Dios no ha rechazado a su pueblo
1-2 Entonces me pregunto: ¿Será que Dios ha rechazado al pueblo que él mismo eligió? ¡Claro que no! Dios no ha rechazado a los judíos, a quienes eligió desde el principio de la creación. Yo mismo soy israelita; soy descendiente de Abraham y pertenezco a la tribu de Benjamín.
Como ustedes bien saben, hay en la Biblia un relato, en donde Elías se queja con Dios acerca del pueblo de Israel. 3 Allí Elías le dice a Dios: «Señor, han matado a tus profetas y han destruido tus altares. Yo soy el único profeta que queda con vida, y también a mí me quieren matar.» 4 Pero Dios le contesta: «Todavía tengo siete mil israelitas que no han adorado al falso dios Baal.»
5 Lo mismo pasa ahora. Dios es bueno, y ha elegido a un pequeño grupo de judíos que aún confían en él. 6 Pero Dios los eligió porque él es bueno, y no porque ellos hayan hecho algo para merecerlo. Esto solo puede suceder así porque Dios es bueno de verdad.
7 Realmente, solo el pequeño grupo elegido por Dios logró encontrar lo que todos los demás buscaban. Y es que los demás eran muy tercos. 8 Como dice la Biblia:

«Dios les cerró la mente,
los ojos y los oídos,
hasta el día de hoy.»

9 También leemos que David dijo:

«¡Que sus fiestas se conviertan
en trampas y redes,
para que desagraden a Dios
y sean castigados!

10 »¡Que se nublen sus ojos
para que no puedan ver!
¡Que para siempre sus espaldas
se doblen de tanto sufrir!»
La salvación de los no judíos
11 Sin embargo, aunque los judíos no pudieron agradar a Dios, tampoco fallaron del todo. Más bien, por la desobediencia de los judíos, los que no son judíos pueden ser salvados por Dios. Y esto hará que los judíos se pongan celosos. 12 Ahora bien, si por la desobediencia de los judíos el resto del mundo recibió ayuda, ¡con más razón la recibirá cuando todos los judíos sean aceptados por Dios!
13 Lo que voy a decir ahora es para ustedes, los que no son judíos. Dios me ha enviado para trabajar entre ustedes, y para mí esa tarea es muy importante. 14 Espero que con esto algunos de mi país se pongan celosos de ustedes, y así Dios pueda salvarlos también a ellos. 15 Pues si Dios, al rechazar a los judíos, aceptó al resto de la humanidad, ¡imagínense cómo será cuando los judíos sean aceptados! ¡Los que ahora viven como muertos tendrán vida eterna!
16 Si alguien le ofrece a Dios el primer pan que hornea, en realidad le está ofreciendo toda la masa con que hizo el pan. Si a Dios se le ofrecen las raíces de un árbol, entonces también las ramas del árbol le pertenecen.
17 Cuando Dios rechazó a algunos judíos, y a ustedes los aceptó en su lugar, ustedes llegaron a formar parte del pueblo de Dios, y así recibieron la vida eterna. 18 Pero no vayan a creerse mejores que los judíos que fueron rechazados. Recuerden que ustedes han recibido esa vida gracias a ellos, y no ellos gracias a ustedes.
19 Tal vez piensen que ellos fueron rechazados para que ustedes fueran aceptados en el pueblo de Dios. 20 Y es verdad. Pero ellos fueron rechazados por no confiar en Dios, y ustedes fueron aceptados solamente por confiar en él. Así que no se pongan orgullosos; más bien, tengan cuidado. 21 Si Dios rechazó a los judíos en general, también podría hacer lo mismo con ustedes.
22 Fíjense en lo bueno que es Dios, pero también tomen en cuenta que Dios es muy estricto. Es estricto con los que han pecado, pero ha sido bueno con ustedes. Y seguirá siéndolo, si ustedes le son agradecidos y se portan bien. De lo contrario, también a ustedes los rechazará.
23 Si los judíos cambian y confían en Dios, volverán a formar parte de su pueblo, pues Dios tiene poder para hacerlo. 24 Después de todo, no es lógico tomar algo de buena calidad y mezclarlo con algo de mala calidad. Si Dios los aceptó a ustedes, que no eran parte de su pueblo, con más razón volverá a aceptar a los judíos, que sí lo son.
Dios salvará a su pueblo
25 Hermanos en Cristo, hay mucho que ustedes todavía no saben. Por eso voy a explicarles el plan que Dios tenía en secreto. Algunos de los judíos se han vuelto muy tercos y no quieren creer en Jesucristo; pero solo se portarán así hasta que los no judíos pasen a formar parte de su pueblo. 26 Después de eso, Dios salvará a todo el pueblo de Israel. Como lo dice en la Biblia:

