Quejas de los israelitas contra Dios
1 Aquella noche todos los israelitas empezaron a gritar y a llorar. 2 Se quejaban contra Moisés y Aarón, y decían:

«¡Ojalá nos hubiéramos muerto en Egipto, o en este desierto! 3 ¿Para qué nos trajo Dios a este territorio? ¿Solo para que nos maten a todos, y se lleven como esclavos a nuestras mujeres e hijos? ¡Mejor regresemos a Egipto!»

4 Y se decían unos a otros: «¡Vamos a elegir a un jefe que nos lleve de vuelta a Egipto!» 5 Entonces Moisés y Aarón se tiraron de cara al suelo delante de los israelitas. 6 También se rasgaron la ropa en señal de dolor Josué y Caleb, que eran dos de los que habían ido a explorar el país. 7 Les dijeron a todos los israelitas:

«El territorio que vimos es bastante bueno; 8 allí siempre habrá abundancia de alimentos. Dios nos ama; nos ayudará a entrar en él y nos lo dará. 9 Lo importante es que no se rebelen contra Dios ni tengan miedo de la gente que vive en ese territorio. Será muy fácil vencerlos, porque ellos no tienen quién los cuide. Nosotros, en cambio, contamos con la ayuda de nuestro Dios. ¡No tengan miedo!»

10 Pero la gente no les hizo caso; por el contrario, querían apedrearlos.
Dios castiga a los israelitas
Entonces Dios se apareció con toda su gloria en el santuario, delante de todos los israelitas, 11 y le dijo a Moisés:

—¿Hasta cuándo este pueblo seguirá creyendo que yo no soy importante ni tengo poder? Ya he hecho tantos milagros delante de ellos, ¿y todavía no creen en mí? 12 Les voy a enviar una enfermedad que acabe con ellos. Pero de ti haré un pueblo más grande y numeroso.

13-16 Pero Moisés contestó:

—Si matas a este pueblo de una sola vez, lo van a saber los egipcios, que te vieron sacar de su país a los israelitas. Luego los egipcios se lo contarán a las otras naciones, y ellas van a decir: “Dios no pudo llevar a su pueblo al territorio que les prometió. Por eso los dejó morir en el desierto”.
»Todos saben que tú cuidas a este pueblo. Saben que tu nube está sobre ellos y los guía, de día con una columna de nube y de noche con una columna de fuego; también saben que tu pueblo puede verte cara a cara.
17 »Por eso te pido que muestres tu gran poder. Tú mismo has dicho 18 que tienes mucho amor y paciencia, y que por eso perdonas al pecador. Tú has dicho que castigas a los hijos, a los nietos y a los bisnietos, por la maldad de sus padres. 19 Dios mío, si desde Egipto has aguantado a este pueblo, y si realmente es tan grande tu amor, perdónale este pecado.

20 Dios le respondió a Moisés:

—Está bien, si así lo quieres, voy a perdonarlos. 21-23 Yo soy Dios, y mi fama es conocida en toda la tierra. Una cosa te juro: Ninguno de los que vieron los milagros que hice en Egipto y en este desierto, verá el territorio que les prometí. Ellos hablaron mal de mí, me pusieron a prueba muchísimas veces, y no me obedecen.
24-25 »Pero Caleb, mi servidor, no fue como los demás, sino que creyó en mi promesa. Por eso entrará junto con sus hijos en el territorio prometido, donde ahora viven los amalecitas y los cananeos. Ustedes, por su parte, irán mañana al desierto, en dirección al Mar de los Juncos.

26 Dios volvió a decirles a Moisés y a Aarón:

27 —Ya oí que los israelitas andan hablando mal de mí. ¿Hasta cuándo voy a soportar las quejas de este pueblo malvado? 28 Ya que andan diciendo que los he castigado, los voy a castigar. Yo soy el Dios de Israel, y les juro que lo haré. 29 Todos los que tengan más de veinte años, y que hayan hablado mal de mí, morirán en este desierto. 30 Solo Josué y Caleb entrarán en el territorio que les prometí, y nadie más.
31-32 »Ustedes caerán muertos en este desierto, y allí quedarán tirados. Pero sus hijos, que ustedes pensaron que serían esclavos, sí entrarán en el territorio que ustedes despreciaron. 33 Como ustedes no confiaron en mí, sus hijos andarán por el desierto cuidando ovejas durante cuarenta años; tendrán que esperar hasta que todos ustedes hayan muerto en el desierto.
34-35 »Para que aprendan lo terrible que es desobedecerme, los castigaré duramente. Les juro que lo haré. Ustedes exploraron el territorio durante cuarenta días, así que yo los castigaré un año por cada día. Cuarenta años andarán vagando por el desierto, hasta que se cansen y mueran.

