La copa de plata de José
1-2 Más tarde, José le ordenó al mayordomo de su casa que llenara los sacos de sus hermanos con todos los alimentos que cupieran en ellos, y que en cada uno de los sacos pusiera el dinero que habían pagado por el trigo. También le ordenó que en el saco del más joven pusiera, además del dinero, su copa de plata.
El mayordomo lo hizo así, 3 y al amanecer los hermanos de José tomaron sus burros y se pusieron en marcha. 4 No habían avanzado mucho cuando José le dijo a su mayordomo:

«Vete enseguida tras esos hombres, y cuando los alcances diles: “¿Por qué le han pagado mal a mi señor? 5 ¡Esta copa es la que mi señor usa para beber, y también para adivinar el futuro! ¡Realmente se han portado muy mal con él!”»

6 Cuando el mayordomo los alcanzó, les repitió todo esto, palabra por palabra. 7 Pero ellos le respondieron:

—¿Por qué nos dice usted todo eso? ¡Nosotros jamás haríamos algo así! 8 A usted le consta que desde nuestra tierra trajimos de vuelta el dinero que encontramos en nuestros sacos. ¿Por qué habríamos de robar el oro y la plata de su señor? 9 Si esa copa de plata se encuentra en poder de alguno de nosotros, que se le condene a muerte; y además todos nosotros nos haremos sus esclavos.

10 El mayordomo respondió:

—De acuerdo. Que sea como ustedes quieran. Pero solo quien tenga la copa será mi esclavo; a los demás no se les acusará de nada.

11 Rápidamente, todos ellos bajaron sus sacos y los abrieron. 12 Entonces el mayordomo comenzó a registrar cada saco, comenzando por el del mayor y acabando por el del más joven, ¡y resultó que la copa se encontró en el saco de Benjamín! 13 Cuando los hermanos de José vieron esto, se llenaron de miedo y tristeza; luego volvieron a cargar sus burros y regresaron a la ciudad.
14 Cuando llegaron, José todavía estaba en su casa. Judá y sus hermanos se arrojaron a sus pies, 15 pero él les dijo:

—¿Por qué me han hecho esto? ¿No sabían que soy adivino?

16 Judá respondió:

—¿Y qué podemos decirle a usted, mi señor? No podemos demostrar que somos inocentes. Dios nos ha encontrado culpables, y ahora todos somos esclavos de usted, junto con el que tenía la copa en su poder.

17 José les respondió:

—¡Yo jamás haría tal cosa! Solo será mi esclavo el que tenía la copa. Los demás pueden volver tranquilos a la casa de su padre.

