Un capitán romano
(Mt 8.5-13Jn 4.43-54)
1 Cuando Jesús terminó de enseñar a la gente, se fue al pueblo de Cafarnaúm. 2 Allí vivía un capitán del ejército romano, que tenía un sirviente a quien apreciaba mucho. Ese sirviente estaba muy enfermo y a punto de morir.
3 Cuando el capitán oyó hablar de Jesús, mandó a unos jefes de los judíos para que lo buscaran y le dijeran: «Por favor, venga usted a mi casa y sane a mi sirviente.»
4 Ellos fueron a ver a Jesús y le dieron el mensaje. Además, le rogaron: «Por favor, haz lo que te pide este capitán romano. Merece que lo ayudes, porque es un hombre bueno. 5 A los judíos nos trata bien, ¡y hasta mandó construir una sinagoga para nosotros!»
6 Jesús fue con ellos, y cuando estaban cerca de la casa, el capitán romano mandó a unos amigos para que le dijeran a Jesús: «Señor, no se moleste usted por mí, yo no merezco que entre en mi casa. 7 Tampoco me siento digno de ir a verlo yo mismo. Solamente le ruego que ordene que mi sirviente se sane; yo sé que él quedará completamente sano. 8 Yo estoy acostumbrado a dar órdenes y a obedecerlas. Cuando le digo a uno de mis soldados: “¡Ve!”, me obedece y va. Si le digo a otro: “¡Ven!”, me obedece y viene. Y si le digo a uno de mis sirvientes: “¡Haz esto!”, lo hace.»
9 Al escuchar las palabras del capitán, Jesús se quedó admirado y les dijo a quienes lo seguían: «En todo Israel no he encontrado a nadie que confíe tanto en mí, como este capitán romano.»
10 Cuando los mensajeros regresaron a la casa, encontraron al sirviente completamente sano.
El hijo de una viuda
11 Poco después, Jesús y sus discípulos fueron al pueblo de Naín. Mucha gente iba con ellos. 12 Cuando llegaron a la entrada del pueblo, vieron a unos hombres que llevaban a enterrar a un muchacho. El muerto era el único hijo de una viuda. Mucha gente del pueblo la acompañaba.
13 Cuando Jesús la vio, sintió compasión por ella y le dijo: «No llores.» 14 Entonces se acercó y tocó la camilla. Los hombres dejaron de caminar, y Jesús le dijo al muerto: «¡Joven, te ordeno que te levantes!» 15 El muchacho se levantó y empezó a hablar. Entonces Jesús llevó al muchacho a donde estaba su madre.
16 Al ver eso, la gente tuvo mucho miedo y comenzó a alabar a Dios. Todos decían: «¡Hay un profeta entre nosotros! ¡Ahora Dios va a ayudarnos!»
17 Y muy pronto la gente de la región de Judea y de sus alrededores supo lo que Jesús había hecho.
Juan el Bautista
(Mt 11.2-19)
18 Los discípulos de Juan el Bautista fueron a contarle todo lo que Jesús hacía. Por eso, Juan envió a dos de sus discípulos 19 para que le preguntaran a Jesús si él era el Mesías, o si debían esperar a otro.
20 Cuando llegaron a donde estaba Jesús, le dijeron:

—Juan el Bautista nos envió a preguntarte si eres el Mesías, o si debemos esperar a otro.

21 En ese momento, Jesús sanó a muchos que estaban enfermos y que sufrían mucho. También sanó a los que tenían espíritus malos, y a muchos ciegos les devolvió la vista. 22 Luego les respondió a los dos hombres:

—Vayan y díganle a Juan todo lo que ustedes han visto y oído:

Ahora los ciegos pueden ver
y los cojos caminan bien.

Los leprosos quedan sanos,
y los sordos ya pueden oír.

Los que estaban muertos
han vuelto a la vida,
y a los pobres se les anuncia
la buena noticia de salvación.

23 »¡Dios bendecirá a los que no me abandonan porque hago todo esto!

24 Cuando los discípulos de Juan se fueron, Jesús comenzó a hablar con la gente acerca de Juan, y dijo:

«¿A quién fueron a ver al desierto? ¿Era acaso un hombre doblado como las cañas que dobla el viento? 25 ¿Se trataba de alguien vestido con ropa muy lujosa? Recuerden que los que se visten así viven en el palacio de los reyes. 26 ¿A quién fueron a ver entonces? ¿Fueron a ver a un profeta? Por supuesto que sí. En realidad, Juan era más que profeta; 27 era el mensajero de quien Dios había hablado cuando dijo:

“Yo envío a mi mensajero
delante de ti,
a preparar todo
para tu llegada.”