36-37 Así fue como Dios castigó con la muerte a los que Moisés había enviado a explorar el territorio prometido, los cuales habían hecho que todos los israelitas se rebelaran contra Dios. 38 De los doce exploradores, solo Josué y Caleb quedaron con vida.
39 Cuando Moisés les comunicó todo esto, los israelitas se pusieron muy tristes.
Derrota de los israelitas
40 Al día siguiente, los israelitas se levantaron muy temprano y se fueron a la parte más alta de un monte. Allí le dijeron a Moisés:

—Aunque reconocemos nuestro pecado, de todos modos entraremos al territorio que Dios nos prometió.

41 Pero Moisés les contestó:

—¿Por qué desobedecen a Dios? 42 No vayan a ese territorio, pues Dios no irá con ustedes y sus enemigos los van a derrotar. 43 Ustedes se apartaron de Dios, y por eso él los ha abandonado. Si van a ese territorio, sus habitantes les saldrán al encuentro y los matarán.

44 A pesar de esta advertencia, los israelitas subieron al monte, pero Moisés y el cofre del pacto se quedaron en el campamento. 45 Entonces los habitantes del país bajaron del monte y pelearon contra los israelitas. Los persiguieron hasta Hormá y los derrotaron por completo.
Israelitas apkenmexeykekxa Wesse' egegkok
(Dt 1.26-33)
1 Apcheynawók axta apkelwehéseyncha'a israelitas, apkelmallánekxeyk axta apkellekxagweykha xa axta'a nak. 2 Apyókxoho axta apxénáha ekmaso m'a Moisés tén han ma'a Aarón. Axta aptáhak apkelpaqméteyncha'a s'e: “¡Agmaskoho anna axtal'a m'a Egipto, essenhan se'e yókxexma meykexa nak énxet! 3 ¿Yaqsa kexa ektéma sennaqleykekmo nak Wesse' egegkok se'e apchókxa nak? ¿Yaqwayam agmaskok kempakhakma enxeykel'a essenhan yaqwayam elmok ennaqteyegka'a tén han egketchek ma'a sẽlenmexma nak? ¡Tásek óltaqhohok makham ma'a Egipto!” 4 Tén axta aptáha chá'a apcháneya pók se'e: “¡Ólyésha sa' xama apkemha apmonye' egagkok, keñe sa' óltaqhohok ma'a Egipto!”
5 Apkelháxahágkek axta nápaqta'awók énxet'ák ekwokmoho apkeltekxeya élpayhakxa nápaqta'a xapop ma'a Moisés tén han Aarón, 6 tén axta Josué tén han Caleb, ektáha axta apkelányo m'a yókxexma, apkelyepta apkelántaxno magkenatchesso éllapwámegko. 7 Aptáhak axta apkeláneya apyókxoho israelitas se'e:
—¡Tásók agko' ma'a xapop nélmahágkaxa axta negko'o nenlanawo! 8 Taqmeláha sa' agkok apwáxok senlano m'a Wesse' egegkok, hempasmok sa' ólántexek ma'a xapop nak, hegmések sa' nahan. Apchókxa ényahamakxa weyke nagkeygmenek ma'a, tén han yányawhéna' apyegmenek, ektémól'a kanyehek ma'a yegmen. 9 Nágkólenmexekxa aqsa Wesse' egegkok, nágkóle' nahan ma'a énxet'ák apheykha nak ma'a apchókxa nak, hakte mehenxohók sa' negko'o m'a; méko élmasma m'a, kaxnók negko'o apheyk negyeseksa m'a Wesse' egegkok. ¡Nágkóle!
10 Keñe axta énxet'ák apmako aqsa elnápok elyetnak meteymog. Tén axta ektepa Wesse' egegkok élseyéxma apagkok ma'a kélpakxanma apchaqneykekxexa nak chá'a énxet'ák, nápaqta'awók ma'a apyókxoho israelitas. 11 Aptáhak axta Wesse' egegkok apcháneya Moisés se'e:
—¿Háxko sa' ekwánxa kammok apkellenxanmeykegkoho sewanyeykha ko'o xa énxet'ák nak? ¿Háxko sa' ekwánxa kammok sey'ásseyam ko'o neyseksók eykhe ko'o sélane aqsok sempelakkasso nak agwetak nepyeseksa? 12 Wahak sa' ko'o xama negmasse segaqhamo nak, yaqwayam sa' katwássesha yaqwayam etnehek apagkok ma'a xapop nak; keñe sa' xép atnéssesek xama apchókxa apyawe agko', eyeykhássamhok sa' ekwánxa nak apkelyennaqte m'a.