«El Salvador vendrá de Jerusalén,
y limpiará toda la maldad
del pueblo de Israel.
27 Yo he prometido hacer esto
cuando les perdone sus pecados

28 Por ahora, Dios actúa con los judíos como si fueran sus enemigos. Pero lo hace solo para darles a ustedes la oportunidad de creer en la buena noticia. Dios sigue amando a los judíos, pues eligió a sus antepasados para formar su pueblo. 29 Dios no da regalos para luego quitarlos, ni se olvida de las personas que ha elegido.
30 En el pasado, ustedes desobedecieron a Dios. Pero ahora que los judíos no han querido obedecerlo, Dios se ha compadecido de ustedes. 31 Y así como Dios les ha mostrado a ustedes su compasión, también lo hará con ellos. 32 Pues Dios hizo que todos fueran desobedientes, para así tenerles compasión a todos.
Dios merece nuestra alabanza
33 ¡Dios es inmensamente rico! ¡Su inteligencia y su conocimiento son tan grandes que no se pueden medir! Nadie es capaz de entender sus decisiones, ni de explicar sus hechos. 34 Como dice la Biblia:

«¿Sabe alguien cómo piensa Dios?
¿Puede alguien darle consejos?

35 »¿Puede acaso alguien
regalarle algo a Dios,
para que él esté obligado
a darle algo a cambio?»

