Acvitay apvanmoncama apvisqui rey
1 Invocmec nic nat dos años aptimem apvisqui rey Nabucodonosor. Invitac nic nat moclhama asoc apvanmoncama. Avanjec nic nat alquitameycam apvalhoc, acyiplomo mepqui aptiyanma. 2 Apcapajasquic nic nat yoyam colhic altimnasa apquilyascamco apyová, najan apquilyascamco actemaclha ingjangaoc, najan quilaney poc, najan apquilyascamco apquiltemaclha. Apquiltamjoc nic nat apvisqui rey eyasamcojo actemaclha acvitay apvanmoncama. Apcaneclhec nic nat apnaclha apvisqui rey.
3 Aptomjac nic nat apvisqui apquilanya: —Invitac alhta sicvanmoncama lhama asoc. Inlhenquic evalhoc oyasamcojo acvitay alhta sicvanmoncama — nic nat aptomjac.
4 Apquiltomjac nic nat apquilyascamco apquilanya apvisqui: —¡Aptasi nac lhip visqui apyimtalhnamo cotmongvoycamlha nelha! Jingiltimnas siclho acvitay alhta apvanmoncama. Ongilyasamcojoc amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat apquiltomjac.
5 Apcatingmavoc nic nat apvisqui rey: —Quip elaylhojo aclhanma evalhoc. Am sat ancoc elyasamcoc quellhip amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama, eticyoc sat quellhip, enatovasacpoc sat tingma apancaoc. 6 Apquilyasamcoc sat ancoc quellhip asoc acvitay sicvanmoncama najan amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama. Ellhovamcoc sat quellhip actamila asoc sicmescama nasa coo. ¡Vamlha sat! Jeltimnas quilhvoc anco asoc acvitay sicvanmoncama najan amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama — nic nat aptomjac apvisqui.
7 Apquilatingmavoc nic nat mocjam apquilyascamco apquiltemaclha: —Lhip visqui ingac apyimtalhnamo, jingiltimnas nincoo acvitay apvanmoncama. Ongilyasamcojoc sat amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat apquiltomjac.
8 Apcatingmavoc nic nat apvisqui: —Acyasamcoc coo apquiltemaclha apancaoc quellhip, ayinyema siltimnascama lhac quellhip aclhanma evalhoc coo — nic nat aptomjac apvisqui. 9 Am sat ancoc jeltimnasac quellhip acvitay sicvanmoncama, ellingamcojoc sat quellhip acyimtalhnama, siclhanma lhac coo. Apquililtamjoc quellhip jelyinimsic, jeltimnacsic acmovan amyaa, yoyam copaycomoc evalhoc coo. Jeltimnas siclho acvitay sicvanmoncama, oyasamcojoc sat apquilmopvancaa quellhip jeltimnacsic amyaa, yavamlha cotnejic sat — nic nat aptomjac apvisqui.
10 Apquilatingmavoc nic nat: —Paj lhama enlhit as nalhpop comopvan eyasamcojo aplhanma lhac lhip visqui apyimtalhnamo. Am alhta ongvitac mocjam nincoo apvisqui ingac, apquiltamjo inlhojo eyasamcojo acno aplhanma lhac, yoyam elatingmojo apquilyascamco apyová, najan apquilyascamco actemaclha injangaoc, najan apquilyascamco apquiltemaclha. 11 Yimtilhec lhac aplhanma lhip apvisqui apyimtalhnamo. Paj lhama enlhit apyascamco aplhanma lhac lhip, apquilyasamco inyicje dioses (quilaycmasquiscama) melhnaycam nipyesicsa enlhitaoc — nic nat apquiltomjac.
12 Aplovquic nic nat apvisqui rey, apcanama eticyo apyovoclhojo apquilyascamco apquileyvomaclha Babilonia. 13 Inlingalhquic nic nat amyaa apcanama apvisqui. Apquitamacpec nic nat Daniel najan apquillhalhmaa, yoyam eticyoc maa.
