Consejos para los casados
1 En cuanto a aquello que pusieron en la carta que recibí de ustedes, de que «es mejor no tener relaciones sexuales», 2 por supuesto que es mejor, aunque mejor aún es que cada hombre tenga su propia esposa, y que cada mujer tenga su propio esposo, para que no caigan en relaciones sexuales prohibidas. 3 El esposo debe tener relaciones sexuales sólo con su esposa, y la esposa debe tenerlas solo con su esposo. 4 Ni él ni ella son dueños de su propio cuerpo, sino que son el uno para el otro. 5 Por eso, ninguno de los dos debe decirle al otro que no desea tener relaciones sexuales. Sin embargo, pueden ponerse de acuerdo los dos y dejar de tener relaciones por un tiempo, para dedicarse a orar. Pero después deben volver a tener relaciones; no vaya a ser que, al no poder controlar sus deseos, Satanás los haga caer en una trampa. 6 Por supuesto, les estoy dando un consejo, no una orden. 7-8 Yo preferiría que tanto los solteros como las viudas se quedaran sin casarse como yo; pero a cada uno Dios le ha dado capacidades distintas, a unos de una clase y a otros de otra.
9 Pero si no pueden dominar sus deseos sexuales, es mejor que se casen. Como dice el dicho: «Vale más casarse que quemarse».
10-11 A los que están casados, el Señor Jesucristo les da esta orden: No deben separarse. Si una mujer se separa de su esposo, que se quede sin casar, o que busque reconciliarse con su esposo. Pero tampoco el esposo debe abandonar a su esposa.
12 A los demás les aconsejo lo siguiente: Si alguno de la iglesia está casado con una mujer que no sea cristiana, pero ella quiere seguir viviendo con él, no deben separarse. 13 Del mismo modo, si una mujer de la iglesia está casada con un hombre que no sea cristiano, pero él quiere seguir viviendo con ella, tampoco deben separarse. 14 Porque el esposo que no cree en Cristo puede ser aceptado por Dios, si está unido a una mujer cristiana. Del mismo modo, una esposa que no cree en Cristo puede ser aceptada por Dios, si está unida a un hombre que sí cree en Cristo. Además, los hijos de ellos serán aceptados por Dios como parte de su pueblo, y Dios no los rechazará como si fueran algo sucio. 15 Pero si el esposo o la esposa no cristianos insisten en separarse, que lo hagan. En tales casos, la esposa o el esposo cristianos no están obligados a mantener ese matrimonio, pues Dios quiere que vivamos en paz. 16 Por otra parte, la esposa o el esposo que son cristianos podrían ayudar a que el esposo o la esposa que no son cristianos se salven.
Lo importante es obedecer a Dios
17 Una cosa quiero dejar bien clara para todas las iglesias: Todos los hombres y todas las mujeres deben permanecer en la condición en que estaban cuando Dios los invitó a formar parte de su pueblo. 18 Si algunos de ustedes creyeron en Cristo después de haberse circuncidado, no traten de ocultar la circuncisión. Si los otros creyeron sin estar circuncidados, no tienen por qué circuncidarse. 19 Lo importante no es que uno se circuncide o no, sino que obedezca lo que Dios manda. 20 Cada uno debe quedarse como estaba cuando creyó en Cristo. 21 Si eras esclavo, no te preocupes. Pero si puedes conseguir tu libertad, aprovecha la oportunidad. 22 Porque si alguien es esclavo y cree en el Señor Jesús, él le dará la libertad. Del mismo modo, el que era libre se convierte en esclavo del Señor. 23 Cuando Dios nos hizo libres por medio de la muerte de Cristo, pagó un precio muy alto. Por eso, no debemos hacernos esclavos de nadie. 24 Ante Dios, cada uno debe quedarse como estaba cuando creyó en Cristo.
