Jonatán ataca a los filisteos
1-7 Saúl acampó en Migrón, bajo un árbol, en las afueras de Guibeá. Con él estaban seiscientos soldados y el sacerdote Ahías, que era hijo de Ahitub y sobrino de Icabod. Su abuelo era Finees, hijo del sacerdote Elí, que había servido a Dios en Siló.
Jonatán le dijo al joven que le ayudaba a cargar su armadura:

—Ven, acompáñame al otro lado. Vamos a acercarnos al ejército de los filisteos. Aunque somos pocos, con la ayuda de Dios los vamos a derrotar.

Su ayudante le respondió:

—Haga usted lo que mejor le parezca. Por mi parte, yo lo apoyaré en todo.

Jonatán se fue sin que nadie lo supiera, ni siquiera su padre. 8 Cuando se acercaron a donde estaban los filisteos, Jonatán le dijo a su ayudante:

—Ven, vamos a acercarnos a ellos, para que nos vean. 9 Si nos dicen: “Alto ahí; no se muevan hasta que lleguemos a donde están”, así lo haremos. 10 Pero si nos dicen que vayamos a donde ellos están, esa será la señal de que Dios nos ayudará a derrotarlos.

11 Entonces se acercaron. Y cuando los filisteos los vieron, se dijeron unos a otros: «Miren, los israelitas ya están saliendo de sus escondites».
12 Enseguida le gritaron a Jonatán y a su ayudante: «¡Vengan acá, que les vamos a decir algo!»
Jonatán le dijo a su ayudante: «Vayamos, pues Dios nos ayudará a vencerlos». 13 Así que subió ayudándose con pies y manos, y tras él subió su ayudante. A cada soldado filisteo que encontraba, lo hería, y su ayudante lo mataba. 14 En ese ataque, y en un lugar tan estrecho, Jonatán y su ayudante mataron a unos veinte hombres. 15 Además, Dios hizo que temblara la tierra, y el ejército filisteo se asustó mucho.
16 Saúl había puesto en Guibeá de Benjamín unos vigilantes, y cuando estos vieron que el ejército filisteo estaba huyendo en completo desorden 17 fueron a decírselo a Saúl. Entonces él ordenó pasar lista, para ver quién faltaba.
Una vez que se pasó lista, le informaron a Saúl que faltaban Jonatán y su ayudante. 18 Como en esos días los israelitas tenían con ellos el cofre del pacto de Dios, Saúl le dijo al sacerdote Ahías: «Trae el cofre y consulta a Dios qué debemos hacer». 19 Sin embargo, al darse cuenta de que aumentaba la confusión en el campamento de los filisteos, le dijo a Ahías: «Ya no hace falta que lo traigas».
20-23 Los soldados filisteos estaban tan confundidos que se mataban unos a otros. Entonces Saúl reunió a todos sus hombres, y juntos se lanzaron a la batalla. Durante mucho tiempo algunos israelitas habían sido obligados a formar parte del ejército filisteo, pero en ese momento se unieron al ejército de Saúl y Jonatán. Y cuando los israelitas que se habían escondido en los cerros de Efraín supieron que los filisteos estaban huyendo, fueron también a perseguirlos. Así fue como la batalla llegó hasta Bet-avén.
El juramento de Saúl
24 Todos los israelitas estaban muy cansados, pero ninguno de ellos había comido porque Saúl había hecho este juramento: «Todo el que coma algo antes del anochecer, y antes de que me haya vengado de mis enemigos, será condenado a muerte».
25-27 La gente tenía mucho miedo del juramento de Saúl, así que cuando llegaron a un bosque donde había mucha miel, ninguno de ellos se atrevió a probarla. Como Jonatán no estaba enterado del juramento que había hecho su padre, tomó miel con el palo que llevaba en su mano, y en cuanto la probó, cobró nuevas fuerzas.
28 Pero uno de los soldados le dijo:

—Su padre ha hecho un juramento. Cualquiera que coma algo hoy, quedará bajo maldición y será condenado a muerte. Por eso, aunque estamos muy cansados, no hemos comido nada.