13 Keñe axta Moisés aptáha apchátegmowágkokxo Wesse' egegkok se'e:
—Xeyep axta apkelántekkesso Egipto s'e énxet'ák nak yetlo apmopwána. Apkelleg'ak sa' agkok egipcios yaqwánxa etnéssesek, 14 kóltennasha sa' nahan ma'a énxet'ák apheykha nak apchókxa Canaán. Apkellegayak nahan amya'a aphama exchep nepyeseksa s'e énxet'ák nak, xép Wesse' egegkok, tén han apchahayo chá'a éta', tén han ekyetnama chá'a yaphope apagkok xép ma'a néten apyetseksa'ák nak, tén han ekxegama chá'a apmonye'e ekhem ma'a yaphope émha, keñe axta'a chá'a m'a táxa eyáléwe émha. 15 Apkelnapchek sa' agkok xép apyókxoho s'e énxet'ák nak, keñe sa' ma'a énxet'ák apkellegaya nak chá'a apwesey exénakpok xép etnehek elpaqmétek se'e: 16 ‘Mopwanchek apmáheyo elántaxnések Wesse' egegkok xapop apkeltennassamakxa axta ekmámnaqsoho agko' egkések xa énxet'ák nak, cháxa keñamak apkelnáhapwokmo nak ma'a yókxexma meykexa nak énxet.’ 17 Wesse', henxekmós kaxwók xép ektémakxa ekyawe apmopwána, ekhawo sẽltennassamakxa axta henteméssesek. Apxeyenmeyk axta exchep 18 mepekhésamap elwok, tén han ekyawe segásekhayo, meyaqmagkáseykekxa nentémakxa ekmaso, tén han kélenmexeykekxa, megkatnehek eyke chá'a exchep mellegassáseykegkoho m'a apkelsexnánémap nak, ellegássesagkohok chá'a eñama melya'assáxma m'a apyapmeyk, tén han ma'a kélketchek, tén han ma'a kéltawán'ák nak, ekweykekxoho m'a pók kéltawán'ák nak. 19 Elásekhekxoho apkeltémakxa melya'assáxma s'e énxet'ák nak, ekhawo ektémakxa nak ekyawe segásekhayo, hakte apkelásekheykekxók axta chá'a exchep eyeynamo axta m'a Egipto, ekwokmoho apkelwaya s'e yókxexma nak.
Wesse' egegkok apkellegassáseykegkoho israelitas
(Dt 1.34-40)
20 Aptáhak axta apchátegmowágkokxo Wesse' egegkok se'e:
—Táse', mayaqmagkásekxeyk sa' ko'o melya'assáxma, ekhawo aptáhakxa nak xép sélmaxneya. 21 Naqsók agko' eyke ko'o sektáha sekxéna mamassegwayam, eksawheykekxoho seyeymáxkoho ekyókxoho keso náxop. 22-23 Métyehek sa' xama enxoho xapop séltennassamakxa axta ko'o agkések apyapmeyk nano', cham'a apkelwete axta chá'a élseyéxma ahagkok tén han aqsok sempelakkasso nak agweta' séláneya axta chá'a ko'o m'a Egipto tén han ma'a yókxexma meykexa nak énxet, cham'a ekxámokma axta ko'o sépkeynma m'a yókxexma meykexa nak énxet, melyaheykekxa axta chá'a séltémókxa etnahagkok. Métyehek sa' xama enxoho m'a sewanyeykha nak chá'a ko'o. 24 Wánxa axta aqsa mók ektémakxa apwáxok ma'a séláneykha Caleb, axta elwátesseykmok sétleykha ko'o. Cháxa keñamak peya nak ko'o wohok etxek ma'a apchókxa, apmahágkaxa axta apkelano, sa' elhamok nahan aptawán'ák neptámen ma'a. 25 (Apheykha amalecitas ma'a meykexa nak xóp élekhahéyak tén han ma'a cananeos.) Kóltaqhoho sa' makham kéxegke saka, kólpéwho sa' makham ma'a yókxexma meykexa nak énxet, ekpayho nak ámay ekmeyeykekxa m'a Wátsam Ekwányam Ekyexwase.
26 Appaqhetchessek axta Wesse' egegkok Moisés tén han Aarón. Aptáhak axta apcháneya s'e:
27 —¿Háxko sa' ekwánxa kammok néxa sexéneykha ko'o xa israelitas, élmasagcha'a nak apkeltémakxa? Ekleg'ak ko'o apkelpaqméteykha ekmaso sexéna. 28 Kólyo'ókxa sa' kaxwo' kóltennássekxak sektáha ko'o sekpeywa s'e: Naqsók ko'o sekxéna, sektáha nak Wesse' peya atnéssesek kéxegke m'a ekhawo ektémakxa nak chá'a seklegé kélpaqméteykha. 29 Eletsapok sa' apyókxoho m'a ekwayam nak chá'a veinte apyeyam apagkok, kélyetsáteykekxa axta apwánxa, sexéneykha nak chá'a ekmaso ko'o, kólchexák sa' aqsa aphopák se'e yókxexma meykexa nak énxet. 30 Megkólántexek sa' kélxama enxoho kéxegke m'a xapop séltennassamakxa axta ko'o alhéssók, wánxa sa' aqsa m'a Caleb tén han Josué. 31 Keñe sa' ma'a kélketchek nak, kélxeyenma nak chá'a elmok ma'a kélenmexma, anaqlók sa' ma'a apchókxa kéltaqnagkamakxa nak chá'a kéxegke, yaqwayam sa' elmaha m'a. 32 Kaxnagkok sa' aqsa kélhapák kéxegke s'e meykexa nak énxet, 33 keñe sa' kélketchek elweynchamha aqsa aptémól'a keláneykha nepkések ekweykmoho cuarenta apyeyam. Ellegagkohok sa' eñama seyamasma kéxegke, ekwokmoho kéletsapa kélyókxoho kéxegke s'e yókxexma meykexa nak énxet. 34 Weykmek axta cuarenta ekhem kéllányo kéxegke m'a apchókxa; cuarenta apyeyam sa' nahan kammohok kéllegassáseykegkoho eñama megkólya'assáxma, xama apyeyam sa' chá'a xama ekhem. Keñe sa' kólya'ásegwók ektémakxa ko'o hélenmexekxa'. 35 Ektáhak ko'o sekpeywa s'e, sektáha nak Wesse': Sa' atnéssesek ko'o énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa xa, apyepetcheykekxo nak pók sénmexeykekxo ko'o. Sa' elwetágwak néxa apkelweynchámeykha s'e yókxexma meykexa nak énxet, sa' eletsapwak se'e.
Diez énxet'ák apkelányo yókxexma
36-37 Apkelnápékxeyk axta Wesse' egegkok ma'a énxet'ák apkeláphasso axta Moisés apkeltémo elanok apchókxa apkeltennasseykta axta amya'a ekmaso apkelwa'akto aphakxa, aptekkessesa axta apkelpaqméteykha ekmaso m'a énxet'ák. 38 Josué tén han Caleb axta aqsa apkeleymékpo meletsapa.
Israelitas apmenxenamap ma'a Hormá
(Dt 1.41-46)
39 Xama axta apkeltennáseyncha'a Moisés israelitas aptáhakxa apcháneya m'a Wesse' egegkok, apyókxoho axta kellapwámeygkok. 40 Keñe axta mók ekhem, apnaqxétekhágkek axta axto'ók agko', apkelchenátweykxeyk axta m'a ektáhakxa nak netnók agko' ma'a yókxexma ekxámokmakxa nak meteymog élekhahéyak. Aptáhak axta apkelpaqmeta s'e:
—¡Nélwa'ak kaxwók se'e! Ólmeyekxak ma'a yókxexma sẽltennassamakxa axta Wesse' egegkok, naqsók negko'o nenláneykegko mólya'assáxma.
41 Keñe axta Moisés aptáha apkeláneya s'e:
—¿Yaqsa ektáha megkólyahákxoho nak apkeltamhókxa kóltéhek Wesse' egegkok? ¡Megkatyepek sa' aqsok kéllane kéltáha enxoho xa! 42 Nágkólxeg aqsa, hakte metnahak apkelxegexma'a kéxegke m'a Wesse' egegkok. Emenxenek sa' kéxegke m'a kélenmexma nak. 43 Apkelhaxneyk amalecitas ma'a kélmonye'e nak, tén han ma'a cananeos, yaqwayam elnapakpok kéxegke, tén han elnápok. Massék aptáha apkelxegexma'a kéxegke m'a Wesse' egegkok, eñama kélyamasma kéxegke.
44 Apkelenxanakmek axta eyke aqsa elchántek ma'a ektáhakxa nak netnók agko' yókxexma ekxámokmakxa nak meteymog élekhahéyak; axta eyke kaltaqhaháha m'a Wesse' egegkok yántéseksek apagkok ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho nak, apheyk axta aqsa nahan Moisés ma'a appakxanma nak. 45 Tén axta amalecitas, tén han cananeos apheykencha'a axta m'a yókxexma nak apkelanyexakmo, apmenxenchek axta israelitas ekweykekxoho m'a Hormá, apsawhawók axta anhan apkelnapa.