Consejos para los solteros
25 Para los solteros y las solteras, no tengo ninguna orden del Señor Jesucristo. Solo les doy mi opinión, y pueden confiar en mí, gracias al amor con que Dios me ha tratado. 26-27 Me parece que los que están casados no deben separarse, y que si están solteros no deben casarse. Estamos viviendo momentos difíciles. Por eso creo que es mejor que cada uno se quede como está. 28 Sin embargo, quien se casa no comete ningún pecado. Y si una mujer soltera se casa, tampoco peca. Pero los casados van a tener problemas, y me gustaría evitárselos.
29 Lo que quiero decirles es que ya no hay tiempo que perder. Los que están casados deben vivir como si no lo estuvieran; 30 los que están tristes, como si estuvieran alegres; los que están alegres, como si estuvieran tristes; los que compran, como si no tuvieran nada; 31 los que están sacándole provecho a este mundo, como si no se lo sacaran. Porque este mundo que conocemos pronto dejará de existir.
32-34 Yo quisiera no verlos preocupados. Los solteros se preocupan de las cosas de Dios y de cómo agradarle. También las viudas y las solteras se preocupan por agradar a Dios en todo lo que hacen y piensan. En cambio, los casados se preocupan por las cosas de este mundo y por agradar a su propia esposa. También las casadas, lo mismo que las jóvenes comprometidas, se preocupan por las cosas de este mundo y por agradar a su propio esposo. Por eso tienen que pensar en distintas cosas a la vez.
35 No les digo todo esto para complicarles la vida, sino para ayudarlos a vivir correctamente y para que amen a Dios por encima de todo. 36 Sin embargo, si un hombre está comprometido con su novia, y piensa que lo mejor es casarse con ella porque ya tiene edad para hacerlo, que se casen, pues no están pecando. 37 Pero si alguno no se siente obligado a casarse y puede controlar sus deseos, hará bien en no casarse. 38 Así que, quien se casa hace bien, y quien no se casa, hace mejor.
39 La casada está unida a su esposo mientras el esposo vive. Pero si el esposo muere, ella queda en libertad de casarse con cualquier hombre, con tal de que sea cristiano. 40 Sin embargo, creo que sería más feliz si no volviera a casarse. Me permito opinar, pues creo que yo también tengo el Espíritu de Dios.
Kélpaqhetchesso élyamhápeyak nak chá'a
1 Wátegmowagkok sa' ko'o kaxwók kéxegke m'a sélmaxneyeykha axta kéltáxésso weykcha'áhak. Tásek eykhe megkalyamhápok énxet; 2 kéméxcheyk eyke etegyek chá'a aptáwa' apagko' xama énxet, tén han atáwa' agko' chá'a m'a kelán'a, yaqwayam enxoho megkalanagkek chá'a m'a ekmeyámáxchexa nak antéhek negmeykha mansexta. 3 Kéméxcheyk nahan chá'a kalyahakxohok apmako enxoho etnéssesha atáwa' xa ánet nak, cham'a atáwa' nak tén han ma'a aptáwa' nak. 4 Háwe nahan agkok agko' ekyókxa m'a aptáwa' nak, atáwa' apagkok, háwe nahan apagkok apagko' apyókxa m'a atáwa' nak, aptáwa' agkok. 5 Ékeso éñamakxa, kólyahakxoho chá'a kélmók kélmako enxoho chá'a kóllának ma'a nenteméssesseykmoho nak exma entáwa', akke entemék han ma'a kélhésawo enxoho mók kélpaqmeyesma megkólyepetchaha sekxók kélmók yaqwatakxoho, yaqwayam enxoho kóltéhek nempeywa nélmaxnagko. Keñe natámen kólyepetchekxak makham kélmók, hakte kalanaksek katnehek megkólya'assáxma Satanás, eñama megkólmowána kóllanagkohok kéltáhakxa'.
