Los hermanos de Jesús no creían en él
1 Tiempo después, Jesús recorrió la región de Galilea. No quería ir a Judea porque los jefes judíos lo buscaban para matarlo. 2 Como se acercaban los días de la fiesta judía de las enramadas, 3 sus hermanos le dijeron:

—Debes ir a Judea, para que tus seguidores puedan ver las grandes obras que haces. 4 Cuando uno quiere que todos lo conozcan, no hace nada en secreto. ¡Deja que todo el mundo sepa lo que haces!

5 Dijeron eso porque ni siquiera ellos le creían. 6 Pero Jesús les respondió:

—Aún no ha llegado el momento de que todos sepan que soy el Hijo de Dios. Para ustedes, cualquier hora es buena. 7 La gente de este mundo no los odia a ustedes. Pero a mí me odia porque les digo que su conducta es mala. 8 Vayan ustedes a la fiesta; yo no iré, porque todavía no ha llegado el momento de que todos sepan quién soy yo.

9 Después de decir esto, Jesús se quedó en Galilea.
Jesús en la fiesta de las enramadas
10 Después de que se fueron sus hermanos, Jesús fue en secreto a la fiesta, sin decírselo a nadie.
11 Durante la fiesta, los jefes judíos buscaban a Jesús, y decían: «¿Dónde estará ese hombre?»
12 La gente hablaba mucho de él, y algunos decían: «Jesús es un buen hombre». Pero otros decían: «De bueno no tiene nada; es un embustero.»
13 Todos hablaban de él en secreto, porque tenían miedo de los jefes judíos.
14 Durante la fiesta, Jesús entró en el templo y empezó a enseñar. 15 Los jefes judíos estaban asombrados, y decían entre ellos: «¿Cómo es que este sabe tantas cosas, si nunca ha estudiado?»
16 Jesús les contestó:

—Yo no invento lo que enseño. Dios me envió y me ha dicho lo que debo enseñar. 17 Si alguien quiere obedecer a Dios, podrá saber si yo enseño lo que Dios ordena, o si hablo por mi propia cuenta. 18 Quien habla por su propia cuenta solo quiere que la gente lo admire. Pero yo solo deseo que mi Padre, que me envió, reciba el honor que le corresponde; por eso siempre digo la verdad. 19 Moisés les dio a ustedes la ley y, sin embargo, ninguno la obedece. ¿Por qué quieren matarme?

20 La gente le contestó:

—¡Estás loco! ¿Quién quiere matarte?

21 Jesús les dijo:

—Todos ustedes se admiran por un solo milagro que hice. 22 Moisés les mandó practicar la ceremonia de la circuncisión, y ustedes la practican aunque caiga en sábado. Esa orden no viene del tiempo de Moisés, sino de antes, cuando aún vivían Abraham, Isaac y Jacob. 23 Entonces, si para obedecer la ley de Moisés ustedes circuncidan a un niño, aunque sea en sábado, ¿por qué se enojan conmigo por haber sanado a un hombre en sábado? 24 No digan que algo está mal solo porque así les parece. Antes de afirmar algo, deben estar seguros de que así es.
¿Quién es Jesús?
25 Algunos de los que vivían en Jerusalén empezaron a preguntar:

«¿No es este al que andan buscando para matarlo? 26 Pues ahí está, hablando con la gente; ¡y nadie le dice nada! ¿No será que nuestros gobernantes creen de verdad que él es el Mesías? 27 Pero ¡no puede ser! Porque, cuando venga el Mesías, nadie sabrá de dónde viene; en cambio, nosotros sabemos de dónde viene este hombre.»

28 Jesús estaba enseñando en el templo, y dijo con voz fuerte:

«En realidad, ustedes no saben quién soy yo, ni de dónde vengo. Yo no he venido por mi propia cuenta. He sido enviado por alguien en quien se puede confiar, y a quien ustedes no conocen. 29 Yo sí lo conozco, pues vengo de él, y él es quien me envió.»