29 Jonatán respondió:

—¡Con ese juramento mi padre le ha hecho mucho daño al pueblo! Si yo, con un poco de miel, he recobrado las fuerzas, 30 imagínense cómo habría sido si el ejército hubiera comido hoy de la comida de nuestros enemigos: ¡su victoria habría sido mayor!

31 La batalla se extendió desde Micmás hasta Aialón, y no paró hasta que los israelitas derrotaron a los filisteos. Pero los israelitas terminaron muy cansados, 32 así que esa misma noche tomaron las ovejas, vacas y terneros que les habían quitado a los filisteos, y los mataron, comiéndose la carne con todo y sangre. 33 Pero alguien le dijo a Saúl:

—La gente está comiendo carne con sangre, y Dios nos ha prohibido hacer eso.

Enojado, Saúl dijo:

—¡Ustedes nunca obedecen a Dios! Tráiganme pronto una piedra grande, y díganle a la gente que traiga aquí su toro o su oveja. 34 Que los maten aquí, y se los coman sin sangre. Así no ofenderán a Dios.

Esa misma noche cada uno llevó su propio toro y lo sacrificó allí. 35 En ese lugar Saúl construyó por primera vez un altar para adorar a Dios. 36 Luego les dijo a sus soldados:

—No pasará esta noche sin que acabemos con los filisteos y nos quedemos con todas sus pertenencias.

Y ellos le contestaron:

—Haremos todo lo que usted nos mande.

Pero el sacerdote le dijo:

—Primero debemos consultar a Dios.

37 Entonces Saúl le preguntó a Dios: «¿Puedo perseguir a los filisteos? ¿Nos ayudarás otra vez a vencerlos?» Pero Dios no le contestó, 38 así que Saúl les dijo a los jefes de su ejército:

—Acérquense y díganme por culpa de quién Dios no me responde. 39 Les juro por Dios que morirá, aunque se trate de mi hijo Jonatán.

Pero ninguno le respondió. 40 Entonces Saúl le dijo a todo el pueblo:

—Pónganse ustedes de aquel lado, y mi hijo Jonatán y yo nos pondremos de este otro.

Y el pueblo le respondió:

—Haremos todo lo que usted nos mande.

41 Saúl echó suertes y le pidió al Dios de Israel: «Dime quién tiene la culpa, si Jonatán, el pueblo, o yo».
La suerte recayó sobre Jonatán y Saúl, de modo que el pueblo quedó libre de culpa. 42 Entonces Saúl dijo: «Ahora echemos suertes entre Jonatán y yo».
Como la suerte recayó sobre Jonatán, 43 Saúl le dijo:

—Dime lo que hiciste.

Y Jonatán le respondió:

—Lo único que hice fue probar un poco de miel. ¿Por eso me van a matar?

44 Saúl le contestó:

—¡Jonatán, que Dios me castigue duramente si no mueres!

45 Pero la gente se opuso a Saúl:

—De ninguna manera vamos a permitir que Jonatán muera. Gracias a él, y con la ayuda de Dios, Israel ha alcanzado una victoria total.

