Rut trabaja en el campo de Booz
1-2 Pocos días después, Rut le dijo a Noemí:

—Déjame ir a recoger espigas. Seguramente los que cosechan en los campos me dejarán seguirlos para recoger las espigas que vayan quedando.

Noemí le dijo:

—Anda, hija mía.

3 Entonces Rut se fue a un campo de cebada y comenzó a recoger las espigas que dejaban los trabajadores. Sin saberlo, Rut tuvo la buena suerte de ir a trabajar al campo de un familiar de Elimélec, el difunto esposo de Noemí. Ese familiar se llamaba Booz, y además era muy rico y muy importante en Belén.
4 Ocurrió que ese día Booz salió de Belén para vigilar el trabajo en sus campos. Cuando llegó al campo, saludó a los trabajadores:

—¡Que Dios los cuide a todos!

Y ellos respondieron:

—¡Que Dios te siga bendiciendo!

5 Luego Booz le preguntó al jefe de los trabajadores:

—¿Quién es esa muchacha?

6 El jefe contestó:

—Es la muchacha de Moab que vino con Noemí. 7 Me suplicó que la dejara recoger las espigas que se les caen a los trabajadores. Desde que llegó en la mañana, ha estado trabajando duramente, y apenas ahora está tomando un corto descanso en la choza.

8 Booz llamó a Rut y le dijo:

—Oye bien lo que te voy a decir: no vayas a recoger espigas en otros campos; quédate aquí 9 y acompaña a mis trabajadoras. Mira bien por dónde van, y síguelas. Les he ordenado a mis trabajadores que no te molesten. Cuando tengas sed, ve y toma agua de las jarras que ellos han llenado.

10 Entonces Rut, en señal de humildad, se inclinó hasta tocar el suelo con la frente, y le preguntó a Booz:

—¿Por qué es usted tan amable conmigo? ¿Por qué se preocupa tanto por mí, si soy una simple extranjera?

11 Booz le contestó:

—Ya me han contado todo lo que has hecho por tu suegra, después de que murió tu esposo. Sé que dejaste a tu familia y tu país para venir a vivir con nosotros, que somos gente totalmente desconocida para ti. 12 ¡Que Dios te premie por todo lo que has hecho! ¡Que el Dios de Israel, en quien ahora buscas protección, te haga mucho bien!

13 Entonces Rut le dijo a Booz:

—¡Muchas gracias, señor! Usted es muy bueno conmigo y me ha hecho sentir bien, aunque ni siquiera soy como una de sus criadas.

14 A la hora de comer, Booz invitó a Rut y le dijo:

—Ven, acércate; aquí hay pan, salsa y granos tostados.

Rut fue y se sentó a comer junto con todos los demás trabajadores. Comió hasta quedar satisfecha, y hasta le sobró comida para llevarle a su suegra.
15 Cuando Rut regresó a recoger espigas, Booz ordenó a los trabajadores:

—Dejen que Rut también recoja espigas donde están los manojos de cebada. 16 Además, dejen caer espigas de sus propios manojos para que ella las pueda recoger. Y no la molesten.

17 Rut estuvo recogiendo espigas hasta que empezó a oscurecer. Cuando separó el grano de las espigas, se dio cuenta de que había recogido más de veinte kilos de cebada. 18 Tomó la cebada y regresó a Belén para mostrarle a su suegra todo lo que había recogido ese día. También le dio a Noemí la comida que le había quedado. Noemí, entonces preguntó:

19 —¿Dónde estuviste trabajando hoy? ¿Cómo es que pudiste recoger tanta cebada? ¡Qué Dios bendiga mucho a quien tanto te ha ayudado!

Rut le contó a su suegra que había estado trabajando en el campo de un señor llamado Booz. 20 Por eso Noemí le dijo:

—¡Que Dios lo bendiga! ¡Qué bueno es ese hombre con nosotras y con nuestros familiares muertos! Déjame decirte que ese hombre es familiar de mi esposo, y de acuerdo con nuestras leyes tiene el deber de protegernos.

21 Rut añadió:

—Pues él me dijo que podía quedarme a trabajar con las demás trabajadoras hasta que se termine la cosecha de cebada.