30 Algunos hombres de Jerusalén quisieron arrestar a Jesús, pero no pudieron, pues todavía no había llegado el momento de que todos supieran quién era. 31 Sin embargo, muchos creyeron en él, y decían: «Ni el Mesías podría hacer los milagros que hace este hombre.»
Los fariseos quieren arrestar a Jesús
32 Los fariseos oyeron lo que la gente decía. Entonces ellos y los sacerdotes principales enviaron a unos guardias del templo para que arrestaran a Jesús. 33 Pero Jesús dijo: «Estaré con ustedes sólo un poco más de tiempo. Luego volveré a donde está el que me envió. 34 Ustedes me buscarán, pero no me encontrarán, porque no pueden ir a donde yo voy.»
35 Los jefes judíos comenzaron a preguntarse entre ellos:

«¿Y a dónde podrá ir, que no podamos encontrarlo? ¿Acaso piensa ir a vivir entre los judíos de otros países, y enseñar también a los que no son judíos? 36 ¿Qué quiere decir con eso de que: “Me buscarán, pero no me encontrarán, porque no pueden ir a donde yo voy?”»
Ríos de agua viva
37 El último día de la fiesta de las enramadas era el más importante. Ese día, Jesús se puso en pie y dijo con voz fuerte: «El que tenga sed, venga a mí. 38 Ríos de agua viva brotarán del corazón de los que creen en mí. Así lo dice la Biblia
39 Al decir esto, Jesús estaba hablando del Espíritu de Dios, que recibirían los que creyeran en él. Porque mientras Jesús no muriera y resucitara, el Espíritu no se haría presente.
¿Realmente quién es Jesús?
40 Cuando algunos de los que estaban allí oyeron esto, dijeron: «De veras que este hombre es el profeta que Dios nos iba a enviar.» 41 Otros decían: «Este hombre es el Mesías». Y aun otros decían: «El Mesías no puede venir de la región de Galilea. 42 La Biblia dice que el Mesías debe ser de la misma familia del rey David, y que nacerá en Belén, el pueblo de donde era David.» 43 Así que nadie se ponía de acuerdo acerca de quién era Jesús. 44 Y aunque no faltaba quien quería llevárselo a la cárcel, nadie se atrevía a tocarlo.
Los jefes judíos no creían en Jesús
45 Los guardias del templo regresaron a donde estaban los sacerdotes principales y los fariseos, quienes les preguntaron:

—¿Por qué no trajeron a Jesús?

46 Los guardias contestaron:

—¡Nunca ha hablado nadie como lo hace ese hombre!

47 Los fariseos les dijeron:

—¿También ustedes se han dejado engañar? 48 ¿Acaso ha creído en él alguno de nuestros jefes, o alguno de los fariseos? 49 Los que creen en él no conocen la ley de Moisés, y por eso Dios los castigará.

50 Allí estaba Nicodemo, el fariseo que una noche fue a ver a Jesús, y les dijo:

51 —Según nuestras leyes, no podemos condenar a nadie sin antes escucharlo.

52 Ellos le respondieron:

—¿También tú crees que de Galilea puede salir algo bueno? Estudia la Biblia y verás que de allá no ha venido ningún profeta.

