Justicia para todos
1 »No mientan ni den informes falsos que ayuden al malvado a engañar a los jueces.
2 »No hagan lo malo, solo porque la mayoría de la gente lo hace.
»Si en un pleito legal hacen declaraciones ante un jurado, no digan mentiras como la mayoría de la gente. Digan la verdad. 3 Pero tampoco mientan para ayudar a un pobre en un juicio solo por ser pobre.
4 »Si ven que algún buey o burro anda perdido, devuélvanselo al dueño, aunque este sea enemigo de ustedes.
5 »Si ven que un burro ha caído porque no aguanta el peso de su carga, quítensela, aunque el dueño sea enemigo de ustedes.
6 »Si tienen que resolver algún asunto legal, no sean injustos con los pobres.
7 »No acusen a una persona diciendo mentiras, ni condenen a muerte a la gente inocente y honesta, porque yo no consideraré inocente al culpable.
8 »No acepten dinero de nadie que les pida hacer algo injusto. Esa clase de dinero hace que la gente pierda su honradez, y que los jueces condenen al inocente.
9 »No maltraten ni esclavicen al refugiado, pues ustedes también fueron extranjeros en Egipto, y ya saben lo que es vivir como esclavos en otro país.
Leyes sobre el descanso
10 »Durante seis años podrán cultivar la tierra y recoger sus cosechas, 11 pero el séptimo año deberán dejarla descansar. Si la tierra produce algo por sí sola, eso lo dejarán para alimento de la gente pobre, y para que los animales salvajes coman lo que sobre. Lo mismo harán con sus plantaciones de uvas y de olivos.
12 »Durante seis días podrán trabajar y hacer todo lo que quieran, pero el séptimo día deberán descansar. Así podrán descansar sus esclavos y sus bueyes y sus burros, y también los extranjeros que trabajen para ustedes.
13 »Cumplan con todas estas leyes, y jamás pidan la ayuda de otros dioses; ni siquiera pronuncien su nombre.
Leyes acerca de las fiestas religiosas
14 »Cada año harán tres fiestas religiosas en mi honor.
15 »La fiesta de los panes sin levadura la celebrarán en el mes de Abib, porque en ese mes salieron de Egipto. La fiesta durará siete días, y en todo ese tiempo el pan que coman será sin levadura. Quien venga a adorarme, deberá también traerme una ofrenda.
16 »Durante la cosecha celebrarán dos fiestas. La primera será cuando cosechen los primeros frutos de sus siembras, y la segunda será cuando cosechen todo lo que hayan sembrado, es decir, al terminar el año.
17 »Todos los varones adultos deberán presentarse ante mí durante esas tres fiestas.
18 »Cuando maten animales en mi honor, no ofrezcan al mismo tiempo pan con levadura y la sangre del animal, ni guarden la grasa para el día siguiente.
19 »Las ofrendas que traigan a mi templo serán de los mejores primeros frutos que produzcan sus campos.
»No cocinen cabritos en la leche de su madre».
Promesas y advertencias
20 Dios también les dijo:

«Yo enviaré a mi ángel para que los proteja y los guíe en el camino que habrán de seguir para llegar al lugar que les he preparado. 21 Obedézcanlo siempre, porque yo mismo le he dado autoridad para actuar en mi lugar; él los castigará si no lo obedecen. 22 Si lo obedecen en todo, trataré con dureza a los enemigos de ustedes. 23 Mi ángel los llevará al país de Canaán, donde ahora viven muchos pueblos, a los cuales destruiré por completo.
24 »Ustedes no deben adorar a los dioses de esos pueblos. Al contrario, deben destruir sus ídolos y sus altares.
25 »Adórenme, pues yo soy su Dios. Yo los bendeciré con abundantes alimentos. Nunca dejaré que se enfermen 26 ni que mueran siendo jóvenes. Todas las mujeres de Israel podrán tener hijos, y todos sus hijos nacerán bien.