28 »Les aseguro que en este mundo no ha nacido un hombre más importante que Juan el Bautista. Sin embargo, el menos importante en el reino de Dios es superior a Juan.»

29 Los que habían escuchado a Juan le pidieron que los bautizara, y hasta los cobradores de impuestos hicieron lo mismo. Así obedecieron lo que Dios había mandado. 30 Pero los fariseos y los maestros de la Ley no quisieron obedecer a Dios, ni tampoco quisieron que Juan los bautizara.
31-32 Jesús siguió diciendo:

«Ustedes, los que viven en esta época, son como los niños que se sientan a jugar en las plazas, y gritan a otros niños:

“Tocamos la flauta,
pero ustedes no bailaron.
Cantamos canciones tristes,
pero ustedes no lloraron.”

33 »Porque Juan el Bautista ayunaba y no bebía vino, y ustedes decían que tenía un demonio. 34 Luego, vine yo, el Hijo del hombre, que como y bebo, y ustedes dicen que soy un glotón y un borracho; que soy amigo de gente de mala fama y de los que cobran impuestos para Roma. 35 Pero recuerden que la sabiduría de Dios se prueba por sus resultados.»
Simón el fariseo
36 Un fariseo llamado Simón invitó a Jesús a comer en su casa. Jesús aceptó y se sentó a la mesa.
37 Una mujer de mala fama, que vivía en aquel pueblo, supo que Jesús estaba comiendo en casa de Simón. Tomó entonces un frasco de perfume muy fino, y fue a ver a Jesús.
38 La mujer entró y se arrodilló detrás de Jesús, y tanto lloraba que sus lágrimas caían sobre los pies de Jesús. Después le secó los pies con sus propios cabellos, se los besó y les puso el perfume que llevaba.
39 Al ver esto, Simón pensó: «Si de veras este hombre fuera profeta, sabría que lo está tocando una mujer de mala fama.»
40 Jesús dijo:

—Simón, tengo algo que decirte.

—Te escucho, Maestro —dijo él.

41 Jesús le puso este ejemplo:

—Dos hombres le debían dinero a alguien. Uno de ellos le debía quinientas monedas de plata, y el otro solo cincuenta. 42 Como ninguno de los dos tenía con qué pagar, ese hombre les perdonó a los dos la deuda. ¿Qué opinas tú? ¿Cuál de los dos estará más agradecido con ese hombre?

43 Simón contestó:

—El que le debía más.

—¡Muy bien! —dijo Jesús.

44 Luego Jesús miró a la mujer y le dijo a Simón:

—¿Ves a esta mujer? Cuando entré en tu casa, tú no me diste agua para lavarme los pies. Ella, en cambio, me los ha lavado con sus lágrimas y los ha secado con sus cabellos. 45 Tú no me saludaste con un beso. Ella, en cambio, desde que llegué a tu casa no ha dejado de besarme los pies. 46 Tú no me pusiste aceite sobre la cabeza. Ella, en cambio, me ha perfumado los pies. 47 Me ama mucho porque sabe que sus muchos pecados ya están perdonados. En cambio, al que se le perdonan pocos pecados, ama poco.