18 Pero Judá se acercó a José y le dijo:

—Mi señor, yo sé que hablar con usted es como hablar con el rey mismo. Pero yo le ruego que no se enoje conmigo y me permita decirle una sola cosa. 19 Usted nos preguntó si todavía teníamos a nuestro padre, o algún otro hermano. 20 Nosotros le respondimos que nuestro padre ya era anciano, que había tenido dos hijos con su esposa Raquel. Uno de ellos murió y sólo queda el más joven, que nació cuando él ya era viejo. Por eso nuestro padre lo quiere mucho. 21 Usted nos pidió que lo trajéramos para conocerlo. 22 Nosotros le aclaramos que nuestro padre podría morirse de tristeza si el muchacho lo dejaba solo. 23 Con todo, usted nos dijo que volvería a recibirnos solo si regresábamos con nuestro hermano.
24 »Cuando volvimos a la casa de nuestro padre, le contamos todo lo que usted nos dijo, 25 así que cuando nuestro padre nos pidió que volviéramos acá para comprar más trigo, 26 nosotros le dijimos: “Iremos solamente si nuestro hermano menor nos acompaña. Si él no viene con nosotros, el gobernador de Egipto no volverá a recibirnos”.
27 »Nuestro padre nos dijo: “Ustedes bien saben que mi esposa Raquel me dio dos hijos. 28 Uno de ellos se marchó, y jamás he vuelto a verlo. Me imagino que alguna fiera se lo habrá comido. 29 Si también me quitan a este hijo mío, y algo malo llega a pasarle, viviré triste por el resto de mis días”.
30-31 »Como puede ver usted, si yo regreso a la casa de mi padre sin mi hermano, seguramente mi padre morirá. Tan apegado está a este muchacho que su vida depende de que él viva. Así que, si nuestro padre se muere de tristeza, nosotros tendremos la culpa. 32 Yo mismo me hice responsable ante mi padre de que a su hijo nada le pasaría. Hasta le dije: “Padre mío, si no te devuelvo a tu hijo, toda mi vida cargaré ante ti con esa culpa”.
33 »Yo le ruego a usted que me acepte como su esclavo, y que le permita al muchacho volver con sus hermanos. Yo me quedaré en su lugar. 34 ¿Cómo podría yo volver a la casa de mi padre, si mi hermano no vuelve conmigo? ¡No, yo no podría ver la desgracia que caería sobre mi padre!
José egheykok apagkok
1 Tén axta José aptáha apcháneya apkemha apmonye' apkeláneykha axta chá'a m'a apxagkok:
—Exátegkesák sa' yágkentamáhak apagkok hótáhap apaktek se'e énxet'ák nak, cham'a ekwánxa enxoho apkepwagkexa elsakxa', exátegkesák sa' han chá'a selyaqye xama m'a yágkentamáhak apagkok átog nak. 2 Yaqxegkesses sa' han yágkentamáhak apagkok egheykok ahagkok sawo ekmope ekmomnáwa m'a apyáxeg apsexyo nak, yetlo m'a selyaqye apagkok apyánmagkasso nak hótáhap apaktek.
Aptemék axta han apkemha apmonye' m'a apkeltamhókxa axta etnehek ma'a José. 3 Keñe axta élsaka, apméssek axta yaqwayam eltaqhekxak apkelpepma José, yetlo apkelchánte yámelyeheykok. 4 Axta han elwegkepákxak apkeltaqhákxo, ketók axta makham ma'a tegma apwányam, keñe axta aptáha apcháneya José apkemha apmonye' apchásenneykha s'e:
—Elemhagkokxa hana m'a énxet'ák nak, sa' etnehek elának apkeltahanyékxo enxoho s'e: ‘¡Tásek axta ko'o sekteméssesakxa kéxegke, keñe kéxegke asagkek sélteméssesakxa'! ¿Yaqsa ektáha kélmenyexa nak egheykok sawo ekmope ekmomnáwa nak 5 apmeykencha'awól'a chá'a wesse' ahagkok ének apyá, tén han ey'asagkohok yaqwánxa katnehek? ¡Asagkók agko' kéltáhakxa!’
6 Xama axta apkeltahanyékxo apkemha apmonye' kélásenneykha, apkeltennássek axta m'a ektáhakxa axta amya'a apxawe, 7 aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—¿Yaqsa ektáha aptáha nak xép sẽláneya xa ektáha nak?
¡Mantemék negko'o xama enxoho xa ektáha nak! 8 Nélsánteyk axta makham negko'o m'a selyaqye néleñama Canaán, nélwete axta m'a kañe' yágkentamáhak egagkok, mogwanchek negko'o ólmenyexchesek sawo ekmope tén han sawo ekyátekto ekmomnáwa m'a wesse' apagkok apxagkok nak. 9 Tásek ematñekxak enxama negko'o nentáha nak xép apkeláneykha, kélwetasakxa enxoho m'a egheykok, keñe negko'o antéhek apkelásenneykha naqsa.