Así fue como la gente le salvó la vida a Jonatán.
46-52 Por su parte, Saúl ya no persiguió a los filisteos, así que estos se fueron de regreso a su tierra. A pesar de todo esto, los israelitas estuvieron en guerra con los filisteos mientras Saúl fue rey de Israel. Por eso Saúl siempre tenía en su ejército a los jóvenes más fuertes y valientes.
Después de esto, el rey Saúl siguió luchando contra Moab, Amón, Edom, los reyes de Sobá, los filisteos y los amalecitas. Venció a todos sus enemigos, y alcanzó grandes triunfos. Así fue como libró a Israel de los pueblos que les robaban todo lo que tenían.
Saúl tuvo tres hijos, que fueron Jonatán, Isví y Malquisúa. También tuvo dos hijas; la mayor se llamaba Merab, y la menor, Mical. Su esposa se llamaba Ahinóam, y era hija de Ahimaas. El general de su ejército se llamaba Abner, y era hijo de Ner, tío de Saúl. El padre de Saúl y el padre de Abner eran hermanos.
Jonatán
1 Xama ekhem axta Jonatán, apketche nak Saúl, aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Exegma', óltámeyekxak alwáta' agketamagkok apheykegkaxa nak sẽlpextétamo filisteos, cham'a neyp nak.
Axta eyke eltennásak apyáp Jonatán, 2 axta appakxenweykmok Saúl ma'a nekha egkexe, kóneg yántakyexna axta aphak, kélchexakkassamakxa axta chá'a apyempe'ék hótáhap, yetlo apkelxegexma'a seiscientos sẽlpextétamo. 3 Ahías axta apchánémakpok chá'a eswok ma'a efod, Ahitub axta apketche, Icabod axta apephénem, Finees axta apketche, aptáwen axta m'a Elí, apteme axta apkelmaxnéssesso Wesse' egegkok énxet'ák apagkok ma'a Siló.
Axta elya'ásegkok énxet'ák apxega m'a Jonatán. 4 Xénchek axta apwáxok emmok ma'a apheykegkaxa axta sẽlpextétamo filisteos. Kelánmeyk axta han ánet meteymog élyawe negyeykheykekxexa axta chá'a, kéltéma axta ekwesey xama Bosés, keñe mók Sene. 5 Xama axta kemhak nexcheyha, ekpayho nak Micmás, keñe axta mók ma'a ekpayho nepyeyam, ekpayho nak Guibeá. 6 Tén axta Jonatán aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Nók, ólyeykhekxak ma'a neyp nak, apheykegkaxa nak ma'a énxet'ák meyke nak kélyenyekhássáseyak nekha apyempe'ék. Lapmaxcheyk sa' elának aqsok Wesse' egegkok hempasmok negko'o, hakte yeskohok hegmallahanchesek ma'a, megkeyxek nenxámokma essenhan egqántawo'.
7 —Elána sa' ekxénakxa enxoho apwáxok elána', ekpenchessek eyke ko'óxa sektáhakxa yaqwayam apasmok aqsok apmáheyo elána' —axta aptáhak apchátegmowágko m'a apchásenneykha.
8 Tén axta Jonatán aptáha apcháneya:
—Nók, ólyeykhekxak sa' neyp apheykegkaxa nak ma'a énxet'ák, ólxekmósaxkohok sa' han. 9 Apkeltamhók sa' agkok anleyxek ma'a nenchaqnágwánxa enxoho, peya enxoho hegya'áwa', anchaqnaha sa' aqsa m'a, magya'ammek sa' ma'a apheykegkaxa nak. 10 Apkeltamhók sa' agkok agya'ammok, agya'ammok sa', hakte sa' katnehek magkenatchesso peya hẽlmallanchesek ma'a Wesse' egegkok.