48 Después Jesús le dijo a la mujer: «Tus pecados están perdonados.»
49 Los otros invitados comenzaron a preguntarse: «¿Cómo se atreve este a perdonar pecados?»
50 Pero Jesús le dijo a la mujer: «Tú confías en mí, y por eso te has salvado. Vete tranquila.»
Jesús aptaqmelchesseyam xama sẽlpextétamo apkemha apmonye' romano apkeláneykha
(Mt 8.5-13Jn 4.43-54)
1 Xama axta appenchessama apkeltennáseykha Jesús ma'a énxet'ák, apmeyeykekxeyk axta Cafarnaúm. 2 Aphegkek axta nahan xama sẽlpextétamo apkemha apmonye' romano m'a, apyetnama axta xama apkeláneykha apchásekhayo apagko'. Apháxamákpek axta nahan ma'a, keto' axta apketsapmakxa. 3 Xama axta aplegaya amya'a apxénamakpo Jesús ma'a sẽlpextétamo apkemha apmonye' nak, apkeláphássegkek axta nápakha judíos apkelámha apmonye'e apagkok, apkeltémo yának ey'ammok etaqmelchessók ma'a apkeláneykha. 4 Apkelweykmek axta aphakxa Jesús xa énxet'ák nak. Axta aptemék apkenagkama apkeltémo epasmok se'e:
—Payhawók xép epasmok ma'a sẽlpextétamo apkemha apmonye' nak, 5 hakte apchásekhayók negókxa, axta anhan apkeltémo elanakpok ma'a tegma negaqneykekxexa nak chá'a.
6 Apkelyetleykekxeyk axta Jesús xa énxet'ák nak, xama axta apkelágketchesseykekxo tegma, apkeláphássegkek axta nápakha apkelxegexma'a sẽlpextétamo apkemha apmonye' apkeltémo etnehek yának Jesús se'e: “Wesse', nágkeytnakhoho aqsa apwáxok, hakte megkapayhawok ko'o wának xép etaxnegwók exagkok; 7 exchek keñamak mamako ko'o ay'ammohok ahagko' xép. Epaqhetches aqsa makhawo, yaqwayam sa' etaqmelwók ma'a séláneykha. 8 Hegkéshok nahan ko'óxa apkelpeywa m'a kelwesse'e nak, keñe nahan ko'óxa apyetna sẽlpextétamo ahagkok sekmowána agkések sekpeywa. Ektemék agkok sekpeywa seyáneya: ‘exeg’, ñohok nahan exog; ektemék agkok nahan seyáneya: ‘émpoho’, ñohok nahan exegma'; éltamhók agkok nahan elának aqsok ma'a séláneykha, ñohok nahan elána'.”
9 Pelakkassegkek axta nahan aplegaya Jesús xa, apkelányók axta m'a énxet'ák ektáha axta apkelyetleykha. Tén axta aptéma s'e:
—Naqsók ko'o sektáha séláneya kéxegke mateyk ko'o makham Israel xama enxoho ekyawe mey'ásseyam ekhawo nak xa énxet nak.
10 Xama axta apkelweykekxo apxanák, apkelwetágweykekxeyk axta aptaqmelweykmo sẽlpextétamo apkemha apmonye' apkeláneykha m'a énxet'ák kélápháseykha axta.
Jesús apxátekhásseyam tampe' étche
11 Apmeyeykekxeyk axta Jesús xama tegma apwányam ekwesey axta Naín natámen xa. Apxegamchek axta yetlo apkelxegexma'a apkeltáméséyak, tén han apxámokma énxet. 12 Xama axta apkelweykmo ketók nátegma, apweteyak axta kélsama ekmáheyo kólátawanyek kélhápak, xama apagko' étche axta m'a kelán'a tampe'. Apxámok axta anhan énxet apkelyetlo apheykha axta m'a tegma apwányam. 13 Xama axta apweteya, ayósek axta apkelányo m'a Wesse' egegkok. Tén axta aptéma apkenagkama s'e:
—Nágkalekxagwaha.
14 Yetlómók axta nahan apyepetchegweykmoho, appaknegweykmók axta m'a kéltahanchesso axta, tén axta apchaqnágweykmo m'a ektáha axta apso. Axta aptemék apkenagkama Jesús kélhápak se'e:
—Wokma'ák, ektáhak ko'o seyáneya exchep se'e. ¡Exnekxa néten!
15 Tén axta aphama m'a ektáha axta apketsapma, appaqméteykekxeyk axta nahan, tén axta Jesús apmeyáseykekxo m'a egken. 16 Xama axta ekwetamaxko xa, apyókxoho énxet axta nahan apkelayeyk, apcheynamók axta nahan apkelpeykessamo m'a Dios. Axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—Apwa'ak negyeseksa xama Dios appeywa aplegasso meyke ekhémo.
Axta aptemék nahan apkelpaqmeyesma s'e:
—Apwa'ak Dios yaqwayam epasmok énxet'ák apagkok.