27-28 »Cuando ustedes lleguen al país de Canaán, haré que sus habitantes se llenen de miedo y huyan. Y antes de que ustedes lleguen, enviaré avispas, para que ataquen a sus enemigos. 29-30 Pero no echaré a sus enemigos en el primer año, sino que lo haré poco a poco. Si lo hiciera de una vez, las tierras se echarían a perder y se llenarían de animales salvajes. Lo mejor es esperar a que ustedes tengan muchos hijos y ocupen todo el país.
31 »El territorio que les voy a dar se extenderá desde el Mar de los Juncos hasta el mar Mediterráneo, y desde el desierto hasta el río Éufrates. Ustedes dominarán a todos los que viven allí, y los sacarán de ese territorio.
32-33 »No tengan ningún trato con esa gente ni los dejen seguir viviendo entre ustedes, pues de lo contrario los harán pecar contra mí. Tampoco adoren a sus dioses, porque si lo hacen podrían perder la vida».
Segánamakxa yaqwayam anlánekxések chá'a amya'a ekpéwomo egnámakkok
1 “Ná exén chá'a amya'a ekmowána amya'a, ná ewhánho nahan énxet ekmaso nak aptémakxa yaqwayam exének ma'a amya'a megkamámnaqsoho nak.
2 “Apxámok sa' eykhe etnehek ma'a énxet élmasagcha'a nak apkeltémakxa, ná exnésakpoho.
“Apcháneyákpek sa' agkok exének xama amya'a, ná etne apmopwána amya'a, epékesho aqsa chá'a m'a aqsok apxeyenma, meyke apweheneykekxoho m'a énxet'ák apxámokma nak; 3 meyke aqsok apagkok sa' eykhe nahan katnehek ma'a énxet apxénamap, ná etne apmopwána amya'a exének kapyóshok elano'.
4 “Apwetákxeyk agkok nahan wey essenhan yámelyeheykok aptósso ekxegányam ma'a ektáha nak chá'a aptaqnagkamakxa, egkeyásekxa chá'a. 5 Nágyeyx chá'a epasmok ma'a ektáha nak chá'a aptaqnagko; apwet'ak sa' agkok chá'a ekyaqnena yámelyeheykok aptósso eñama ekyentaxno ekseykha, epásem elhaxyawássesek néten akpok ma'a ekseykha.
6 “Kéllánekxéssek agkok nahan amya'a énxet meyke nak aqsok apagkok, nágkóltawássesha chá'a m'a ekpayhawo nak chá'a yaqwánxa kólteméssesek.
7 “Ná etne chá'a apmopwána amya'a, nágyána nahan chá'a emátog ma'a énxet meyke nak aptémakxa tén han ma'a meyke nak apsexnánémap, hakte maxének sa' ko'o ektaqmela aptémakxa énxet apteme nak chá'a xa ektáha nak.
8 “Ná ema aqsa exkak aqsok kélmésso naqsa yaqwayam mexének ektemegweykmohóxma, hakte ekho meyke apaqta'ák chá'a katnéssesek énxet kélmésso nak chá'a xa ektéma nak aqsok, néxa nahan chá'a katnéssessamhok aqsok apxeyenma m'a énxet meyke nak aptémakxa.
9 “Nágkólyentaxnésses chá'a apha m'a énxet apkeñama nak mók apkelókxa, hakte kéxegke axta nahan kélteme kéleñama mók apkelókxa m'a kélheykencha'a axta m'a Egipto, kélya'ásegkok kaxwo' ektémakxa neghayam mók apkelókxa.