6 Sekmésso ahagko' ko'o sekpeywa ekyókxoho xa sektáhakxa nak séltennasso kéxegke, háwe m'a nélánémaxchexa nak antéhek. 7 Xénchek ko'o ewáxok ektaqmela etnehek apyókxoho énxet se'e sektémakxa nak ko'o; apméssegkek axta eyke chá'a Dios xama xama mók ektémakxa apkelmopwancha'a m'a énxet, nápakha énxet axta chá'a apkelxaweykegkok apmopwancha'a elanagkok se'e ektéma nak, keñe axta nahan chá'a nápakha m'a mók nak.
8 Ektáhak ko'o séláneya megkalyamhápeyak nak tén han ma'a tampe' nak, tásek eykhel'a megkóltegyagkehek kélnaqteyegka'a, sektéma nak ko'o. 9 Agkok kólewának kélláneykegkoho ekmáheyo kélwáxok, kóltegye kélnaqteyegka'a, hakte tásek kóltegyek kélnaqteyegka'a, kaxnók kayeykhágwomhok agko' kélmáheyo kóllának ma'a aqsok kélyespagko nak.
10 Ekméssek eyke ko'o ekha nak kélnaqteyegka'a s'e nélánémaxchexa nak antéhek megkatnaha nak ko'o sekpeywa, akke eñama nak ma'a Wesse' egegkok: megkapayhawok kayenyók atáwa' kelán'a. 11 Yenyókek agkok atáwa' kelán'a, kéméxcheyk megkalyamhápekxeyk chá'a, essenhan kásekhekxohok aqsa makham ma'a atáwa' axta. Hawók nahan ma'a énxet, megkeyméxchek ényók aptáwa'.
12 Keñe m'a nápakha énxet sektáha séláneya ektáha nak sekpeywa ahagko', háwe eñama m'a Wesse' egegkok: Yetneyk agkok aptáwa' xama egyáxeg megkatnaha nak megkay'ásseyam Cristo, amenyeyk agkok kalenxanmohok ekyepetcheykha m'a atáwa' nak, megkeyméxchek nahan eyenyók egyáxeg xa kelán'a nak. 13 Momchek agkok nahan kelán'a ekha nak megkay'ásseyam Cristo m'a énxet metne nak mey'ásseyam, apmáheyo nak elenxanmohok apyepetcheykha xa aptáwa' nak, megkeyméxchek nahan kayenyók kelán'a xa énxet nak. 14 Hakte cham'a énxet metne nak mey'ásseyam Cristo, appagkanamap chá'a kólteméssesek eñama apyepetche m'a kelán'a megkay'ásseyam nak; keñe m'a kelán'a megkatne nak megkay'ásseyam Cristo, kólteméssesek chá'a ekpagkanamaxche eñama ekyepetche m'a énxet apteme nak mey'ásseyam Cristo. Axta agkok katneyk xa ektáha nak, ekmanyása apkeltémakxa axta etnahagkok ma'a kélketchek nak kéxegke; Dios énxet'ák apagkok akke aptamheykegkok kaxwo'. 15 Apkelenxanakmek agkok eyenyók aptáwa' m'a énxet metne nak mey'ásseyam Cristo tén han ma'a kelán'a megkatne nak megkalya'ásseyam Cristo, tásek kaxpánchesaxche'. Temék agkok xa ektáha nak, keñe m'a egyáxeg apkenna apteme nak mey'ásseyam Cristo essenhan ma'a kelán'a ekteme nak megkay'ásseyam, kamaskok ekyepetche, hakte apkelwóneyha axta kéxegke Dios yaqwayam kóltéhek meyke ektáhakxa kélwáxok. 16 Kelán'a megkay'ásseyam nak Cristo ¿Háxko ektémakxa exche' ekya'áséyak, awanchek kexaha kawagkasek teyp ma'a atáwa'? Énxet apteme nak mey'ásseyam Cristo ¿Háxko ektémakxa exchep apya'áseyak, apwanchek kexaha ewagkasek teyp ma'a aptáwa'?