Aptemaclha apyascamco Daniel
14 Appamejitcasquic nic nat Daniel yatapvisqui guardia apvisay Arioc. Appecjam nic nat Arioc elnapoc apyovoclhojo apquilyascamco apquiltemaclha maa.
15 Aptomjac nic nat Daniel apcanya: —¿So actomja yi apcanama apvisqui rey amyaa actimquiscama ingvalhoc? — nic nat aptomjac Daniel.
Apquiltimnasquic nic nat Arioc ayinyemayaclha amyaa. 16 Aptiyaningvocmec nic nat Daniel apvisqui rey. Apquilmalhnaquic nic nat Daniel elaylhic acyavataclhojo apvisqui, yoyam eyasingvomoc acvitay apvanmoncama najan amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat aptomjac. 17 Apmiyaclhec nic nat Daniel apnamcaclha apnaymacoc Ananías, najan Misael, najan Azarías. 18 Apquilanyacpec nic nat elmalhnesquisic Dios, yoyam eyascasingvomoc Dios amyaa acyilhamalhca. Meticyovejec sat lhama apyimnanic najan apquilyascamco apquiltemaclha co Babilonia. 19 Invitac nic nat apvanmoncama alhtaa Daniel actemaclha amyaa acyilhamalhca. Aptomjac nic nat apcayo Dios. 20 Aptomjac nic nat Daniel appayvam:
Mayayo nac lhip mataa Dios. Apyascamco innac lhip najan apmopvan.
21 Lhip ayinyema acnim acya'monquiscama moc acnim, najan año acya'monquiscama moc año. Lhip aptomja apyinyovquiscama aptimem apvisqui, najan aptomja aptimesquiscama apjalhnancoc. Lhip ayinyema apquilyascamcolhma, eltimjic apquilyascamco enlhit. Lhip ayinyema actemaclha ningyimtalhnamo, eltimjic apquilyimtalhnamo enlhit.
22 Lhip appiquinaycaclha ayalhnaclhojo asoc alyilhamalhca. Lhip apyasamcoc asoc acnaycaoc yatescamalhma, lhip aptomja apquitsasquiscama olhma.
23 Gracias lhip Dios, Visqui apancaoc sicyeyjamcaa, sictomja siyayo lhip. Lhip alhta setnesquiscama sicyascamco najan sicyimnatem. Eyascasingvocmec lhip asoc ningilmalhnaycam lhac nincoo. Ingilyascasingvocmec lhip asoc alquitameycaoc apvalhoc apvisqui rey — nic nat aptomjac Daniel.
24 Natamin nic nat apmiyaclho Daniel apnaclha Arioc, apcanyomap elnapoc apquilyascamco co Babilonia.
Aptomjac nic nat Daniel apcanya Arioc: —Nolnajap nasa apquilyascamco apquiltemaclha. Jeyantemiclha sat apnaclha apvisqui rey. Oltimnacsic sat actemaclha acvitay apvanmoncama najan amyaa maa — nic nat aptomjac Daniel.
25 Apyantamacpec nic nat Daniel apnaclha apvisqui Nabucodonosor. Apyantamaclhec nic nat yatapvisqui Arioc, aptomja apcanya: —Lhip visqui apyimtalhnamo. Apnec lhama enlhit nipyesicsa apquilmomap, apmopvan eyasamcojo acvitay apvanmoncama alhta lhip — nic nat aptomjac.
26 Aptomjac nic nat apvisqui rey apcanya Daniel, moc apvisay Beltsasar: —¿Apvanqui ya lhquip eyasamcojo acvitay alhta sicvanmoncama, najan maa actemaclha amyaa, yavamlha sat cotnejic? — nic nat aptomjac apvisqui.