11 Apkelxekmowásekpok axta han apheykegkaxa axta filisteos xa apqánet nak. Xama axta apkelwet'a, axta aptáhak apkelpaqmeta s'e: “Kólenmexho hana, apkelántekkek kaxwók hebreos meteymog áxwa apkelyexanmomakxa axta.” 12 Yetlókok axta han kélwóneykha Jonatán, tén han ma'a apchásenneykha nak:
—¡Hegya'áwa', xama aqsok sa' óltennaksek!
Tén axta Jonatán aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Hétlógma sa', egkések sa' yaqwayam elmok israelitas Wesse' egegkok xa énxet'ák nak.
13 Aplókegkek axta han apmék apchánta Jonatán, yetlo apchásenneykha. Tén ma'a apkexeykenta axta chá'a náxop ma'a Jonatán, apchaqhak axta chá'a ekmanyehe agko' ma'a apchásenneykha. 14 Veinte énxet axta han apkelnápak Jonatán yetlo apchásenneykha xa émha amonye' apketámeyak nak, megkayawakxa nak exma'. 15 Apkelmeneygkók apagko' axta han apyókxoho apheykha axta m'a apkelpakxeneykegkaxa nak, tén han ma'a teyp apkelpakxeneykegkaxa nak. Apkelmeneygkók apagko' axta han ma'a sẽlpextétamo apheykha axta mók apkelpakxeneykegkaxa, tén han ma'a kempakhakma yapmeyk. Chaqhawók axta han ekyawheyncha'a xapop, kelyegweyxcheyk axta ekwányam agko'.
16 Keñe m'a énxet'ák apkelhaxneykha apagkok axta m'a Saúl, apheykencha'a axta m'a Guibeá, apkelwet'a filisteos apkenyahágko apkexpaqna. 17 Keñe axta Saúl aptáha apkeláneya m'a sẽlpextétamo ektáha axta apkelxegexma'a:
—Kólyetsátekxa sa' yaqsa méko negyeseksa negko'o.
Kélyetsátekxeyk axta, keñe méteyákpo m'a Jonatán yetlo apchásenneykha. 18 Aptáhak axta Saúl apcháneya Ahías:
—Esanta sa' efod Dios nak apagkok, hakte axta yetnók ma'a nepyeseksa nak israelitas.
19 Yágwokmók axta melya'áseyak aptamhágkaxa filisteos neyseksa apkelpaqhetchásamákpoho Saúl ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok. Tén axta Saúl aptáha apcháneya m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok:
—Katnehek agkok xa, ná esanta aqsa.
20 Yetlókok axta han apchaqneykekxa apyókxoho sẽlpextétamo yetlo Saúl, apkempakha'ak axta. Apchaqhákxeyk axta aqsa han chá'a pók ma'a filisteos, hakte awanhek axta ekteyapma nepyeseksa melya'áseyak aptamhágkaxa. 21 Appasmeykxeyk axta han israelitas Saúl axta apkelxegexma'a tén han Jonatán ma'a hebreos, nanók appáxaqwayam axta m'a filisteos, apkelyetlo axta han ma'a sẽlpextétamo apagkok. 22 Xama axta apkelleg'a apkenyahágko filisteos ma'a israelitas, apkelyexánegwayam axta m'a neyseksa egkexe nak Efraín, apkelamhágkek axta han apkempakha'a. 23 Wokmók axta apkelnápomap ma'a yókxexma nak Bet-avén, cháxa apkelmallahanchesakxa axta han Wesse' egegkok Israel xa ekhem nak.
Saúl apteméssesso naqso' appeywa
24 Massék axta apkelyenna énxet'ák Israel xa ekhem nak, hakte axta etókagkok aptéyak xama enxoho, hakte naqsók axta aptáha appeywa Saúl se'e: “Kóllegássesagkohok sa' énxet ektáha enxoho apto xama aqsok ma'a megkayáqtésa enxoho makham, mayaqmagkásekxexa enxoho ko'o makham setnéssessamakxa m'a sélenmexma.” 25 Apkelwokmek axta sẽlpextétamo m'a naxma, aphakxa axta yányawhéna'. 26 Xama axta apkelántaxna naxma m'a énxet'ák, kenyeyk axta yányawhéna' apyegmenek ektémól'a yegmen; méko axta eyke ektawa, hakte cheyxcheyk axta m'a aptáhakxa axta apteméssesso naqso' appeywa Saúl. 27 Keñe axta Jonatán, meñé axta aptáhakxa apteméssesso naqsók appeywa m'a apyáp apmésso m'a sẽlpextétamo, apya'asa yámet apmeykha axta, apkeltekxeya naw'a pápa' apagkok yányawhéna', aptókek axta han, yetlókok axta han apyenneykekxoho makham. 28 Tén axta aptáha apcháneya xama sẽlpextétamo israelitas se'e:
—Apméssek xeyk appeywa ekmámnaqsoho sẽlpextétamo m'a apyáp, apxéna kóllegássesagkohok ektáha enxoho ekto xama aqsok se'e sakhem nak. Cháxa keñamak ekmassa agko' nak apkelyenna énxet'ák.
29 Axta aptáhak apchátegmowágko Jonatán:
—Asagkek apteméssesakxa énxet'ák egagkok ma'a táta. Hélano ko'o, ekyennákxók natámen sekto s'e yányawhéna' nak, 30 exchek ekyágwánxa agkok elyennákxohok énxet'ák aptókagko enxoho sakhem ma'a aqsok apkelyementaméyak nak nélenmexma. ¡Apxámok xeyk etnehek nélnapma m'a filisteos!
31 Cháxa ekhem apkelnapakxa axta israelitas ma'a filisteos, eyeynmo apkelnápomap ma'a Micmás, ekweykekxoho m'a Aialón. Massék agko' axta apkelyenna m'a sẽlpextétamo israelitas, 32 tén axta apketámegko apkelma m'a aqsok apkelyementaméyak axta apkelenmexma, apkelmágkek axta nepkések, weyke, tén han weyke étkók, apkelnapchek axta, aptókagkek axta ápetek yetlo éma. 33 Nápakha énxet'ák axta apkelya'aweykxak Saúl apkeltennásseykxo, aptáha apcháneya s'e:
—Apkelánegkek melya'assáxma énxet'ák nápaqtók Wesse' egegkok, hakte aptókagkek ápetek yetlo éma.
Keñe axta aptáha Saúl se'e:
—¡Kéxegke kélteme kélyenseyam kélyetleykha Dios! Hélsantagkas sa' ko'o xama meteymog ekyawe, kólyettelegwásenta sa'. 34 Kólpaqhetches sa' énxet'ák, kóltennés sa' han héntegkásenták chá'a ko'o xama weyke kennawók aptósso s'e, essenhan ma'a nepkések, yaqwayam enxoho kólaqhek kéxegke, tén han kóltók, nágkóllána megkólya'assáxma nápaqtók Wesse' egegkok kóltawagkok ápetek yetlo éma.
Cháxa axta'a nak, xama énxet axta chá'a apyentamákxohok apagko' ma'a weyke kennawók aptósso, matñék axta han chá'a m'a. 35 Apkelánessek axta han Saúl kélwatnéssamakxa chá'a aqsok ma'a Wesse' egegkok, apmonyók axta han apkelane xa ektéma nak. 36 Keñe axta aptáha apkeláneya Saúl:
—Ólántépok sa' se'e axta'a nak agketamagkok filisteos, ólyementamok sa' aqsok apagkok ekwokmoho élsaka, meyke negáyam xama enxoho énxet.
Axta aptáhak apkelátegmowágko apyókxoho s'e:
—Etne m'a ekleyawókxa enxoho apwáxok etnehek.
Keñe m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok, aptáha s'e:
—Ólmaxnak sa' sekxók Dios.
37 Keñe axta Saúl apkelmaxneya Dios. Axta aptáhak apcháneya s'e:
—¿Ewancheya ko'o amenxenek filisteos? ¿Egkéseya sa' yaqwayam elmok ma'a israelitas?
Axta eyke yátegmowágkok Wesse' egegkok xa ekhem nak. 38 Keñe axta Saúl aptáha s'e:
—Kólmeyenta hana s'e kélyókxoho kélámha kélmonye'e nak sẽlpextétamo, kóltegyaha sa' amya'a yaqsa élana sakhem megkay'assáxma. 39 ¡Naqsók ko'o sektáha sekpeywa nápaqtók Wesse' egegkok, apkelwagkasso nak teyp ma'a Israel, yetsapok sa' ma'a ektáha enxoho apteme, megkeyxek sa' ma'a ektáha enxoho apteme m'a hatte Jonatán!