17 Enxama chá'a negko'o kéméxcheyk anlának ma'a ektémakxa enxoho negmowána segmésso Wesse' egegkok, ekhawo nentémakxa axta chá'a, sẽlwóneykencha'a axta m'a Dios. Cháxa nélánémaxchexa nak chá'a antéhek sekmésa nak ko'o ekyókxoho apchaqneykekxexa xa. 18 Apwóneyha agkok Dios xama m'a énxet kélyenyekhássesso nak nekha apyempehek, tásek mekpóshek ma'a ektémakxa nak ekyetno kélyenyekhássesso nekha apyempehek; apwóneyha agkok nahan Dios xama m'a énxet meyke nak kélyenyekhássesso nekha apyempehek, megkapayhawok nahan yának kólyenyekhássesek nekha apyempehek. 19 Méko eyke katnehek ma'a méko enxoho sẽlyenyekhássesso nekha egyempehek essenhan ma'a ekha enxoho sẽlyenyekhássesso nekha egyempehek. Akke tásek ólyahakxohok ma'a apkeltémókxa nak antéhek Dios. 20 Enxama chá'a kéméxcheyk etnehek ma'a aptémakxa axta, cham'a sekxók axta apwóneykencha'a m'a Dios. 21 Apmomap axta agkok xép kélteméssesso kélásenneykha m'a sekxók kélwóneykencha'a axta, nágkatneykha apwáxok; yetneyk agkok xép yaqwayam étak kélyenyeykekxa, tásek elyentamakpoho etyapok. 22 Hakte cham'a énxet apteme axta kélásenneykha m'a sekxók axta kélwóneykencha'a yaqwayam etnehek mey'ásseyam, etnehek kaxwók Wesse' egegkok apchásenneykha meyke kélya'áseykha exma; hawók nahan ektémakxa m'a énxet metne axta kélásenneykha m'a sekxók axta kélwóneykencha'a, etnehek kaxwók Cristo apchásenneykha. 23 Apkelmomchek axta kéxegke Dios ekha ekyánmaga; nágkólho aqsa etnéssesek kélásenneykha m'a pók énxet'ák enxoho. 24 Élyáxeg, tásek etnehek chá'a enxama nápaqtók Dios ma'a aptémakxa axta, cham'a sekxók axta apwóneykencha'a.
25 Keñe m'a kelán'ák meyke anaqteyegka'a nak, méko ko'o xama enxoho m'a apkeltémókxa nak antéhek Wesse' egegkok yaqwayam altennaksek, altennaksek sa' eyke aqsa m'a ektémakxa nak élchetamso ewáxok, ektémól'a xama énxet megkólya'ásseyámla'a exének aqsok, eñama apmopyósa henlanok ma'a Wesse' egegkok. 26 Xeyenmeyk eykhe ko'o ewáxok ektaqmela etnehek énxet ma'a aptémakxa nak chá'a meyke aptáwa', eñama ekyentaxnegwayam negheykha s'e kaxwo' nak. 27 Yetneyk sa' agkok xép aptáwa', ná eyenyow; méko sa' agkok nahan aptáwa', ná etegyaha. 28 Kelyamhopchek agkok xép, melanak mey'assáxma; kelyamhopchek agkok nahan xama kelán'a meyke atáwa', megkalanak nahan megkay'assáxma. Megkatnehek eyke megkalwete chá'a éllegeykegkoho ekxámokma eyesógwayam ekheykha m'a ektáha nak chá'a élyamhápeyak, cham'a séltamho nak eykhe ko'o megkalwetyehe'.