27 Apcatingmavoc nic nat Daniel: —Paj lhama apyascamco apquiltemaclha, paj najan apyascamco actemaclha injangaoc, paj najan apyascamco apyová, paj lhama comopvan eyasamcojo asoc acyilhamalhca, yoyam eyasamcojoc lhip. 28 Apnec netin Dios Apyimtalhnamo aptomja singyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. Lhip visqui apyimtalhnamo, eyasamcojoc sat lhip, yavamlha cotnejic sat, ayinyema Dios. Pac oltimnacsic lhip actemaclha acvitay apvanmoncama, najan amyaa yavamlha sat cotnejic. Invitac alhta sicvanmoncama alhtaa naysicsa sictiyanma: 29 Apyitnec lhac lhip visqui apyimtalhnamo netin aptajanma. Inquitamquic alhta lhip apvalhoc, yavamlha cotnejic sat ingmamyi. Dios Apyimtalhnamo aptomja apyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. 30 Aptomja seyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. Jave ayinyema sicyascamco ajanco, am elhno poc apquilyascamco. Pac oyascasingvomoc lhip visqui apyimtalhnamo actemaclha amyaa, yavamlha cotnejic sat. Eyasamcojoc sat lhip visqui apyimtalhnamo actemaclha alquitamsama alhta apvalhoc.
31 Lhip visqui apyimtalhnamo, invitac alhta lhip apvanmoncama asoc ayimja allanomalhca acyivey anco, najan alyinmom, najan simpilapquiscama ningvita. Malha alhta enlhit apyovoclhojo quilaycmasquiscama. 32 Apcatic alhta oro asoc alyinmom. Apnenyic najan apectengaoc alhta plata asoc alyinmom. Niplhit alhta najan apyavaoc alhta tava apac bronce. 33 Apilhquipcoc alhta tava apac. Apmancoc alhta tava apac najan yelpa alpalhquemalhca. 34 Apquilanoc alhta lhip visqui apyimtalhnamo. Apvitac alhta lhip inquilhe acvinatem najan lhama mataymong actiyacmo coning, jave enlhit aptimquiscama. Intengvocmec alhta mataymong apmancoc quilaycmasquiscama ayimja. Intovasalhquic alhta apmancoc. 35 Intovasalhquic alhta apyovoclhojo, actomjayclho anic malha lhopactic: tava apac, najan yelpa, najan tava apac bronce, najan plata najan oro. Malha ningimposcay trigo apactic intomjac. Insovquic mataa apyimpeoc alhcajayam, mongvitay mocjam. Mataymong actiyam alhta actomjayclho acvinatem anco, malha inquilhe nitno. Incapquic alhta acyovoclhojo as nalhpop — nic nat aptomjac Daniel.
36 Eycaso alhta acvitay apvanmoncama lhip apvisqui apyimtalhnamo. Pac oyascasingvomoc quilhvo nac jay. 37 Apyimtalhnamo apanco nac lhip, am elhno poc apquilviscaa lhalhma anco. Eycaso ayinyema Dios apna netin, aptimesquiscama lhip etnejic apmopvan, najan apyimnatem, najan mayayo. 38 Lhip aptomja apvisqui nipyesicsa enlhitaoc, najan asoc navjac, najan nata. Mayayo nac lhip najan apmopvan apanco lhip, acyitsomalhca quilaycmasquiscama apcatic oro allanomalhca. 39 Niptamin lhip visqui apyimtalhnamo, elhic sat poc apvisqui yamapyimtalhnamo. Niptamin poc apvisqui yamapyimtalhnamo elhic sat tercer apvisqui, apyitsomacpo quilaycmasquiscama tava apac bronce. Etnejic sat apyimtalhnamo apanco as nalhpop. 40 Evac sat poc apvisqui apyimtalhnamo apanco, malha tava apac, cuatro sat etnejic apvisqui. Enatovasacpoc sat apyovoclhojo apquilviscaa as nalhpop, apvoy inlhojo apvisqui apyitsomacpo tava apac — nic nat aptomjac Daniel.