22 Entonces Noemí le dijo a Rut:

—¡Qué bueno, hija mía! Quédate a trabajar en el campo de Booz. Y no te alejes de sus trabajadores, para que nadie te moleste.

23 Rut siguió recogiendo espigas con las trabajadoras de Booz hasta que terminó la cosecha de cebada y de trigo. Mientras tanto, vivía con su suegra.
Rut ekmeyeykekxa Booz namyep apagkok
1 Yetneyk axta xama ekhawóxama Noemí apteme apnámakkok axta m'a atáwa' axta Elimélec, Booz axta apwesey m'a, énxet ekxámokma aqsok apagkok axta nahan ma'a, tén han ekha kélyaheykekxoho.
2 Xama ekhem axta táhak Rut eyáneya Noemí s'e:
—Heyho sa' amhagkok namyep, lapmaxcheyk sa' yohok axog neptámen xama m'a apcháncheseykekxa nak chá'a hótáhap apaktek wánchásekxak ko'óxa.
—Hoy, kaxeg, axta entáhak eyátegmowágko yepyámog.
3 Xegkek axta Rut ekmahágko m'a namyep. Kelmeyk axta nahan ma'a hótáhap apaktek apkeleyméyak axta m'a apkelyaqtennéyak nak hótáhap apaktek. Chaqhawók axta anhan ekmahágko m'a Booz axta namyep apagkok, apteme pók axta m'a Elimélec. 4 Apwákxeyk axta anhan Booz apkeñama m'a Belén, apkelpeykeságkek axta m'a apkelyaqténma nak hótáhap apaktek, aptáhak axta s'e:
—¡Wesse' egegkok sa' etnehek apkelxegexma'a kéxegke!
—¡Wesse' egegkok sa' epasmok xép xa! —axta aptáhak apkelátegmowágkokxo. 5 Tén axta Booz aptáha apkelmaxneyáncha'a m'a apkemha apmonye' axta chá'a apkelyaqténma hótáhap apaktek:
—¿Yaqsa námakkok xa kelán'a étkok nak?
6 Apchátegmowágkokxeyk axta m'a apkemha apmonye':
—Moab kelán'a xa, Noemí axta ekyetleykenta eñama m'a yókxexma Moab. 7 Élmaxnegwa'ék xeyk ko'o peya kaxog neptámen ma'a apkelyaqténma nak hótáhap ekmako nahan kánchásekxak ma'a hótáhap apaktek. Axto'ók agko' xeyk nahan eyeynawo ektamheyncha'a. Kaxwók agko' nahan hákxak éllókasa ekyampe yaqwatakxoho.
8 Tén axta Booz aptáha apcháneya Rut se'e:
—Keyxho sa' se'e sekpeywa nak. Nágkamhók aqsa mók namyep kalmok hótáhap apaktek, kaxa sa' aqsa s'e ekheykegkaxa nak séláneykha, 9 kalyetlow sa' chá'a ekwet'akxa enxoho chá'a elmahagkok eltemeykha m'a apkelyaqténma nak hótáhap. Ekméssek xeyke ko'o sekpeywa m'a séláneykha nak maltamho chá'a elya'aksexma exche'. Hem sa' agkok chá'a chaqhak, kamhók sa' ma'a apheykegkaxa nak yátegwáxwa kélyetméyak yegmen, kayen sa' ma'a apkelyetméyak nak yegmen séláneykha.
10 Háxahánteyk axta Rut ekwokmoho ektekxekwakto nát xapop, tén axta ektáha élmaxneyáncha'a Booz se'e:
—¿Yaqsa ektáha ektaqmeleyncha'a nak chá'a apwáxok sélano exchep tén han seyápeyncha'a nak chá'a? háwe eykhe ko'o seyókxa saxma, mók nekha eñamak. 11 Apchátegmowágkokxeyk axta makham Booz. Axta aptáhak se'e: Ekya'ásegkók ko'o ekyókxoho ekteméssessamakxa exche' m'a yepyámog eyeynamo m'a sekxók axta apketsapma m'a atáwa' axta. Ekya'ásegkók nahan éxakhama m'a chána, tén han eyókxa ekxegeykmoho sempáxaqwaya s'e, neyseksa mehẽlya'áseyak eykhe negko'o exche'. 12 ¡Dios sa' egkések ekyánmaga aqsok élane! ¡Sa' egkések ekyánmaga ekyókxoho aqsok élane m'a Israel Dios Wesse' apagkok nak, cham'a ekya'aweykxo axta ektegyeyncha'a ekpasmo!
