Apvoyam Pablo tingma Efeso
1 Apnec alhta Apolos tingma Corinto. Apyeycajangvoclhec alhta Pablo yoclhilhma acma inquilha. Apvoclhoc alhta tingma Efeso. Apquilvitangvoclhec alhta napocja enlhit melyasquiyam tasic amyaa. 2 Aptomjac alhta apquilanya Pablo:
—¿Apquillhoca ya quellhip Espíritu Santo apquiltomja alhta melyasquiyam? —alhta aptomjac.
Yejemoc alhta apquilatingmavo:
—Paj. Am onlingac nincoo apvisay Espíritu Santo —alhta apquiltomjac.
3 Aptomjac alhta mocjam Pablo:
—¿Jalhco actemaclha aptingyeycaoc alhta quellhip yapasquiscama yingmin? —alhta aptomjac.
Apquilatingmavoc alhta:
—Innoc Juan alhta apyapascaseycaoc yingmin —alhta apquiltomjac.
4 Aptomjac alhta apquilanya Pablo:
—Apyapascasamquic alhta inyicje yingmin Juan, yoyam cotnatsalhqueje apquilyanmonquiscama apquilvalhoc enlhitaoc. Nic alhta aptomjac Juan apquilanya enlhitaoc: “Noelyasquim nasa enlhit, yoyam eva netamin coo. Apvisay Jesús aptomja Cristo apanco” —nic alhta aptomjac.
5 Lhama alhta apquillinga. Yejemoc alhta apquiltingya yapasquiscama yingmin actemaclha apquilsoycam apvisay Visqui Jesús. 6 Yejemoc alhta apninquina Pablo apmeoc apyitsicsaoc enlhitaoc. Apquillhocac alhta Espíritu Santo (apvayventac alhta). Apquilpametam alhta cotnaja actemaclha apquilpayvam. Apquillingasquic alhta najan apvisay Dios Ingyapam. 7 Doce alhta apvocmoc enlhitaoc.
8 Apmiyaclhec alhta mataa Pablo apcaneyquiclhilha judíos mepqui apcay tres piltin. Apquiltimnasam alhta mataa actemaclha Dios apquilnancascama. Apquilyascasingvocmec alhta najan. 9 Am alhta colmac apquilvalhoc napocja enlhit. Coleyjac alhta apquilvalhoc. Apquillhenam alhta actemaclha tasic amyaa napatavo enlhitaoc. Yejemoc alhta aptepa Pablo. Apnalaclhec alhta enlhit apquiltomja melyasquiyam tasic amyaa. Apquilantalhningvocmec alhta lhama escuela acvisay Tiranno. Apquillhicmosquic alhta Pablo maa aclhamoclhojo acnim. 10 Anit años alhta invocmoc apquillhicmoscama amyaa. Apquillingac alhta amyaa ayinyema Visqui ingac Jesús aplhamoclhojo enlhit yoclhilhma Asia, najan judíos najan metnaja judíos. 11 Avanjec alhta apquillanay asoc sinpilapquiscama Pablo ayinyema Dios Ingyapam. 12 Apquilyoctac alhta Pablo. Pañuelo apquitcoc alhta apquiltingyamcoc najan napocja aptalhnama Pablo. Apquilsaclhesquic alhta acmasca apyimpeoc. Yejemoc alhta apquiltamalvocmo. Inquilantipquic alhta somquic quilyicjamo apvalhoc enlhitaoc.
13 Yejemoc alhta apquilvaa judíos apquilyojolhma melhnaycam. Apquililtamjoc alhta ellhenic apvisay Visqui ingac Jesús, yoyam elantipsic somquic quilyicjamo apquilvalhoc enlhit. Yejemoc alhta apquiltomja apquilanya somquic quilyicjamo:
—Actomjac coo siyanya sicsoycam apvisay Jesús actemaclha aplhanma Pablo: “¡Cotyip!” —alhta aptomjac.
14 Eycaso apquiltemaclha apancaoc siete enlhitaoc. Lhama judío apvisay Esceva alhta apquitquic. Apquimja apmamyi sacerdote alhta aptomjac. 15 Yejemoc alhta ayatingmavo somquic quilyicjamo:
—Acyicpilcoc coo Jesús. Acyasamcoc najan Pablo. ¿Soc enlhit quellhip qui? —alhta intomjac.