41 Apvitac alhta lhip apvisqui apyimtalhnamo actemaclha amancoc najan apeoc quilaycmasquiscama, alpalhquemalhca tava apac najan yelpa. Anit actemaclha sat cotnejic apcanamaclha. Lhama actemaclha cotnejic sat acyimnatem apcanamaclha, acyitsomalhca tava apac. Apvitac alhta lhip apvisqui actemaclha alpalhquemalhca tava apac najan yelpa. 42 Amancoc najan apeoc alhta tava apac alpalhquemalhca yelpa, acyitsomalhca apcanamaclha apvisqui apyimtalhnamo naysicsa mepqui apyimtalhnamo. 43 Apvitac alhta lhip tava apac alpalhquemalhca yelpa. Apquiltemaclha maa colyimjapoc mataa cotnaja apquiltemolhama, apquiltemaclha apquilpalhcomap. Acyitsomalhca tava apac, covanquejec copalhcalhca yelpa. 44 Eltimjic sat apquilviscaa nalhit acnim. Etnesquisic sat Dios apna netin lhama apvisqui apcanamaclha cotmongvoycamlha nelha apyimnatem apanco am elhno poc apvisqui. Mepqui poc apvisqui, yoyam etvacsic as apvisqui najan apcanamaclha. 45 Invitac alhta lhip apvanmoncama mataymong. Acyitsomalhca mataymong actiyam alhta, cotnaja aptimquiscama enlhit netin inquilhe. Actomjayclho alhta lhopactic tava apac, najan tava apac bronce, najan yelpa, najan plata najan oro. Eycaso ayinyema Dios aptomja apyascasingvoyam lhip apvisqui apyimtalhnamo, yavamlha cotnejic sat. Nasoc anco lhip alhta acvitay apvanmoncama. Nasoc anco apyasingvoyam lhip amyaa, yavamlha cotnejic sat— nic nat aptomjac Daniel.
46 Apticlhiquic nic nat aptapnaoc napato Daniel apvisqui Nabucodonosor. Inticlhicvocmec nic nat nalhpop payjaclha napaat. Apcapajasquic nic nat elsantimquisic asoc acmasis macmescama Dios najan coticyo apnatoscama macmescama Dios.
47 Aptomjac nic nat apvisqui rey apcanya Daniel: —Naso, apyimtalhnamo apanco Dios Apvisqui apancaoc quellhip, am elhno poc dioses mayayo. Aptomja Apvisqui Apyimtalhnamo nipyesicsa poc apquilviscaa. Apvanquic jingilyascasingvomoc asoc acyilhamalhca, lhip lhac appeyvescasquiclha — nic nat aptomjac apvisqui. 48 Aptimesacpec nic nat Daniel apyimtalhnamo, aplhocac nic nat cotlaycaoc asoc altamila. Apquiltimec nic nat etnejic apvisqui provincia yoclhilhma Babilonia, najan etnejic apvisay apquimja apmamyi nipyesicsa apquilyascamco apquiltemaclha maa.
49 Appamejitsacpec nic nat Daniel apvisqui rey apquillhenacpo apnaymacoc. Apquiltimesacpec nic nat yatapquilviscaa provincia Babilonia: apvisay nic nat Sadrac, poc nic nat Mesac, poc nic nat Abed-nego. Apnaclhec nic nat Daniel payjoc tingma pac apvisqui rey.
El sueño del rey Nabucodonosor
1 Durante el segundo año de su reinado, Nabucodonosor tuvo varios sueños, que lo perturbaron tanto que no podía dormir. 2 Entonces mandó llamar a magos, adivinos, hechiceros y sabios, para que le explicaran aquellos sueños. Ellos fueron y se presentaron ante el rey, 3 el cual les dijo:
—He tenido un sueño y estoy muy preocupado tratando de comprenderlo.
4 Y los sabios dijeron al rey, en arameo:
—¡Que viva Su Majestad para siempre! Cuente Su Majestad a estos servidores suyos lo que ha soñado, y nosotros le explicaremos lo que significa.