29 Élyáxeg, akke éltamhók ko'o altennaksek kéxegke s'e: Yaqwátegwokmek kaxwók negheykha, ékeso éñamakxa, énxet ekha nak apnaqteyegka'a kéméxcheyk etnahagkok máxa meyke apnaqteyegka'a. 30 Énxet'ák apkellekxagweykha nak, kéméxcheyk etnahagkok máxa mellekxagweykha, keñe m'a énxet élpayheykekxa apkelwáxok nak, kéméxcheyk etnahagkok máxa megkalpayheykekxa apkelwáxok; keñe m'a énxet aptegye enxoho chá'a aqsok, kéméxcheyk etnehek máxa megkatnaha apagkok ma'a aqsok nak, 31 keñe m'a énxet ektáhakxa enxoho apkelyánmagkásamap keso náxop, kéméxcheyk etnehek máxa megkapeykessáseykekxal'a apkelwáxok aqsok apkelwete, hakte kamassegwók sa' se'e náxop negwetaya nak chá'a.
32 Émenyeyk ko'o amasséssesek kéxegke élyetnakhassamo nak kélwáxok. Énxet meyke nak aptáwa' keytnakhaksohok apwáxok ma'a aqsok éleñama nak Wesse' egegkok, etegyaha nahan yaqwánxa etnehek epeykessásekxak apwáxok ma'a Wesse' egegkok; 33 keñe m'a énxet ekha nak aptáwa', keytnakhaksohok chá'a apwáxok ma'a aqsok éleñama nak keso náxop, tén han yaqwánxa etnehek epeykessásekxak awáxok ma'a aptáwa', 34 keñe ánet katnehek ekxénakxa apwáxok. Hawók nahan ektémakxa m'a kelán'a tampe' nak, tén han ma'a kelán'a étkok meyke nak atáwa', keytnakhaksohok chá'a awáxok ma'a aqsok éleñama nak Wesse' egegkok, eñama ekteme ekpagkanamaxche cham'a ekyókxa nak, tén han ma'a kañók agko' nak awáxok; keñe m'a kelán'a apha nak atáwa', keytnakhaksohok chá'a awáxok ma'a aqsok éleñama nak keso náxop, tén han yaqwánxa katnehek kapeykessásekxak apwáxok ma'a atáwa'.
35 Éltennássek ko'o kéxegke xa, háwe eyke yaqwayam wahaxtegkesek kélmonye'e, yaqwayam sa' eyke kapasmok, tén han kóltéhek ekpayhawo nak antéhek, kóllanaksek aqsok ma'a Wesse' egegkok meyke ekxénwayam kélwáxok mók aqsok.
36 Xénchek agkok apwáxok enxama emok appagkanma, hakte wokmek kaxwók ma'a nentegyeykxal'a entáwa', xénchek agkok apwáxok ekpayhawo etnehek xa ektáha nak, tásek elának ma'a ekxénakxa enxoho apwáxok ekpayhawo etnehek; tásek emok, hakte háwe mólya'assáxma xa. 37 Keñe m'a pók énxet, meyke ekyáteyeykegko enxoho, cham'a meyke enxoho élya'ásekhaxma yaqwayam elának apmakókxa enxoho elána', xénchek agkok apwáxok metegyék aptáwa', tásek nahan katnehek aptáhakxa. 38 Apmeyk agkok énxet ma'a ektáha nak appagkanma, tásek katnehek aptáhakxa, agkok nahan etegya'ak aptáwa' énxet, kayágwomhok nahan ektaqmalma aptáhakxa.
39 Kelán'a apha nak atáwa' keypetkohok chá'a atáwa' neyseksa apha enxoho makham; apketsekkek agkok ma'a atáwa', méko katnehek élya'asakxaxma yaqwayam kamekxak pók énxet ekmakókxa enxoho kamekxa', cham'a apteme enxoho mey'ásseyam Cristo. 40 Xénchek eyke ko'o ewáxok, kayágwomhok agko' ko'o éneyk ekpayheykekxa awáxok ma'a megkalyamhápeykxo enxoho. Cháxa ektémakxa nak ko'o élchetamso ewáxok xa, apheyk eyke ko'o éneyk ko'óxa ewáxok Espíritu apkeñama nak Dios.