Dios dirige nuestra vida
1 Es de tontos emborracharse,
porque se pierde el control
y se provoca mucho alboroto.

2 Cuando el rey se enoja
es como un león que ruge;
quien lo hace enojar,
pone en peligro su vida.

3 Cualquier tonto inicia un pleito,
pero quien lo evita merece aplausos.

4 Quien no trabaja en otoño
se muere de hambre en invierno.

5 Los planes de la mente humana
son profundos como el mar;
quien es inteligente los descubre.

6 Hay muchos que afirman ser leales,
pero nadie encuentra gente confiable.

7 Dios bendice
a los hijos del hombre honrado,
cuando ellos siguen su ejemplo.

8 En cuanto el rey se sienta
para juzgar al acusado,
con una mirada suya
acaba con el malvado.

9 Nadie puede decir
que tiene buenos pensamientos
ni que está limpio de pecado.

10 Dios no soporta dos cosas:
que engañes al que te vende,
y que engañes al que te compra.

11 Por los hechos se llega a saber
si el joven tiene buena conducta.

12 Dios ha creado dos cosas:
los oídos para oír
y los ojos para ver.

13 Si solo piensas en dormir
terminarás en la pobreza.
Mejor piensa en trabajar,
y nunca te faltará comida.

14 Para el que compra,
ninguna mercancía es buena;
para el que vende,
ninguna mercancía es mejor.

15 Podrá haber mucho oro,
y muchas piedras preciosas,
pero nada hay más valioso
que las enseñanzas del sabio.

16 Si te comprometes a pagar
las deudas de un desconocido,
te pedirán dar algo en garantía
y perderás hasta el abrigo.

17 Tal vez te sepa muy sabroso
ganarte el pan con engaños,
pero acabarás comiendo basura.

18 Siempre que hagas planes,
sigue los buenos consejos;
nunca vayas a la guerra
sin un buen plan de batalla.

19 El que habla mucho
no sabe guardar secretos.
No te juntes con gente chismosa.

20 El que maldice a sus padres
morirá antes de tiempo.

21 Lo que al principio
se gana fácilmente,
al final no trae ninguna alegría.

22 Nunca hables de tomar venganza;
mejor confía en Dios,
y él vendrá en tu ayuda.

23 Dios no soporta dos cosas:
que engañes al que te vende,
y que engañes al que te compra.

24 Nadie sabe cuál será su futuro;
por eso debemos dejar
que Dios dirija nuestra vida.

25 No caigas en la trampa
de prometerle algo a Dios,
para luego no cumplirle.

26 Cuando el rey sabio
castiga al malvado,
lo destruye por completo.

27 Dios nos ha dado la conciencia
para que podamos examinarnos
a nosotros mismos.

28 El rey afirma su reinado
cuando es fiel a Dios
y trata bien a su pueblo.

29 El orgullo del joven es su fuerza;
el del anciano, su experiencia.

30 Con golpes y con azotes
se corrigen los malos pensamientos.
1 Megkeyxnegwayam
appeywa chá'a katnéssesek
énxet ma'a vino;
kanathéssesha chá'a
apwáxok ma'a
anmen ekyennaqte nak;
megkay'ássesagkehek
chá'a aqsok énxet
ma'a eyaqha enxoho.

2 Máxa yámakméwa
ekpáweykha awáxok
la'a etnehek aplawa
enxoho xama
wesse' apwányam;
énxet aplókasso
enxoho m'a,
megkatnehek megyetsapma.

3 Payhawók
etnehek énxet
melátegmómap
chá'a pók,
hakte cháxa ektaqmela
antéhek xa,
apwanchek eyke
etekkesek aqsa chá'a
m'a ekyeyháxma nak.

4 Wokmek agkok ekhem
nempeyncheykemxa xapop
namyep egagkok,
keñe mepeynchemhek xapop
namyep apagkok ma'a énxet
apháxamákpoho nak etneykha;
keñe sa' ekwokmo enxoho
ekhem kélnakxamakxa ekyexna,
etegyaha sa' eykhe,
méteyágwomek sa' eyke.

5 Máxa yegmen
ekmattawóneg la'a
m'a ektémakxa nak
élchetámeykha
apwáxok énxet,
ékpelkohok eyke chá'a
m'a énxet apmopwána
nak chá'a aqsok.

6 Apxámok énxet
apxéneykha nak chá'a
mekxeykha apnámakkok,
magwetyehek eyke
xama enxoho énxet
ekha kéláyo.

7 ¡Apkeleñémo kélketchek
apkexeykekxa axta
neptámen ma'a énxet
ekpéwomo axta aptémakxa',
tén han meyke axta aptémakxa'!

8 Aphakmek agkok
wesse' apwányam
ma'a aptaháno
segyekpelchémókxa nak,
xama apkelányo aqsa
etnehek ékpelkohok
ma'a aqsok ekmaso nak.