53 Después de esto, cada quien se fue a su casa.
Apkelyáxeg apagko' apkelya'ásseyam Jesús
1 Apweynchámeykha axta Jesús yókxexma Galilea natámen xa. Axta emáheyók exek ma'a Judea, hakte apketamsegkek axta judíos apmáheyo yaqhek ma'a. 2 Chágketweykmek axta nahan ekhem apkelpakxeneykegkaxa axta chá'a judíos yámet aktegák étkók, apkelsawássessamókxa axta chá'a. 3 Axta aptemék apkenagkama apkelyáxeg Jesús se'e:
—Ná exa aqsa s'e. Emyekxa sa' makham Judea, yaqwayam sa' étak nahan aqsok apkelane exchep ma'a apkeltáméséyak apheykha nak ma'a. 4 Apmenyeyk agkok etnehek kélyekpelchémo xama énxet, méxakpók elának aqsok. Elána sa' nápaqta'awók apyókxoho énxet'ák xa aqsok nak, hakte apkeláneyak xép xa ektéma nak.
5 Weykmók axta anhan apkelyáxeg apya'ásseyam Jesús. 6 Axta aptemék apkelanagkama Jesús se'e:
—Megkawokmok ko'o makham ekhem yaqwánxa amyekxak ma'a, kaxnók kéxegke, kélwanchek kólmeyekxak ekhem kélmakókxa enxoho kólmeyekxa'. 7 Mopwanchek etaqnók kéxegke énxet'ák apkeleñamakxa apagko' nak keso náxop; hetaqnawhok eyke ko'o, hakte axénhok chá'a ekmaso m'a aqsok apkeláneykegkoho nak énxet keso náxop. 8 Kólmohok kéxegke m'a élánéxchexa nak kélessawássessamo, maxñehek sa' eyke ko'o, hakte megkawokmok makham ekhem yaqwánxa amyekxa'.
9 Apheykekxeyk axta Jesús ma'a Galilea natámen apteme appeywa xa.
Jesús apmahéyak ekhem melwagqayam apkelpakxeneykegkaxa axta yámet aktegák étkók judíos
10 Apxegamchek axta nahan Jesús apya'áyekmo kélessawássessamo, natámen apkelxega axta m'a apkelyáxeg, axta eyke eltémok etakpok, máxa apyexamakpoho axta aptemék. 11 Apketamsegkek axta eyke judíos Jesús ma'a neyseksa apkelsawássessamo énxet'ák. Axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—¿Háxko kexaha aphámxa m'a énxet nak?
12 Apxénamakpek axta nahan chá'a nepyeseksa énxet'ák ma'a. Nápakha énxet axta chá'a aptemék apxeyenma Jesús se'e: “Énxet ektaqmalma aptémakxa m'a”; keñe axta nahan nápakha aptéma chá'a apxeyenma s'e: “Sagkek aptémakxa m'a; elyexanchesha chá'a énxet'ák.”
13 Apkelyexákpók axta eyke chá'a apkelxeyenma Jesús ma'a énxet'ák, hakte judíos axta apkelayeyk.
14 Aptaxnegweykmek axta nahan Jesús tegma appagkanamap náxet apkelsawássessamo énxet'ák. Apkelxekmóssegkek axta énxet'ák. 15 Axta aptemék apkelpaqmeyesma judíos élpelakkassama apkellege ektémakxa apkelxekmósso Jesús se'e:
—¿Háxko ektáhakxa apya'ásegkoho nak ekxámokma agko' aqsok xa, meykexho kélxekmósso?
16 Keñe axta Jesús aptéma apchátegmoweykegko s'e:
—Háwe ahagkok ko'o s'e sélxekmósa nak, cha'a apagkok ma'a aptáha axta ko'o seyáphasso. 17 Apmakók agkok elának xama énxet apmopmenyého nak Dios, apwanchek ékpelkohok ektáha eñama Dios ma'a sélxekmósso, essenhan ékpelkohok eñama sekxénamaxchekxoho ahagko'. 18 Énxet apxénamakpekxoho enxoho apagko', aptegyeykha apagko' chá'a etnehek yaqwayam kataqmelek apxénamap; keñe m'a énxet apkeltémo nak kataqmelek apxénamap ma'a ektáha axta apcháphasso, ekmámnaqsoho chá'a katnehek apkeltenneykha, méko nahan katnehek xama aqsok megkapéwomo apkelane.