16 Yejemoc alhta apnilhtinga enlhit actomja actovascama somquic quilyicjamo. Apquiltajanquic alhta (apcanit) apquilyojolhmaa. Am alhta elyimnaac apquilyojolhmaa. Mepqui apava alhta apquinyajamco. Inyiplovcoc alhta apquilyimsem apyimpeoc apquilantepa tingma. 17 Apquillingac alhta amyaa aplhamoclhojo judíos najan metnaja judíos apnaycam tingma Efeso. Apquilacac alhta aplhamoclhojo enlhit. Apquilacoc alhta apvisay Visqui Jesús.
18 Apquilvoctac alhta aplhamoclhojo enlhit melyasquiyam tasic amyaa. Apquillhenquic alhta asoc almasomcaa (melyascalhma) apquiltemaclha nano. 19 Apquilvoctac alhta najan aplhamoclhojo apquiltomja alhta apquilyojolhmaa nano. Apquilsantac alhta najan vaycajac apancaoc actemaclha apquilyojolhma. Apquilvatnec alhta vaycajac apancaoc napatavo enlhitaoc. Inquilyipsatalhquic alhta acvamlha acyanmongam vaycajac. Invocmec alhta cincuenta mil solyayem. 20 Acmovan alhta innac Dios appayvam. Inpayjeclhec alhta amyaa lhalhma anco.
21 Natamin alhta as asoc aclhena apvalhoc Pablo. Apquiltamjoc alhta eyeycajangvoclho yoclhilhma Macedonia najan yoclhilhma Acaya, yoyam evoclhojo mocjam tingma Jerusalén. Aptomjac alhta Pablo: Acvoclhec sat ancoc tingma Jerusalén, incaymalhquic yoyam omyaclhac sat najan tingma Roma —alhta aptomjac. 22 Yejemoc alhta apquilapajasa elmiyaclha apquilmamyi yoclhilhma Macedonia apcanit apquiltamjaycamo lhama. Lhama apvisay Timoteo najan poc apvisay Erasto. Apnaclhec alhta siclhoc mocjam Pablo yoclhilhma Asia.
Acyinamam olhma tingma Efeso
23 Yejemoc alhta actomja acyinamam olhma acvanyam. Tasic amyaa alhta ayinyemaclha actanovalhco. 24 Lhama enlhit alhta apquillanay plata asoc alyinmomo apvisay Demetrio. Apquillanac alhta mataa asoc alyinmomo apyitquiscama tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Avanjec alhta mataa apquilvitay acyanmongam apquiltamjaycamo lhama Demetrio. 25 Apcansaclhoc alhta aplhamoclhojo aptomja apquillanay plata alyinmomo najan apquiltamjaycamo lhama. Aptomjac alhta apquilanya Demetrio:
—Quellhip enaymacoc. Apquilyasamcoc quellhip acnayclha quilhvo ningilnatam acyanmongam ningillanay quilaycmasquiscama. 26 Apquilvita inyicje quellhip najan apquillinga aptemaclha Pablo. Aptomjac nic alhta Pablo: “Jave nac Dios Ingyapam apquilaycmasquiscama apquillanay mataa enlhit” —nic alhta aptomjac. Apquilyinimsam mataa Pablo aplhamoclhojo enlhit tingma Efeso najan lhalhma anco yoclhilhma Asia. 27 Incacoc inquenyic comascoc ningillanay asoc alyinmomo (quilaycmasquiscama). Evinacpoc sat najan tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Covinalhcac sat najan Diana acyitsomalhca dios actomja acyimtalhnamo. Ayinyemaclha apquilacoc mataa enlhit apnaycam yoclhilhma Asia najan lhalhma anco —alhta aptomjac Demetrio.
28 Lhama alhta apquillinga apnaymacoc. Yejemoc alhta apquillova. Apquilpalhamam alhta:
—¡Acyimtalhnamo nac Diana co Efeso avisqui! —alhta apquiltomjac.
29 Acyinamam olhma acvanyam alhta intomjac apyovoclhojo tingma. Apquilmacpec alhta apcanit enlhit co Macedonia apvisay Gayo najan poc apvisay Aristarco. Apquillhalhmaa alhta Pablo. Apquilyinyovaseclhec alhta tingma apquilaneyaclha apquilnayvomaclha. 30 Apquiltamjoc alhta Pablo etalhningvoclha, yoyam elpamejitsic enlhitaoc. Am alhta eyca elavoc enlhit melyasquiyam tasic amyaa. 31 Apnaycmec alhta enlhit apquilyimtalhnamo nipyesicsa co Asia aptimem apnaymacoc Pablo. Apquilapajascasquic alhta appayvam: “Notalhningvota nasa asi tingma apquilaneyaclha apquilnayvomaclha” —alhta apquiltomjac. 32 Apquilpalhamam alhta aplhamoclhojo enlhitaoc. Mongyascaoc apquillhenaclha alhta intomjac. Acyinamam olhma acvanyam alhta intomjac. Am alhta elyasamcoc napocja enlhit actomjaclha apcaneyquiclhilha. 33 Apquiltimnasacpec alhta lhama enlhit apvisay Alejandro. Apquilnescacmec alhta Alejandro acpayjoclha napataa enlhitaoc. Yejemoc alhta apyasa netin apmic Alejandro, yoyam elvanma enlhitaoc. Apquiltamjoc alhta elpamejitsic enlhitaoc. 34 Lhama alhta apyicpilcacpo Alejandro aptomja judío apanco. Ajolhec alhta apquililpalhamamcaa. Invocmec alhta malha anit horas.