5 —Esta es mi decisión —contestó el rey—: Si no me dicen ustedes qué es lo que soñé y lo que significa, serán hechos pedazos y sus casas serán convertidas en un montón de escombros. 6 Pero si me dicen lo que soñé y lo que mi sueño significa, les haré regalos y favores y recibirán grandes honores. Entonces, díganme qué soñé, y explíquenme su significado.
7 Los sabios respondieron por segunda vez:
—Cuéntenos Su Majestad lo que soñó, y nosotros le explicaremos el significado.
8 —Sé muy bien —contestó el rey— que ustedes quieren ganar tiempo, porque han oído mi decisión. 9 Por lo tanto, si no me dicen lo que soñé, todos ustedes sufrirán la misma sentencia, pues se han puesto de acuerdo para responderme con mentiras y falsedades, en espera de que cambie la situación. Díganme, pues, el sueño, y así sabré que también pueden explicarme su significado.
10 —No hay nadie en el mundo —respondieron los sabios— que pueda decir lo que Su Majestad desea saber. Por otra parte, jamás ningún rey, por grande y poderoso que haya sido, ha pedido semejante cosa a ningún mago, adivino o sabio. 11 Lo que Su Majestad pide es tan difícil que no hay nadie que pueda decírselo, a no ser los dioses; ¡pero ellos no viven entre los seres humanos!
12 Al oír esto, el rey se enfureció y ordenó matar a todos los sabios de Babilonia. 13 Una vez publicada la orden, buscaron también a Daniel y a sus compañeros para matarlos.
Daniel interpreta el sueño del rey
14 Entonces Daniel habló de manera discreta y sensata con Arioc, el jefe de la guardia real, que ya se disponía a matar a los sabios. 15 Y le preguntó:
—¿Por qué ha dado el rey esta orden tan terminante?
Arioc le explicó el motivo. 16 Entonces Daniel fue a ver al rey y le suplicó que le concediera algún tiempo para poder explicarle el sueño y su significado. 17 Luego se fue a su casa e informó de todo a sus compañeros Jananías, Misael y Azarías, 18 para que suplicaran la misericordia del Dios del cielo sobre aquel misterio, a fin de que no los mataran junto con los otros sabios de Babilonia. 19 Aquella noche el misterio le fue revelado a Daniel en una visión, por lo cual Daniel bendijo al Dios del cielo 20 con estas palabras:

«Bendito sea por siempre el nombre de Dios,
porque suyos son la sabiduría y el poder.
21 Él cambia los tiempos y las épocas;
quita y pone reyes,
da sabiduría a los sabios
e inteligencia a los inteligentes.
22 Él revela lo profundo y lo secreto;
conoce lo que está en la oscuridad,
pues la luz está con él.
23 A ti, Dios de mis padres,
te doy gracias y te alabo,
porque me has hecho sabio y fuerte;
y ahora me has hecho saber lo que te pedimos:
nos has dado a conocer lo que preocupaba al rey.»

24 Después de esto, Daniel fue a ver a Arioc, a quien el rey había ordenado matar a los sabios de Babilonia, y le dijo:
—No mates a los sabios. Llévame ante el rey, y yo le explicaré todo su sueño.
25 En seguida Arioc llevó a Daniel ante el rey Nabucodonosor, y le dijo al rey:
—Entre los judíos desterrados he hallado a un hombre que explicará a Su Majestad el significado de su sueño.
26 Entonces el rey le dijo a Daniel, a quien llamaban Beltsasar:
—¿Puedes tú decirme lo que soñé, y lo que mi sueño significa?
27 Daniel respondió:
—No hay ningún sabio ni adivino, ni mago ni astrólogo, que pueda explicar a Su Majestad el misterio que desea conocer. 28 Pero hay un Dios en el cielo que revela los misterios, y él ha hecho saber a Su Majestad lo que va a pasar en el futuro. Voy a explicarle a Su Majestad el sueño y las visiones que ha tenido mientras dormía: 29 Su Majestad se hallaba en su cama; se puso a pensar en lo que va a pasar en el futuro, y el que revela los misterios se lo ha dado a conocer. 30 También a mí me ha revelado este misterio, pero no porque yo sea más sabio que todos los hombres, sino para que yo explique a Su Majestad lo que el sueño significa, y que así Su Majestad pueda comprender los pensamientos que han venido a su mente.