Nélánémaxche óllókasek nélyampe
10 “Eknekxa sa' aqsok xapop apagkok, tén sa' enakxek ekyexna ekweykmoho seis apyeyam, 11 keñe sa' ma'a ekwokmo enxoho siete apyeyam, ná eknekxa aqsa, yoho sa' kallókasek ekyampe xapop apagkok yaqwayam sa' etawagkok ekhéyak kañe' awáxok apkelchekha m'a énxet'ák apmopyóseka, apheykha m'a kañe' apchókxa, tén han yaqwayam enxoho katawagkok éleymomaxche m'a aqsok nawha'ák élmeymentakcha'a nak. Etnésses sa' nahan ma'a anmen yámet apkeneykekxa nak tén han ma'a olivo yámet nak.
12 “Elána chá'a ekyókxoho aqsok ekyetnakxa enxoho chá'a yaqwayam elának ekweykmoho seis ekhem, keñe sa' ma'a ekhem siete ellókasek chá'a apyampe, yaqwayam enxoho nahan kallókasek ekyampe m'a wey aptósso tén han ma'a yámelyeheykok nak, tén han yaqwayam enxoho kaxnekxak chá'a apwasqapma m'a apchásenneykha naqsa nak tén han ma'a énxet apkeñama nak mók apkelókxa.
13 “Kóllána chá'a ekyókxoho m'a séltémo nak chá'a kóllána', mómenyék nahan ko'o kólxének kéxegke xama enxoho m'a pók kéláyókxa nak chá'a.
Ántánxo kélessawássessamo ekwányam agko'
(Ex 34.18-26Dt 16.1-17)
14 “Kóllána sa' chá'a ántánxo kélessawássessamo xama apyeyam ekxénweykekxoho kélwáxok ko'o. 15 Kóllána sa' kélessawássessamo kelpasmaga meyke nak kempáseyak, ekhawo m'a séltamhókxa axta kóltéhek kóltawagkok kelpasmaga meyke kempáseyak ekweykmoho siete ekhem, cham'a ekhem ekpekkenamaxchexa nak chá'a pelten Abib, hakte cháxa pelten nak kélánteyapmakxa axta kéxegke m'a Egipto. Méko sa' nahan xama énxet enxoho apwanchek hey'óták ko'o, mesánto enxoho xama aqsok.
16 “Kóllána sa' nahan kélessawássessamo kélnakxamakxa nak ekyexna aqsok kélcheneykekxa, cham'a kélnakxa enxoho m'a émha amonye' ekyexna nak aqsok kélcheneykekxa namyep, ekhawo nahan ma'a kélessawássessamo nak chá'a eknakxamáxche ekyexna aqsok ma'a néxa apyeyam, cham'a kélsawha enxoho chá'a kélnakxo ekyókxoho m'a kélcheneykekxa nak chá'a aqsok.
17 “Kéméxcheyk chá'a etnehek ántánxo apkelweykekxa nápaqtók Wesse' egegkok xama apyeyam apyókxoho énxet.
18 “Éllánéssek sa' agkok nahan ma'a kélnaqtósso ektekyawa nak, náhélmes ekyetlómo éma agkok tén han ma'a kelpasmaga ekyetlómo nak kempáseyak, nágkóltaqmelches nahan pexmok agkok yaqwayam enxoho kólmaha makham mók ekhem.
19 “Keñe sa' ma'a émha amonye' ekyexna éltaqmalma nak ma'a apkeneykekxa, elsakxak ma'a Dios Wesse' apagkok nak tegma appagkanamap apagkok.
“Nágkólhanchásekxa aqsa yát'ay apketkok egken neme apyegmenek apagkok.