—¡Acyimtalhnamo nac Diana co Efeso avisqui! —alhta apquiltomjac.
35 Yejemoc alhta apquilvatesquisa yatapvisqui apquilpalhamaycam enlhitaoc. Aptomjac alhta apquilanya:
—Quellhip co Efeso. Apquilyasamcoc lhalhma anco ningiltomja nincoo co Efeso ningiltamilquiscama tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Najan maa quilaycmasquiscama Diana ayinyema nic nat netin. 36 Am copvanac enlhit elyacsilhma amyaa siclhena nac lha. Elvanma eyca quellhip. Eltamilsojo eyca. 37 Apnalantac lhac quellhip as enlhitaoc. Am lhac eltanovascasac, am lhac najan elyamnam acyitsomalhca dios actomja nincoo visqui ingac. 38 Apquiltamjoc sat ancoc Demetrio najan apquiltamjaycamo lhama elantipquiscomoc apvisay lhama enlhit apmapsom, elane sat elyacsic ningyicpilcomalhquilha. Apnec maa singyicpilquemo. Apvanquic maa epeyvasiclha napatavo apquilyimtalhnamo. 39 Yitnec sat ancoc quellhip moc asoc, yoyam elantipquiscomoc acvisay, colyipsatalhcac sat apcaneyclho sat aplhamoclhojo. 40 Incacoc inquenyic colngalhca ningilvisay ningillanay mataa acyinamam olhma acnim nac jay. Ayajemo intomjac ninpasmom. Ningilmalhnalhquic sat ancoc actemaclha ninganeyquiclhilha mongvanquic ongilpeyvasiclha —alhta aptomjac yatapvisqui.
41 Lhama alhta apsovja apquiltimnaycam. Yejemoc alhta apquilapajasa eltajiclha enlhitaoc.
Pablo en Éfeso
1 Mientras Apolos estaba en Corinto, Pablo cruzó la región montañosa y llegó a Éfeso. Allí encontró a varios discípulos, 2 y les preguntó:
—¿Recibieron ustedes el Espíritu Santo cuando se hicieron creyentes?
Ellos le contestaron:
—No. ¡Ni siquiera hemos oído hablar del Espíritu Santo!
3 Pablo les preguntó:
—Pues ¿qué bautismo recibieron ustedes?
Y ellos respondieron:
—El bautismo de Juan.
4 Pablo les dijo:
—Sí, Juan bautizaba a quienes se volvían a Dios, pero les decía que creyeran en el que vendría después de él, es decir, en Jesús.
5 Al oír esto, se bautizaron en el nombre del Señor Jesús; 6 y cuando Pablo les impuso las manos, también vino sobre ellos el Espíritu Santo, y comenzaron a hablar en lenguas extrañas y a profetizar. 7 Entre todos, eran unos doce hombres.
8 Durante tres meses, Pablo estuvo yendo a la sinagoga, y allí hablaba sin ningún temor; y debatía con ellos acerca del reino de Dios, y trataba de convencerlos. 9 Pero algunos se empecinaron en no creer, y delante de la gente hablaban mal del nuevo Camino. Entonces Pablo se apartó de ellos y llevó a un grupo de discípulos a la escuela de Tiranno. Allí debatía todos los días. 10 Así lo hizo durante dos años, de modo que quienes vivían en la provincia de Asia, tanto judíos como no judíos, escucharon la palabra del Señor. 11 Dios, por medio de Pablo, hacía milagros extraordinarios, 12 a tal punto que hasta los pañuelos o la ropa que habían sido tocados por el cuerpo de Pablo eran llevados a los enfermos, y estos se curaban de sus enfermedades, y los espíritus malignos salían de ellos.
13 Algunos judíos exorcistas andaban por las calles intentando expulsar demonios en el nombre del Señor Jesús, y decían a los espíritus: «¡En el nombre de Jesús, a quien Pablo anuncia, les ordeno que salgan!»