19 “¿Háweya axta Moisés ma'a apméssama axta kéxegke segánamakxa? Makke kólyaheykekxohok chá'a kéxegke kélxama enxoho. ¿Yaqsa ektéma kélmáheyo nak hélaqhek?”
20 Axta aptemék apkelátegmoweykegko énxet'ák se'e:
—¿Yaqsa ekmáheyo kaqhek xép? ¡Kelyekhama' taxnak apwáxok!
21 Tén axta Jesús aptéma apkelanagkama s'e:
—Xama agko' aqsok axta eyke kelpelakkassók kéxegke kélweteya séláneya axta ko'o m'a ekhem sábado. 22 Apkeltémok axta chá'a kóllanagkok kéxegke Moisés ma'a kélyenyekhamól'a nekha egyempehek, háwe eykhe eñama Moisés xa ektéma nak, axta eyke m'a apheykha apmonye'e axta, cham'a Abraham, Isaac tén han ma'a Jacob. Kólyenyekhásseshok chá'a kéxegke nekha apyempehek xama énxet, megkeyxek chá'a ekteme sábado. 23 Kólyenyekhásseshok chá'a kéxegke nekha apyempehek sakcha'a apkenna megkóleyxek ekteme sábado, yaqwayam enxoho kóllának ma'a éltémókxa nak antéhek Moisés segánamakxa apagkok. ¿Yaqsa ektéma séltaqnagkama nak ko'o kéxegke kélweteya sektaqmelchesseykmo ahagko' énxet apháxamap ekhem sábado? 24 Nágkólxén chá'a kéxegke aqsok kélwete kélanagkama nak chá'a katneyk ekmaso, kólpékesho chá'a kélxeyenma ektémakxa kélwete amonye' kélyekpelchémo.
Jesús apxeyenma apkeñamakxa
25 Nápakha énxet'ák apkeleñama Jerusalén axta nahan aptemék aptegyeykencha'a amya'a s'e:
—¿Háweya apketamsamákpo nak yaqwayam kólaqhek xa? 26 Cháxa, méxákpohok apkeltennáseyncha'a énxet'ák, méko nahan eyátegmowágko. ¿Naqsók enxeykel'a aptemessásak kelwesse'e egagkok apteme Mesías xa énxet nak? 27 Negya'ásegkók eyke negko'o apkeñamakxa xa énxet nak. Méko sa' eyke kay'asagkohok apkeñamakxa apwa'a sa' ma'a Mesías.
28 Xama axta aplegaya Jesús apkelxekmóssamakxa énxet'ák kañe' tegma appagkanamap xa, axta aptemék apyennaqtéssamo appeywa s'e:
—¡Élweteya neyke kéxegke, kélya'ásegkók nahan séñamakxa! Háwe axta eyke ko'o sekxegayam ahagko', axta seyáphasso ko'o m'a ekpayhawo nak kóltéhek kéláyo, megkólweteya nak kéxegke. 29 Ekweteyak eyke ko'o m'a, hakte eñamak ma'a, axta anhan seyáphasso m'a.
30 Tén axta peya eykhe emakpok, méko axta eyke ekma, hakte axta kaweykmok makham yaqweykenxa ékpelchekpoho'. 31 Apxámok axta nahan apteme mey'ásseyam ma'a, axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—¿Kayeykhágwomhoya sa' apkelane aqsok sempelakkasso nak agwetak apwa'a enxoho m'a Mesías, megkaxóya sa' aqsok apkelane xa énxet nak?
Fariseos apkelenxányam emok Jesús
32 Apkellegayak axta amya'a fariseos ektémakxa apkelpeywa énxet'ák apxeyenma m'a Jesús, tén axta apkeláphassama sẽlpextétamo apkeleñama axta tegma appagkanamap ma'a fariseos tén han ma'a apkelámha apmonye'e apkelmaxnéssesso énxet'ák, yaqwayam emok ma'a Jesús. 33 Tén axta Jesús aptéma appeywa s'e:
—Yaqwatakxoho sa' axek ko'o kélnepyeseksa kéxegke, keñe sa' ataqhohok makham ma'a aphakxa nak ektáha axta seyáphasso. 34 Hélchetmok sa' eyke kéxegke, mehelwetekxeyk sa' eyke, hakte megkólwanchek sa' kólmahagkok ma'a yaqwánxa sa' axek ko'o.
35 Keñe axta judíos aptéma apkelpaqhetchásamákpoho s'e:
—¿Háxko apmakókxa emhagkok xa, yaqwayam enxoho magwetekxeyk chá'a? ¿Enxeykel'a peyk emhagkok ma'a apheykegkaxa nak judíos apkekhegwayam nak mók nekha, yaqwayam enxoho elxekmósek énxet'ák melya'áseyak nak Dios? 36 ¿Yaqsa apxéna aptáha exchek segáneya s'e: ‘Hélchetmok sa' eykhe, mehelwetekxeyk sa' eyke, hakte megkólwanchek sa' kólmahagkok ma'a yaqwánxa sa' axek ko'o’?
Yegmen segméssamo nak ekyennaqte egnények
37-38 Axta ekyágwánxa kélteme kéláyo kélessawássessamo amonye' ektemegwánxa axta néxa élánamáxche'. Cháxa ekhem apkempeykekxexa axta nahan néten Jesús aptéma apyennaqtéssamo appeywa s'e:
—Hem sa' agkok chaqhak énxet, hey'óta sa' ko'o, énxet apteme enxoho mehey'ásseyam ko'o, eyen. Ekhawo ektémakxa nak eknaqtáxésamaxche, katyapok sa' yegmen ekyennaqtéssamo egnények apwáxok énxet apteme enxoho mehey'ásseyam ko'o.
39 Axta apxeyenmak Jesús ma'a énxet ektáhakxa enxoho apteme mey'ásseyam peya exkak Espíritu; axta eweyk makham Espíritu, hakte axta kólteméssessók makham apcheymákpoho m'a Jesús.
Apkexpánchásamap énxet'ák
40 Xama axta apkellegaya aptémakxa appeywa Jesús nápakha énxet'ák, axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—Cháxa énxet apteme nak Dios appeywa aplegasso xa.
41 Keñe axta nápakha énxet aptéma chá'a apkelpeywa s'e:
—Mesías xa.
Keñe axta nápakha aptéma nahan apkelpaqmeyesma s'e:
—Háwe, mopwanchek eyke yenyék Galilea m'a Mesías. 42 Xeyenmeyk eknaqtáxésamaxche Mesías ekmáheyo etnehek ma'a David aptáwen neptámen, tén han yenyék ma'a Belén, cham'a apkeñémekxa axta anhan ma'a David.
43 Keñe axta apkexpánchásamákpo énxet, eñama megkaxnémo mók apkelpaqmeyesma apkelxeyenma m'a Jesús. 44 Nápakha énxet axta nahan apmáheyók exnéssók sẽlpextétamakxa m'a Jesús, méko axta eyke ekhésseykmo.
Apkelámha apmonye'e apya'ásseyam Jesús
45 Apkelweykekxeyk axta makham sẽlpextétamo apkeleñama axta tegma appagkanamap apheykegkaxa m'a fariseos, tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak apkelmaxnéssesso énxet'ák. Axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Yaqsa ektáha mekólyentamanto nak?
46 Axta aptemék apkelátegmoweykegko sẽlpextétamo s'e:
—Méko xama énxet apteme apkeltenneykha ektáhakxa nak apkeltenneykha m'a énxet nak.
47 Keñe axta fariseos aptéma apkelanagkama sẽlpextétamo s'e:
—¿Kél'awóya kéxegkáxa apkelyexancháseyncha'a m'a énxet nak? 48 ¿Yetneyk enxeykel'a anhan xama apkelámha apmonye' egagkok apteme mey'ásseyam ma'a, essenhan xama m'a fariseos? 49 Cháxa énxet'ák, melya'áseyak nak segánamakxa, apkelpagkanmeyk Dios yaqwayam emassessók.
50 Axta aptemék appaqmeyesma Nicodemo, cham'a fariseo apya'áyekmo axta Jesús aptéma apkelanagkama s'e:
51 —Xeyenmeyk negko'o segánamakxa egagkok, mogwanchek agának aqsa emakpok xama énxet manleg'akxoho enxoho makham sekxók appeywa, yaqwayam enxoho kólya'asagkohok ektémakxa aqsok apkelane.
52 Keñe axta aptéma apkelátegmoweykegkokxo s'e:
—¿Xépya nahan apkeñama Galilea? Eltámesáp ektémakxa nak eknaqtáxésamaxche', keñe sa' étak metyapma xama enxoho Dios appeywa aplegasso apkeñama m'a Galilea. 53 Keñe axta apkeltaqheykekxo chá'a apxanák xama xama.