13 Chátegmowágkokxeyk axta m'a Rut, axta táhak se'e:
—Eyápeyha apagko' nak la'a chá'a exchep, kellókásawók chá'a émpehek sekhaxnawo appeywa. Epaqhetchessek chá'a exchep yetlo seyásekhayo, háwe eykhe ko'o xama m'a apkeláneykha nak.
14 Wokmek axta nentamakxal'a nento, apwóneyha axta Booz ma'a Rut. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Kamyenta s'e, kama xama s'e pán nápakha nak, kayásses nahan se'e aqsok égmenek ekmáske nak.
Hakmek axta Rut nepyeseksa m'a énxet'ák apkelyaqténma axta hótáhap apaktek, apméssek axta nahan Booz latsehe' aktek kélyexnáyam. Tókek axta ekwokmoho ekyaqkanakmo, kéméxcheyk axta nahan nekha. 15 Xama axta émpákxo néten peya kánchásekxak makham ma'a hótáhap apaktek, aptáhak axta apkelpaqhetchesa apkeláneykha Booz se'e:
—Kólho sa' aqsa nahan chá'a kalmok hótáhap apaktek kéláncheseykekxa nak chá'a kéxegke m'a. Nágkólnókasha aqsa. 16 Kólho sa' aqsa nahan chá'a epallamok pók xam'a hótáhap apaktek kélyaqténma yaqwayam sa' kalmok ma'a. ¡Nágkólye'es aqsa exma!
17 Yekhámeyha axta hótáhap apaktek Booz namyep apagkok Rut ekweykmoho ekyáqtésa. Veinte kilos axta nahan tépak apaktek apagko' hótáhap ekpenchesa ekleklo apyempehek, cham'a eyáncheseykekxa axta. 18 Taqháwok axta makham tegma apwányam yetlo ekseykekxa m'a hótáhap apaktek. Xekmóssákxeyk axta m'a yepyámog. Lekwákxeyk axta m'a ekto eyeygwayam axta, méssek axta m'a Noemí. 19 ¿Háxko ektamhágkaxa sakhem? —axta táhak élmaxneyeyncha Noemí. ¿Háxko élwánxa s'e ekxámokma nak hótáhap apaktek? ¡Apkeleñémo énxet ektáha nak apmopmenyého epasmok xeye'! —axta táhak eyáneya.
Keltennáseyha axta yepyámog Rut apwesey énxet namyep apagkok ektamhágkaxa.
—Ektamháha exchek ko'o apkelchekha m'a énxet apwesey nak Booz. 20 Tén axta ektáha Noemí eyátegmowágkokxo s'e:
¡Wesse' egegkok sa' epasmok! Ẽlápeykha apagko' negko'o kaxwo' ma'a, ekhawo aptamheykegkaxa axta m'a apkeletsapma nak. Ennámakkok egagko' negko'o xa énxet nak. Cháxa keñamak ekpayhawo nak negko'o yaqwayam hẽltaqmelchesek xa. 21 Keñe axta Rut ektáha makham se'e:
—Apkeltamhók xeyk han ko'o alenxanmohok sektamheykha yetlo m'a apkeláneykha ekwokmoho apsawhékpo apnakxamap ma'a hótáhap apaktek. 22 Tén axta Noemí ektáha eyátegmowágkokxo atánegken se'e:
—Hoy táse', payhawók neykhe kapaxqaha aqsa m'a apkeláneykha nak, eyke nágkamhók aqsa m'a mók namyep enxoho, hakte kólya'aksek katnehek exma ekmahágko enxoho m'a mók namyep.
23 Kelenxanakmók axta makham Rut eyáncheseykekxa hótáhap apaktek élxegexma'a m'a Booz apkeláneykha ekwokmoho apsawhékpo apnakxamap ma'a hótáhap. Hegkek axta eyke makham xamók ma'a yepyámog.