31 »En el sueño, Su Majestad veía que en su presencia se levantaba una estatua muy grande y brillante, y de aspecto terrible. 32 La cabeza de la estatua era de oro puro; el pecho y los brazos, de plata; el vientre y los muslos, de bronce; 33 las piernas, de hierro; y una parte de los pies era de hierro, y la otra de barro. 34 Mientras Su Majestad la estaba mirando, de un monte se desprendió una piedra, sin que nadie la empujara, y golpeó contra los pies de la estatua y los destrozó. 35 En un momento, el hierro, el barro, el bronce, la plata y el oro quedaron todos convertidos en polvo, como el que se ve en verano cuando se trilla el trigo, y el viento se lo llevó sin dejar el menor rastro. Pero la piedra que golpeó contra la estatua se convirtió en una gran montaña que ocupó toda la tierra.
36 »Este es el sueño. Y ahora voy a explicar a Su Majestad lo que el sueño significa. 37 Su Majestad es el más grande de todos los reyes, porque el Dios del cielo le ha dado el reino, el poder, la fuerza, el honor 38 y el dominio sobre todos los lugares habitados por hombres, animales y aves; él lo ha puesto todo bajo el poder de Su Majestad, que es la cabeza de oro. 39 Después del reino de Su Majestad habrá otro reino inferior al suyo, y luego un tercer reino de bronce, que dominará sobre toda la tierra. 40 Vendrá después un cuarto reino, fuerte como el hierro; y así como el hierro destroza y destruye todo, así ese reino destrozará y destruirá a todos los otros reinos.
41 »Su Majestad vio también que una parte de los pies y de los dedos era de barro, y la otra, de hierro; esto quiere decir que será un reino dividido, aunque con algo de la fortaleza del hierro, pues Su Majestad vio que el hierro estaba mezclado con el barro. 42 Los dedos de los pies eran en parte de hierro y en parte de barro, y eso significa que el reino será fuerte y débil al mismo tiempo. 43 Y así como Su Majestad vio el hierro mezclado con el barro, así los gobernantes de este reino se unirán por medio de alianzas matrimoniales; pero no podrán formar un solo cuerpo entre sí, como tampoco puede el hierro mezclarse con el barro. 44 Durante el gobierno de estos reyes, el Dios del cielo establecerá un reino que jamás será destruido ni dominado por ninguna otra nación, sino que acabará por completo con todos los demás reinos, y durará para siempre. 45 Eso es lo que significa la piedra que Su Majestad vio desprenderse del monte, sin que nadie la hubiera empujado; piedra que convirtió en polvo el hierro, el bronce, el barro, la plata y el oro. El gran Dios ha revelado a Su Majestad lo que va a pasar en el futuro. El sueño es verdadero, y su interpretación, cierta.»
46 Entonces el rey Nabucodonosor se puso de rodillas delante de Daniel, inclinó la cabeza hasta el suelo y mandó que le ofrecieran sacrificios e incienso. 47 Después le dijo a Daniel:
—Verdaderamente el Dios de ustedes es el más grande de todos los dioses; es el Señor de los reyes y el que revela los misterios, pues tú has podido descubrir este misterio.
48 Luego el rey puso a Daniel en un alto puesto y le hizo muchos y espléndidos regalos; además lo nombró gobernador de la provincia de Babilonia y jefe supremo de todos los sabios de aquella nación.
49 Por pedido de Daniel, el rey puso a Sadrac, Mesac y Abednego en importantes cargos de la administración de la provincia de Babilonia. Daniel mismo se quedó en la corte del rey.