17 Ekyókxoho yókxexma Judea axta nahan legamaxchek ektémakxa aqsok apkelane m'a Jesús, ekweykekxoho m'a neyáwa nak.
Juan el Bautista apkelápháseykha
(Mt 11.2-19)
18 Aplegágweykekxeyk axta amya'a Juan ekyókxoho xa aqsok, hakte apkeltáméséyak axta apkeltennáseykha. Apkelwóneykha axta apqánet xa apkeltáméséyak nak, 19 tén axta apkeláphássama aphakxa Wesse' egegkok, apkeltémo elmaxneyha kexaha naqsók apxénamakpo nak ewak ma'a essenhan elhaxnakpok makham pók. 20 Apkelweykmek axta aphakxa Jesús ma'a Juan apkelápháseykha. Axta aptemék apkenagkama s'e:
—Ẽláphássek xeyk negko'o Juan el Bautista apkeltamho ólmaxneyha xeyepya agkok ma'a apxénamakpo nak ewa' essenhan anleyxek makham pók.
21 Chaqhémok axta nahan apkeltaqmelchesseykemxa axta Jesús apxámokma énxet'ák ektémakxa axta chá'a apkelháxamap xa tén han apkellegeykegkoho, tén han ma'a eknaqtawáseykha axta chá'a espíritu élmasagcha'a, apkelwetáseykekxeyk axta anhan exma apxámokma m'a énxet'ák meyke apaqta'ák axta. 22 Tén axta aptéma apchátegmoweykegko s'e:
—Kóltaqhoho, kóltennássekxa sa' Juan ektáhakxa nak kélwete, tén han kéllege. Kóltennasha apkelwetákxo exma m'a énxet'ák meyke apaqta'ák nak, tén han apkelxegákxo m'a élmasagcha'a apyay'ák nak, tén han apkeltaqmelwokmo m'a énxet'ák ektamhéyak nak negmasse ektepelchamáxche egyempehek, tén han apkellegákxo exma m'a énxet'ák meyke apeyk'ák nak, tén han apnaqxétekhágwokmo m'a énxet'ák apkeletsapma axta, tén han kéllegasa amya'a ektaqmela m'a énxet'ák meyke aqsok nak. 23 ¡Kéleñémo kéxegke megkólyenseyam nak kélteme mehelya'ásseyam ko'o!
24 Xama axta apkeltaqhémo m'a Juan axta apkelápháseykha, apkeltennáseykha axta Jesús énxet'ák apxeyenma m'a Juan, axta aptemék se'e: “¿Yaqsa axta kéltémo kólwetak kéxegke m'a yókxexma meykexa nak énxet? ¿Tappo ekyawheyáseykha éxchahayamya axta kélteyánegweykmoho'? 25 Háwe axta agkok xa ¿Yaqsa axta kélteyánegweykmoho m'a? ¿Xama énxet apkeltaqmalma apkelnaqtáya axta kélteyánegweykmoho? Kélya'ásegkok kéxegke énxet apkeltaqmela nak apkelántaxno tén han ektaqmalma nak apheykha, exnakha chá'a m'a kelwesse'e apkelwányam apxanák nak. 26 ¿Yaqsa axta kélteyánegweykmoho? ¿Dios appeywa aplegassóya axta? Ehay, naqso', énxet apyeykhágweykmoho Dios appeywa apkellegasso axta m'a. 27 Juan axta m'a ektéma axta ekxeyenma eknaqtáxésamaxche s'e:
‘Eyáphássek ko'o
seykha amya'a ahagkok
apmonye' exchep,
yaqwayam enxoho
elanaksek ámay.’
28 Naqsók ko'o sektáha séláneya kéxegke méko xama énxet apyeykhágweykmoho Juan nepyeseksa m'a apyókxoho énxet'ák; keñe m'a énxet apteme nak kónegók ma'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios, mexnawok ma'a Juan.
29 “Apyókxoho énxet ektáha axta apháxenmo apkeltenneykha m'a Juan, ekweykekxoho m'a apkelma axta chá'a selyaqye yaqwayam kólsakxak ma'a Roma, apkeltémok axta eyaqpássesagkok yegmen ma'a Juan, hakte apkelyekpelchágweykmek axta ekteme ekpéwomo agko' ma'a apkeltémókxa nak antéhek Dios. 30 Keñe axta m'a fariseos, tén han ma'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, axta eltémók eyaqpássesagkok yegmen ma'a Juan, axta kaleklók apkelwáxok apmáheyókxa axta eykhe etnéssesek Dios xa énxet'ák nak.