14 Esto lo hacían los siete hijos de un judío llamado Esceva, que era uno de los jefes de los sacerdotes. 15 Pero en cierta ocasión el espíritu maligno les contestó: «Yo sé quién es Jesús, y sé también quién es Pablo; pero ustedes, ¿quiénes son?»
16 Entonces el hombre que tenía el espíritu maligno se lanzó sobre ellos, y con gran fuerza los dominó a todos; los maltrató con tanta violencia que ellos salieron de la casa desnudos y heridos. 17 Todos los habitantes de Éfeso, judíos y no judíos, lo supieron y se llenaron de temor, y alababan la grandeza del Señor Jesús.
18 Muchos de los que creyeron confesaron públicamente lo malo que antes habían hecho; 19 y quienes habían practicado la brujería trajeron sus libros y los quemaron en presencia de todos. Cuando se calculó el precio de aquellos libros, resultó que valían como cincuenta mil monedas de plata. 20 Fue así como la poderosa palabra del Señor se fue extendiendo y difundiendo.
21 Después de esto, Pablo decidió visitar Jerusalén, no sin antes pasar por Macedonia y Acaya. Además, dijo que después de estar en Jerusalén tendría que ir también a Roma. 22 Entonces mandó a Macedonia a dos de sus ayudantes, Timoteo y Erasto, mientras él se quedó algún tiempo más en Asia.
Alboroto en Éfeso
23 Por aquel tiempo hubo en Éfeso un gran alboroto acerca del nuevo Camino, 24 y el causante fue un platero llamado Demetrio, que hacía réplicas de plata del templo de la diosa Artemisa. Este negocio les generaba muchas ganancias a los artesanos que trabajaban con él. 25 Demetrio reunió a estos y a otros que trabajaban en oficios semejantes, y les dijo: «Señores, ustedes saben que nuestro bienestar depende de este oficio. 26 Pero, como ustedes ven y oyen, ese tal Pablo anda diciendo que los dioses hechos a mano no son dioses; y así ha convencido a una gran cantidad de gente, no solamente aquí en Éfeso, sino en casi toda la provincia de Asia. 27 Esto es muy grave, porque nuestro negocio puede caer en desprestigio y, lo que es peor, el templo mismo de la gran diosa Artemisa puede perder la fama que tiene. Así, la diosa Artemisa, que es adorada en toda la provincia de Asia y en el mundo entero, puede ser despojada de su grandeza.»
28 En cuanto aquellos trabajadores oyeron esto, se pusieron furiosos y comenzaron a gritar: «¡Viva Artemisa de los efesios!»
29 Hubo, pues, gran confusión en toda la ciudad, y la gente se lanzó sobre Gayo y Aristarco, dos hombres de Macedonia que acompañaban a Pablo, y los arrastraron hasta el teatro. 30 Pablo quiso entrar allí para hablar con la gente, pero los discípulos no lo dejaron. 31 También entre las autoridades de Asia había algunos amigos de Pablo, que mandaron a decirle que no se presentara en el teatro. 32 Mientras tanto, en la reunión, unos gritaban una cosa y otros otra, porque la gente estaba alborotada y muchos no sabían ni para qué se habían reunido. 33 Pero algunos de ellos explicaron el asunto a Alejandro, a quien los judíos habían empujado al frente de todos. Con la mano, Alejandro hizo señas para pedir silencio y hablar ante el pueblo en defensa de los judíos, 34 pero al darse cuenta de que él mismo era judío, todos estuvieron gritando durante un par de horas: «¡Viva Artemisa de los efesios!»
35 En cuanto el secretario de la ciudad pudo calmar a la gente, dijo: «Ciudadanos de Éfeso, todo el mundo sabe que esta ciudad es la encargada de cuidar el templo de la gran diosa Artemisa, y su imagen, que cayó del cielo. 36 Nadie puede negar esto, así que cálmense y no hagan nada sin pensarlo bien. 37 Estos hombres que ustedes han traído no han profanado el templo, ni han hablado mal de nuestra diosa. 38 Si Demetrio y los que trabajan con él tienen alguna queja contra alguien, ahí están los jueces y los juzgados; que reclamen ante las autoridades y que cada uno defienda su derecho. 39 Y si ustedes quieren reclamar algo, eso debe tratarse en una asamblea legal. 40 Con lo que hoy ha pasado, corremos el peligro de que se nos acuse de agitadores, pues no tenemos ningún argumento que justifique este disturbio.» Y dicho esto, despidió a la gente.