10 Keñe axta apkemha apmonye' aptáha apkeláneya s'e:
—Katnehek sa' ma'a kéltáhakxa nak kéxegke, sa' eyke aqsa atnehek seyásenneykha naqsa m'a kélwetasakxa enxoho egheykok; keñe sa' kélnápakha kóltaqhekxa'.
11 Apkelápaqháha axta han apkelhaxyawásegko yágkentamáhak apagkok apnegkenágko náxop, apkelmeykeságkek axta. 12 Apkellexcháha axta apkemha apmonye' xama chá'a m'a yágkentamáhak, axta apkeynawók ma'a apwányam nak, ekweykekxoho m'a apsexyo nak, apwetágwokmek axta egheykok ma'a Benjamín axta yágkentamáhak apagkok. 13 Tén axta apkelyeptégko apkelántaxno magkenatchesso éllapwámegko. Apkelpátegkásekxeyk axta makham yámelyeheykok ma'a yágkentamáhak apagkok, tén axta apkelmeyákxo makham ma'a tegma apwányam. 14 Xama axta apwákxo Judá yetlo apkelyáxeg tén han apkelpepma m'a José apxagkok, apheyk axta makham José m'a. Apkelháxahágkek axta nápaqto' ekwokmoho apkeltekxeya élpayhakxa nápaqta'a xapop, 15 aptáhak axta apkeláneya José s'e:
—¿Yaqsa aqsok kéllana? ¿Yagkólya'ásegkok xama énxet sekhawo nak ko'o sekmowána ay'asagkohok yaqwánxa katnehek?
16 Aptáhak axta Judá apchátegmowágko s'e:
—¡Méko negko'o antéhek agának xép! ¿Háxko antéhek negko'o anxekmósek xép megkatnaha nenteme? Apweteyak negko'o Dios nenláneya mólya'assáxma. Keso negchaqnáncha'a negko'o s'e; negko'o nenteme apkelásenneykha naqsa, tén han ma'a kélwetasa nak egheykok.
17 Aptáhak axta apcháneya José s'e:
—Matnéssesek sa' xa ektáha nak. Sa' eyke aqsa atnehek seyásenneykha naqsa m'a kélwetasa nak egheykok. Keñe sa' kélnápakha nak kóltaqhekxa aqsa kólmeyekxak ma'a kélyáp apxagkok nak. Méko sa' kalya'aksek exma.
Judá apkelenxányam emekxak Benjamín
18 Apyepetchegwokmók axta Judá m'a José, aptáhak axta apcháneya s'e:
—Wesse', peyk eykhe apaqhetchesek xép ektaqmalma agko', náhetaqnow aqsa, hakte aphawók xép ma'a faraón. 19 Ẽlmaxneyáha axta exchep yetnéya egyáp essenhan pók egyáxeg, 20 keñe axta negko'o negátegmowágko néltennasa apha egyáp apwányamo, tén han pók egyáxeg apketkok apagko', aptéyam axta aptéma apwányamók ma'a egyáp nak. Néltennássek axta han apchásekhayo apagko' ma'a egyáp nak, hakte wánxa axta xama apkeymomákpo apketche apagko' egken xamo' ma'a, hakte apketsepmeyk ma'a pók apepma axta. 21 Keñe axta exchep apkeltémo agyentementa', hakte apmenyeyk axta éta'. 22 Néltennássek axta exchep mopwanchek eyenyók apyáp ma'a wokma'ák nak, hakte apyenyókek agkok ma'a, yetsapok ma'a apyáp. 23 Apxénchek axta eyke exchep mehẽlmehek chá'a takha' mehẽlyetlánto enxoho negko'o m'a.
24 Néltennáseyha axta negko'o ekyókxoho nélwákxo aphakxa egyáp ma'a aptáhakxa axta exchep sẽláneya. 25 Tén axta aptáha makham sẽláneya negko'o egyáp se'e: ‘Kóltaqhoho makham kóltegyágwakxak ekha ekyánmaga hótáhap apaktek’; 26 keñe negko'o nentáha negáneya s'e: ‘Mogwanchek ólxog mehẽlyetlákxo enxoho negko'o egyáxeg apsexyo; hakte agkok negko'o hẽlyetláwak xa, mogwanchek agwetak ma'a énxet nak.’ 27 Aptáhak axta sẽláneya egyáp se'e: ‘Kélya'ásegkok kéxegke etáwa' segkéssama ko'o apqánet étchek; 28 xama eyke exyánegkessók, móteyeykekxohok chá'a, aqsok nawhak eklo kexa chaqhék, keñe ektama. 29 Kélyentegkek agkok han se'e pók nak hatte, keñe m'a ektemégwokmoho enxoho exma, kéxegke sa' hélsexnenak watsapok eñama sélapwayam, ko'o sektáha nak sekwányamo.’
30 Apmenyeyk apagko' táta m'a wokma'ák nak, agkok hẽlyetlákxak negko'o néltaqháwo enxoho makham xa wokma'ák nak, 31 yetsapok mét'a enxoho m'a egyáp. Negko'o sa' ansexnenak yetsapok élapwayam ma'a egyáp apwányam. 32 Éltennássek axta ko'o táta yaqwayam atnehek sektaqmelchesso m'a wokma'ák nak, keñe sektáha han seyáneya s'e: ‘Sa' agkok eyntegkásenták makham aphakxa, ko'o sa' asexnánéxchek nápaqtók xép, ekweykmoho ektemegwánxa néxa sekha.’ 33 Hexneyásekxa ko'o yaqwayam atnehek apchásenneykha naqsa, sekyaqmagkasso m'a wokma'ák nak. Yána elyetlakxak apkelpepma m'a. 34 ¡Háxko atnehek ko'o awakxak aphakxa táta mehetlákxo enxoho xa wokma'ák nak! Mómenyeyk ko'o ótak káhapwak ekyentaxno apha m'a táta.’