Méko axta xama enxoho apchátegmowéyak sẽlpextétamo. 40 Keñe axta Saúl aptáha apkeláneya m'a apyókxoho énxet'ák nak Israel:
—Kólchaqnágwata sa' kéxegke s'e, keñe sa' ko'o tén han hatte Jonatán, anchaqnágwók á mók nekha nak.
—Etne m'a ekleyawókxa enxoho apwáxok etnehek —axta aptáhak apkelátegmowágko m'a sẽlpextétamo.
41 Tén axta Saúl aptáha s'e:
—Wesse', Dios apagkok nak Israel, ¿yaqsa ektáha meheyátegmowágko nak sakhem, ko'o sektáha nak xép apkeláneykha? Ko'o sa' agkok sélane may'assáxma, essenhan ma'a hatte Jonatán, sa' eyke kólya'asagkohok ektepa enxoho Urim ma'a ektawásamáxche xama aqsok; Israel sa' agkok apkeláneyak melya'assáxma, énxet'ák apagkok nak xép, katyapok sa' ma'a Tumim.
Jonatán tén han Saúl axta han pehewokmok eyaqhémo, keñe axta énxet'ák megkaphewokmo apkelsexnánémap. 42 Keñe axta aptáha makham Saúl se'e:
—Kóltawásekxak makham yaqwayam kólya'asagkohok hatte tén han ko'o.
Keñe axta eyaqhawo apsexnánémap ma'a Jonatán, 43 Tén axta aptáha apcháneya Saúl ma'a Jonatán:
—Héltennés aqsok apkelane.
Keñe axta Jonatán aptáha apkeltennasa:
—Ektókek xeyk ko'o ketchetsék yányawhéna' apyegmenek sétchesso exchek naw'a yámet sekmeykha nak chá'a. Ekheyk eyke ko'o s'e, payhawok amátog.
44 Axta aptáhak Saúl se'e:
—¡Dios sa' ko'o heyaqhek megyetsapa enxoho exchep Jonatán!
45 Keñe axta énxet'ák aptáha apchátegmowágko Saúl se'e:
—¡Mopwanchek yetsapok Jonatán, hakte apkelmallahanchessegkek kempakhakma m'a énxet'ák Israel! ¡Móltamhók negko'o katnehek xa! ¡Naqsók negko'o nentáha nélpeywa yetlo nenxeyenma Wesse' egegkok, móghók kólteméssessamhok exma ekmaso xama enxoho! Hakte Dios appasmak apkelana nak se'e sakhem nak.
Cháxa apwagkasa axta teyp énxet'ák ma'a Jonatán megya'awo yetsapok. 46 Keñe axta Saúl apkelwátésa apkelamhéyak ma'a filisteos, apkelmeyákxeyk axta makham ma'a apkeleñamakxa.
47 Xama axta aptéma wesse' apwányam Saúl ma'a Israel, apkelnápomákpek axta apkelenmexma ekyókxoho yókxexma, axta m'a Moab, Amón, Edom, tén han ma'a wesse' apwányam Sobá, tén han ma'a filisteos. Emallánek axta chá'a m'a apmahágkaxa enxoho chá'a. 48 Apchánchesákxeyk axta sẽlpextétamo keñe apyaqmasa m'a Amalec, keñe apkelmallahanchessama nepyeseksa Israel ma'a apketámeyam axta chá'a.
49 Keso Saúl apketchek axta s'e: Jonatán, Isví tén han Malquisúa. Tén axta ánet apketchek kelwán'ák: Merab, ekteme axta katnaha étkok, keñe sexyók ma'a Mical. 50 Ahinóam axta ekwesey aptáwa' m'a Saúl, Ahimaas axta apketche. Abner axta apwesey m'a sẽlpextétamo wesse' apagkok, Ner axta apketche, Saúl axta apyakka'. 51 Saúl axta apyáp ma'a Quis, keñe axta Abner apyáp ma'a Ner, Abiel axta apketchek xa apqánet nak.
52 Asagkók axta kempakhakma, apkempakhamakpo axta m'a filisteos, apyennaqtamakxa axta m'a Saúl; axta keñamak Saúl apwet'a enxoho chá'a énxet apyennaqte, megyeye emhagkok eyesagkexa', etnéssesek chá'a sẽlpextétamo apagkok.