36 En realidad, todo fue creado por Dios; todo existe por él y para él. Así que, ¡alabemos a Dios por siempre! Amén.
Énxet'ák Israel kélyéseykha
1 Ektáhak ko'o kaxwók sélmaxneyáncha'a s'e: ¿Apkexakhamchek enxeykel'a Dios ma'a énxet'ák apagkok? ¡Ma', mekxakhák! Ko'o ahagko' nahan sekteme israelita, Abraham aptáwen neptámen, Benjamín énxet'ák apagkok. 2 Apxeyenmeyk axta Dios apteme énxet'ák apagkok israelitas ma'a sekxók eyeynókxa axta; mekxakhák nahan kaxwo'. ¿Yagkólya'áseykegkok kéxegke ekxeyenma nak eknaqtáxésamaxche ektémakxa axta m'a Dios appeywa aplegasso Elías, apkelmaxnagkama axta Dios, apkelxeyenma ekmaso m'a énxet'ák Israel? Axta aptemék se'e: 3 “Wesse', apkelnapchek apkellegasso appeywa xa, appalchesakmek nahan ma'a élwatnamáxchexa nak chá'a aqsok ektekyawa; ko'o aqsa seyéméxko mamatña, apmakók eyke nahan ko'óxa heyaqhek.” 4 Keñe axta Dios aptéma apchátegmoweykegko s'e: “Siete mil énxet ko'o élpagkanak, meltekxeyéyak nak aptapnák elpeykeshok ma'a dios Baal.” 5 Hawók nahan ektémakxa s'e kaxwo' nak, apqántawók kaxwók apkeleymékpok apkelyéseykha nak ma'a Dios, eñama ektaqmeleykha apwáxok apkelányo. 6 Ektaqmeleykha apwáxok agkok keñamak Dios apkelyéseykha xa, háwe kaxwók eñama m'a ektémakxa axta aqsok apkelánéyak; kaxtemék axta apkelyéseykha eñama m'a ektémakxa axta chá'a aqsok apkeláneyak, megkatnehek axta eñama m'a ektaqmeleykha nak apwáxok apkelányo m'a Dios.
7 ¿Háxko sa' eyke antéhek ampékásekxak xa? Axta elweteyk israelitas ma'a aqsok apkelchetamsama axta, wánxa axta eyke aqsa apkelweteykekxo m'a apkelyéseykha axta Dios. Keñe axta nápakha megkalyaqwámeykegko, 8 ekhawo ektémakxa nak ekxeyenma eknaqtáxésamaxche s'e: “Apteméssessegkek axta Dios megkamopwána elya'asagkoho', cháxa ektamheykegkaxa nak makham se'e kaxwo' nak; apkelmeyáseykegkek axta m'a kélaqta'ák megkamowána nak kalweta', tén han ma'a kélheyk'ák megkamowána nak kallega'.” 9 Axta aptemék nahan David se'e:
“Kelhanma sa' katnekxak ma'a
apteykegkaxa nak chá'a aptéyak
tén han yám'én segmomól'a,
yaqwayam sa' kalpelápagkasek,
tén han kóllegássesagkoho'.
10 Meyke apaqta'ák sa'
etnahagkok,
mopwancha'ak sa' elwetaxma';
kalekhehek sa' apkap'ák
meyke néxa.”
Énxet'ák metnaha judíos apkelwagkásamap teyp
11 Ektáhak kaxwók sélmaxneyeyncha'a s'e: ¿Apkelyaqnenmók apagkóya axta judíos ma'a apkelpelápeykmo axta? ¡Ma', axta katneyk xa ektáha nak! Xama axta melyaheykekxoho m'a judíos, keñe axta apkelwagkásamákpo teyp ma'a metnaha nak judíos, yaqwayam enxoho elnathak ma'a israelitas. 12 Tekkessessegkek agkok aqsok éltaqmela nélwanmeygkaxa metnaha nak judíos ma'a apkelpelápeyam axta m'a judíos, tén han megkatyapma axta aptamheykegkaxa, sa' eyke ekyágwánxa agkok katekkessesek aqsok éltaqmela apsawhékpoho sa' elmok takha' m'a Dios.
13 Yetneyk eyke aqsok yaqwayam altennaksek kéxegke, megkólteme nak judíos. Chaqheykha agko' ko'o ewáxok se'e sektamheykha nak, seyáphassama nak ko'o Dios nepyeseksa m'a metnaha nak judíos. 14 Émenyeyk ko'o eyásekkesek kéxegke nápakha m'a sekpeywomo xamo' nak ko'o, keñe sa' apasmok nahan ko'óxa yaqwayam elwagkasakpok teyp ma'a. 15 Sawheykekxók agkok nélwanmégkaxa eksáyam segásekheykekxoho Dios ma'a apkexakha axta Dios ma'a judíos, ¿háxko katnehek apkelmákxo enxoho makham takha' Dios xa énxet'ák nak? Elmekxak makham apkelyennaqte m'a apkeletsapma axta. 16 Kélpagkanchessek agkok Dios ma'a hótáhap kélyélaqtésso apmonyel'a, kóltéhek nahan kélpagkanchesso m'a apyókxoho nak kélyélaqtésso. Kélpagkanchessek agkok nahan Dios ma'a yámet egkepmenák nak, kawomhok nahan kélpagkanchesso m'a aktegák nak.