31 “¿Yaqsa ko'o ewanchek axnéshok énxet'ák keso negwánxa nak? ¿Yaqsa aphawo? 32 Máxa m'a sakcha'a létkók ekheykhal'a ekyawakxal'a exma apheykegkaxa énxet'ák, ektémól'a kalyennaqtéshok élpeywa kának élxegexma'a s'e: ‘Nélpáwássek negko'o yámámok, keñe kéxegke megkólnéweyncha'a, nélmeneykmássek negko'o negmeneykmasso senlapwagkassamól'a, keñe kéxegke megkóllekxagweyncha'a.’ 33 Hakte apwayak axta Juan el Bautista, meto axta apto, tén han meya axta vino, keñe kéxegke kélxeyenma chá'a ekhama apwáxok kelyekhama'. 34 Keñe axta apwaya m'a aptáha nak Apketche énxet, aptómo nak apto, apyamo nak vino, keñe kéxegke kélxeyenma megyésso etwok apto, tén han megyésso ének vino, tén han kélxeyenma apkelásekhayo m'a énxet élmasagcha'a nak apkeltémakxa, tén han ma'a énxet'ák apkelmomo nak selyaqye yaqwayam egkések ma'a Roma. 35 Dios apya'áseyak akke chá'a kañék ekwetamaxche ektáha naqsók apkeláneyak énxet'ák xa.”
Jesús apwayam Simón apxagkok, apteme axta fariseo
36 Apcháneyeykha axta Jesús xama fariseo etáswók apto apxagkok, apmaheykegkek axta nahan Jesús ma'a apxagkok. Aphegkek axta nahan nekha mésa, 37 cham'a ekweykmo axta xama kelán'a ekmaso ektémakxa, ekha axta nahan xa tegma apwányam nak tén han eklegaya axta amya'a Jesús apmaheykegko aptásweykmo apto m'a fariseo apxagkok, yetlo ekseykha sokmátsa axagkok élánamáxche axta alabastro ekláneyo sokmátsa. 38 Kelekxagweykha axta, heykmek axta ekpayhókxa apmagkok ma'a Jesús, kelyássessegkek axta anhan aqtégmenek ma'a apmagkok, tén axta ektamheykekxo nahan áwa' élyamassáseykekxo. Kelpetsessessegkek axta apmagkok, tén axta élexpaqhássessama sokmátsa. 39 Xama axta apweteya m'a fariseo ektáha axta apcháneyeykha m'a Jesús, axta entemék élchetamsama apwáxok se'e: “Naqsók agkok apteme xama Dios appeywa aplegasso xa énxet nak, ékpelkohok xeyk ektémakxa xa kelán'a ekpaknegwa'awo nak: kelán'a ekmaso ektémakxa xa.” 40 Tén axta Jesús aptéma apkenagkama fariseo se'e:
—Simón, yetneyk ko'o xama aqsok yaqwayam altennaksek xép.
Axta aptemék apchátegmoweykegko fariseo se'e:
—Sẽlxekmósso, héltennés.
41 Axta aptemék makham Jesús se'e:
—Apqánet énxet axta yetnók apméyak ma'a xama énxet apmássáseykencha'awól'a pók selyaqye. Quinientos sawo selyaqye axta apméyak ma'a xama, keñe axta m'a pók nak cincuenta. 42 Apmasséssessegkek axta aqsa nahan apkelméyak apqánet ma'a énxet ektáha axta apmassáseykha selyaqye apagkok, hakte mopwancha'ak axta apmáheyo elyánmagkasek ma'a apkelméyak. Héltennés hana kaxwo', ¿yaqsa sa' kayáwhok agko' apchásekhayo xama xa apqánet?
43 Axta aptemék apchátegmoweykegko Simón se'e:
—Sa' Ko'óneyk ma'a énxet ekyawakxa nak apméyak.
Keñe axta Jesús aptéma apkenagkama s'e:
—Payhawók aptáhakxa.
44 Tén axta apkelányo Jesús ma'a kelán'a, axta aptemék apkenagkama Simón se'e:
—¿Apwet'aya s'e kelán'a nak? Ektaxnegwa'ak xeyk ko'o apxagkok xép, keñe mehegkésa yegmen yaqwayam alyenyeksek emagkok; keñe s'e kelán'a nak élyássesa aqtégmenek emagkok, keñe ektamhákxo nahan áwa' élyamáseykxo makham. 45 Exchek han xép hepetsesak hepeykesek, keñe exchek se'e kelán'a nak megkalwátessekmo élpetsesma emagkok, eyeynawo m'a sekxók xeyk sektaxnegwa'a kañe'.
46 Exchek han héltexnassásegkok épátek néltexnémáxche ekmátsa ekpaqneyam, keñe s'e kelán'a nak élexpaqha'a emagkok sokmátsa. 47 Exchek keñamak séltennasa exchep megkólyaqmagkáseykxo ekyókxoho m'a ektémakxa nak ekxámokma megkay'assáxma, hakte awanhek élásekhamaxkoho; kaxnók ma'a ekmasextoho nak megkólyaqmagkáseykekxa apkeltémakxa melya'assáxma, asextók exekmósek apkelásekhamakpoho.
48 Tén axta aptéma apkenagkama kelán'a s'e:
—Megkólyaqmagkáseykxak xeye' ektémakxa megkay'assáxma.
49 Keñe axta m'a nápakha ektáha axta nahan kéláneyeykha aptéma chá'a apkelmaxneyeykencha'a pók se'e:
—¿Yaqsa énxet xa ekweykmoho nak meyaqmagkáseykekxa nentémakxa mólya'assáxma?
50 Keñe axta Jesús aptéma makham appaqhetchessama kelán'a s'e:
—Megkay'ásseyam xeye' wagkásak teyp; kataqhekxa yetlo meyke ektáhakxa awáxok.