Wesse' egegkok apchásenneykha
20 “Elano, wáphaksek sa' ko'o seyásenneykha apmonye' exchep, yaqwayam sa' etaqmelchesek neyseksók apxega ámay tén han eyentamok ma'a yókxexma sektaqmelchessessamakxa nak. 21 Nágkólyenyawha aqsa m'a; kólyahakxoho sa' nahan chá'a, nágkólteme megkólyeheykekxa, hakte cháxa sekmésso ko'o yaqwayam elának aqsok eñama ko'o sekwesey xa, melásekhekxók sa' nahan ektémakxa nak megkólya'assáxma kéxegke. 22 Naqsók agkok xeyep mey'ássekmo tén han apkelana enxoho ekyókxoho m'a séltamhókxa axta etnehek, etnehek sa' ko'o sélenmexma m'a apkelenmexma nak xeyep, wanmexmakha sa' nahan ko'o m'a ektáha nak chá'a exchep apkenmexeykha. 23 Seyásenneykha sa' eyke exog apmonye' exchep, tén sa' eyentamok ma'a amorreos apchókxa, hititas, ferezeos, cananeos, heveos tén han ma'a jebuseos, cham'a yaqwánxa nak amasséssók apyókxoho. 24 Nágkólhésagkoho ektémakxa nak élmasagcha'a apkeltémakxa xa énxet'ák nak. Nágkólháxe amonye'e m'a aqsok apcháyókxa nak, nágkólpeykesho nahan; kólsawhaksoho aqsa kólekkexchásekxak ma'a ekyókxoho aqsok kéleykmássesso nak tén han ma'a meteymog apkeláncháseyák nak chá'a apkelpeykessamo. 25 Elpeykesho Dios Wesse' apagkok. Sa' egkések ektaqmalma apto m'a, tén han ma'a apyamakxa nak chá'a yegmen.
“Magwohok sa' ko'o keypetchegwohok xeyep ma'a negmasse nak, 26 magwánhek sa' nahan yetsapok amonye' enxoho ekwe yaqwayam yetsapok. Méko sa' xama kelán'a enxoho apchókxa exchep kategkesek aqsa chá'a étche neyseksók megkawayam ekhem agkok yaqweykenxa chá'a katnehek naqláwa, méko sa' nahan katnehek ma'a kelán'a megkate nak chá'a étche.
27 “Ko'o sa' eyke wának yeygkok xeyep ma'a apkelenmexma nak, kalpayheykha sa' apatña'ák apyeykhágwánxa enxoho chá'a m'a apkelókxa, apheykegkaxa enxoho chá'a m'a énxet'ák, wának sa' nahan ko'o yenyahagkok ma'a apkelenmexma nak. 28 Wának sa' ko'o yeyk ma'a énxet'ák, tén sa' yenyahagkok apmonye' exchep ma'a heveos, hititas tén han ma'a cananeos. 29 Malántekkessesek sa' eyke sekxók ko'o makham xama apyeyam apwánxa enxoho exchep xa énxet'ák nak, yaqwayam enxoho megkataqmopagkehek heykxe xa xapop nak tén han kaxámekxak ma'a aqsok nawha'ák éllo nak tén han katwássesha chá'a kélheykha. 30 Ataqmelchesagkohok sa' eyke ko'o alántekkesek aphakxa exchep ma'a énxet'ák nak, ekwokmoho apxámákxo m'a apketchek, tén sa' emok etnehek apagkok se'e xapop nak. 31 Keso sélqahássesso yaqwánxa chá'a katnehek néxa xapop kélagkok se'e, eyeynamo sekxók ma'a Wátsam Ekyexwase nak ekweykmoho m'a wátsam ekwányam apagkok nak ma'a filisteos, tén han eyeynamo m'a yókxexma meykexa nak énxet ekweykmoho m'a wátsam Éufrates. Ekméssek ko'o yaqwayam kólmok énxet'ák apheykha nak xa apkelókxa nak, emenxenek sa' xeyep ma'a apwánxa enxoho.
32 “Ná elpaqhetchesakpoho xama enxoho xa énxet'ák nak tén han ma'a aqsok apcháyókxa nak, 33 nágyoho elhekxak ma'a apchókxa nak, yaqwayam enxoho megyánhek elának ma'a mey'assáxma sénmexma nak ko'o. Hakte elpeykeshok katnehek ma'a aqsok apcháyókxa nak chá'a m'a énxet'ák nak, cháxa yaqwayam kaxyánegkesek xép xa.”