9 Méko awanchek
katnehek ekpeywa s'e:
“Eyaxñásekxeyk
ko'o ewáxok,
méko may'assáxma.”

10 Ánet aqsok
aptaqnagkamakxa
nak ma'a Wesse' egegkok,
cham'a kelyetsáteyak
megkaxnémo nak
chá'a ekwánxa ektegkesso,
tén han ma'a kelyetsáteyak
ekmenyexmo nak.

11 Aptémakxa chá'a
keykpelchexkohok
apkelana enxoho
chá'a aptémakxa
ekpéwomo xama wokma'ák.

12 Wesse' egegkok
axta apkelane s'e
egheyk'ák nak,
yaqwayam anlegak
chá'a amya'a,
tén han egaqta'ák
yaqwayam agwetak
chá'a aqsok.

13 Ná etyen chá'a,
meyke aqsok
apagkok katnehek;
etneykha chá'a
yaqwayam enxoho
kaxek chá'a apto.

14 “¡Asagko'!”,
etnehek ma'a énxet
apma nak chá'a aqsok,
keñe sa' apma enxoho,
kaqheykha chá'a
apwáxok aptáhakxa.

15 Tásók agko'
appeywa m'a énxet
appaqmeyesmo nak
chá'a yetlo
apya'áseykegkoho,
yeykhásseykmók ma'a
sawo ekyátekto
ekmomnáwa,
tén han ma'a aqsok
élyenméyak ekhágko
nak se'e ekyókxoho
nélwanmeygkaxa nak.

16 Énxet apxeyenma
nak chá'a eyánmagkassesek
apméyak aqsok ma'a
méteykxa nak,
elyementem sa' apkelnaqta,
elma sa' ekwokmo
apyánmagkásekxo makham.

17 Atsek chá'a
etnehek apmopwána
amya'a énxet,
keñe natámen
máxa katnehek
ma'a xapop ánek
ekláneyól'a egwáxok.

18 Katyapok chá'a
yaqwánxa etnahagkok
énxet'ák ektaqmela enxoho
chá'a apkelpaqmeyesma;
kóltaqmelcheshok chá'a
kélláneykekxa kéltáhakxa
peya enxoho kampakhaxche'.

19 Mopwanchek meltennaha
m'a énxet apkeltennágwayam
nak aqsa chá'a nátegma,
ná epaxqaha chá'a m'a
énxet'ák apkeltennágwayam
nak aqsa chá'a amya'a nátegma.

20 Énxet apyemneykha
nak apyáp tén han egken,
yetsapok sa' ektémól'a
kaspónak aqsok
eyápogwate m'a
ekyáqtésakxa agko'
nak exma.

21 Aqsok megkamáske
nak ekwetamaxche sekxo',
háwe yaqwayam
kapeykásekxak egwáxok.

22 Ná exén chá'a
eyaqmagkásekxak
kélteméssesakxa';
etne chá'a apcháyo
Wesse' egegkok,
sa' emallanchesek ma'a.

23 Etaqnawhok
Wesse' egegkok
ma'a negmeykha nak
kelyetsátéyak ekmenyexmo;
mopmenyeyk ma'a kelyetsáteyak
ekmenyexmo nak.

24 Wesse' egegkok eyke
apkeláneséyak chá'a
ektémakxa apxega énxet.
Méko enxama
negya'áseykegkoho chá'a
yaqwánxa agmahagkok.

25 Asagkek eltennaksek
aqsa énxet elának
aqsok ma'a Dios
meyke sekxók
élchetámeykha apwáxok,
keñe emáwhok elwátessók
ektáhakxa apmésso appeywa.

26 Elántekkesek chá'a
aphakxa wesse' apwányam
apya'áseykegkoho
nak aqsok ma'a
élmasagcha'a nak apkeltémakxa,
elteyágkasek chá'a
aqsok amnek.

27 Espíritu apmésso
nak chá'a énxet
ma'a Dios,
ekteme élsássessóxma
kañók agko'
apwáxok ma'a énxet.

28 Megkamassegwomek chá'a
apteme wesse' apwányam
aptémakxa nak chá'a
wesse' apwányam,
apkelánesa enxoho chá'a
ektaqmalma apheykha énxet'ák,
yetlo apkelásekhayo,
tén han ekmámnaqso'.

29 Apkelyennaqte chá'a
ekpeykessáseykekxa
apkelwáxok ma'a wokma'ák;
keñe apkelwányam
kagkések chá'a ekha
kéláyo m'a ektémakxa
nak élmope apqatkok.

30 Kamasseksek chá'a
nentémakxa ekmaso m'a
negmatñencha'a enxoho
tén han sẽlyensasa enxoho;
kataqmelekxak chá'a
nentémakxa m'a
sẽlyekpexcheteyncha'a enxoho.