero los pastores que cuidaban ovejas en el valle de Gerar se pelearon con los pastores que cuidaban las ovejas de Isaac, pues decían que esa agua era de ellos. Por eso Isaac llamó a ese pozo «Pelea», pues se habían peleado por él. 21 Después sus siervos abrieron otro pozo, por el que volvieron a pelear, y a ese pozo Isaac lo llamó «Enemistad».
22 Isaac se fue lejos de allí, y abrió otro pozo. Como ya no pelearon por él, lo llamó «Libertad», pues dijo: «Ahora el Señor nos ha dejado en libertad de progresar en este lugar.»
23 De allí Isaac se fue a Berseba. 24 Esa noche el Señor se le apareció y le dijo:
«Yo soy el Dios de tu padre Abrahán.
No tengas miedo; yo estoy contigo.
Por causa de mi siervo Abrahán
te bendeciré y aumentaré mucho tu descendencia.»
25 Entonces Isaac construyó un altar allí, e invocó el nombre del Señor. Allí plantó su campamento, y sus siervos abrieron un pozo.
Isaac y Abimélec hacen un pacto
26 Un día, Abimélec vino desde Gerar para hablar con Isaac. Lo acompañaban su amigo Ajuzat, y Ficol, que era el capitán de su ejército. 27 Isaac les dijo:
—Si ustedes no me quieren, y hasta me echaron de su tierra, ¿para qué vienen a verme?
28 Ellos le contestaron:
—Hemos visto que el Señor está contigo, y hemos acordado proponerte que hagamos un trato. Y este es el trato: 29 que tú no nos hagas ningún mal, pues nosotros no te hemos molestado. Al contrario, siempre te hemos tratado bien y te despedimos en forma amistosa, y ahora el Señor te está bendiciendo.
30 Entonces Isaac hizo una gran fiesta en su honor, y ellos comieron y bebieron. 31 Al día siguiente por la mañana, se levantaron y se hicieron juramentos entre sí. Luego Isaac los despidió, y ellos se despidieron de él como amigos.
32 Aquel mismo día, los siervos de Isaac vinieron a darle la noticia de que habían encontrado agua en el pozo que estaban abriendo. 33 A ese pozo Isaac le puso por nombre Sebá. Por eso aquella ciudad todavía se llama Berseba.
34 Esaú tenía cuarenta años cuando se casó con Judit, la hija de Berí el hitita. También se casó con Basemat, que era hija de otro hitita llamado Elón. 35 Estas dos mujeres les amargaron la vida a Isaac y a Rebeca.