17 Keñe m'a olivos, cham'a judíos nak, kélyaqténchessek agkok nekha m'a aktegák, keñe kólyepetchesek kólyamhakkasek ma'a olivo nawhak nak, apteme nak xép. Cháxa ektémakxa axta exchep apyepetcheykekxo m'a kepmenák nak, tén han ektémakxa nak ekyennaqte m'a yámet olivo. 18 Eyke nágkeyxkoho aqsa appeywa ewanyaha m'a yámet aktegák ekteyapma agko' nak yókxexma. Aptemék sa' agkok xa, kaxén sa' apwáxok xép metnaha apkelyennaqtésso m'a kepmenák nak, xeyep akke ekyennaqtésso m'a kepmenák nak.
19 Sa' kexaha eykhe etnehek appeywa s'e: “Naqso', kélyaqténmeyk axta eyke nekha yámet aktegák yaqwayam enxoho hélyamhakkasek ko'o m'a yámet olivo.” 20 Táse', kélyaqténmeyk axta eyke, hakte méko axta megkalya'ásseyam, xeyep axta eyke aqsa aphak ma'a, hakte yetneyk mey'ásseyam. Nágkeyxkoho aqsa appeywa, tásek yeyk aqsa. 21 Hakte axta elanyók aqsa chá'a Dios ma'a yámet aktegák ekteyapma agko' nak yókxexma, melanók sa' aqsa nahan xépxa. 22 Elano, táse nak la'a apwáxok Dios, metnehek eyke anhan melane m'a ekpayhókxa enxoho chá'a henteméssesek. Apteméssessegkek axta chá'a ekpayhawo nak etnéssesek ma'a apkeláneyak axta chá'a melya'assáxma, keñe exchep ektaqmeleykencha'a apwáxok apkelányo. Kéméxcheyk eyke chá'a exchep elának ma'a ekleklamókxa nak apwáxok Dios; hakte sa' agkok etnahak xa, kólyaqtennek sa' nahan xépxa. 23 Apkelyensakmek sa' agkok nahan ektémakxa apkelya'ásseyam ma'a judíos, máxa kélyamhakkasso sa' kólteméssesek kólyepetchásekxak makham; hakte yetneyk apmopwána Dios yaqwayam épetchásekxak makham. 24 Kélyaqténmeyk axta eyke exchep apkeñama olivo nawhak, keñe kélyepetchessama kélyamhakkassama m'a yámet olivo ektaqmela nak, ¡sa' eyke ekyágwánxa agkok kólyamhakkásekxak makham judíos ma'a aptémo xamo' nak olivo, cham'a judíos aptamhéyak nak olivo aktegák éltaqmalma!
Énxet'ák Israel apkelwagkásamap teyp
25 Élyáxeg, émenyeyk ko'o kólya'ásegwomhok kéxegke s'e aqsok ekpowásamáxkoho apmáheyo nak elának ma'a Dios, yaqwayam enxoho megkaxének kélwáxok kéxegke kélteme ekha kélya'áseyak: apkelyennaqtéssegkek axta apkelwáxok nápakha israelitas, sa' eyke néxa m'a apsawhékpoho sa' apkelya'eykekxa Dios ma'a metnaha nak énxet'ák Israel. 26 Temék sa' agkok xa, apyókxoho énxet'ák Israel sa' elwagkasakpok teyp, hakte temék eknaqtáxésamaxche s'e:
“Sión sa' yenyék ewak ma'a
sẽlwagkasso nak teyp,
elekwaták sa' nentémakxa
ekmaso nepyeseksa m'a
Jacob énxet'ák apagkok.
27 Cháxa yaqwánxa sa' katnehek
ekhémo mók
sélpaqhetchásamáxkoho
ko'o xa énxet'ák,
sekmasséssesa sa'
melya'assáxma.”
28 Aptaqnagkamchek judíos ma'a amya'a ektaqmela, cháxa keñamak aptéma nak apkelenmexma m'a Dios, yaqwayam enxoho kólyentamaxchek kéxegke kóltéhek megkólya'ásseyam; makhemek eyke makham apkelásekhayo Dios xa énxet'ák nak, hakte apkelyéseykha axta m'a apyapmeyk nano'. 29 Hakte cham'a Dios nak segmésso mehegyementemekxe', megkalwánaqmágwomek nahan chá'a m'a ektáha nak apkelyéseykha. 30 Axta kólyaheykekxohok kéxegke Dios ma'a nano' axta, keñe kaxwók melyaheykekxoho m'a judíos, apkelásekhákxoho kéxegke m'a Dios. 31 Hawók nahan ektémakxa xa, massegkek kaxwók apkelyaheykekxoho m'a énxet'ák nak, kéxegke eyke yaqwayam elásekhekxohok ma'a Dios, yaqwayam sa' nahan elásekhekxohok kaxwók Dios ma'a énxet'ák nak. 32 Hakte apteméssessegkek axta Dios melyaheykekxoho apyókxoho énxet'ák, yaqwayam enxoho nahan exnéshok mók apkelásekheykekxoho apyókxoho.
33 ¡Élyawa agko' nak la'a m'a aqsok éleñama nak Dios, tén han apya'áseyak, tén han apyekpelchémo! ¡Méko kawának kaxének yaqwánxa elának ma'a, méko nahan kay'ásegwók ma'a ámay apagkok! 34 “¿Yaqsa ekya'áseykegkoho ektémakxa ekpaqméteykha apwáxok Wesse' egegkok? ¿Yaqsa awanchek kay'ássesagkohok eyeyméxchexa etnehek? 35 ¿Yaqsa axta ekméssama xama aqsok ma'a sekxók axta, yaqwayam enxoho exnéshok mók eyaqmagkásekxa'?” 36 Hakte ekyókxoho aqsok keleñamak ma'a Dios, heykegkek nahan eñama m'a, tén han yaqwayam etnehek apagkok. ¡Apcheymákpoho sa' chá'a kólteméssesek meyke néxa m'a Dios! ¡Katnahagkok sa'!