Los hermanos de José van a Egipto
1-2 Cuando Jacob supo que en Egipto había trigo, les dijo a sus hijos:

«¿Qué hacen allí, mirándose los unos a los otros? Me han dicho que en Egipto hay trigo. Si queremos seguir con vida y no morirnos de hambre, más vale que vayan allá y compren trigo para nosotros».

3-5 El hambre en Canaán iba en aumento, y mucha gente viajaba a Egipto para comprar trigo; entre esa gente iban diez hermanos de José. Jacob no dejó que Benjamín se fuera con ellos porque tenía miedo de que le sucediera alguna desgracia. Como sabemos, Benjamín era hermano de José por parte de padre y madre.
6 Cuando los hermanos de José llegaron a Egipto, se inclinaron ante José con mucho respeto, pues él gobernaba en Egipto y era el que vendía el trigo a todo su pueblo. 7-8 José reconoció a sus hermanos enseguida, pero ellos no lo reconocieron. Así que los dejó creer que era egipcio y con cara muy seria les preguntó:

—Ustedes, ¿de dónde vienen?

Ellos le respondieron:

—Venimos de Canaán, y queremos comprar trigo.

9 Entonces él se acordó de los sueños que había tenido acerca de ellos, y les contestó:

—Yo creo que ustedes son espías, y solo han venido a ver por dónde pueden atacarnos.

10 Ellos se defendieron:

—¡De ninguna manera, señor! Nosotros estamos para servirle, y solo hemos venido a comprar trigo. 11 Somos gente honrada, todos hijos del mismo padre. ¡No somos espías!

12 José insistió:

—¡No les creo! Ustedes solo han venido a ver por dónde pueden atacarnos.

13 Ellos le respondieron:

—Nosotros somos doce hermanos, todos hijos de un mismo padre. El más joven se quedó con nuestro padre en Canaán, y el otro ya ha muerto.

14 José volvió a decirles:

—¡Tal como les dije! ¡Ustedes son espías, 15 y les voy a probar que tengo la razón! Yo les juro, por la vida del rey de Egipto, que no van a salir de aquí hasta que traigan a su hermano menor. 16 Vamos a ver si es cierto lo que dicen: Uno de ustedes va a ir por su hermano, y los demás van a quedarse presos. Si no traen aquí a su hermano, quiere decir que ustedes son espías. ¡Lo juro por el rey de Egipto!

17 Y así, José los puso a todos bajo vigilancia durante tres días. 18-20 Pasado ese tiempo, les dijo:

«Yo creo en Dios. Si ustedes realmente son gente honrada y quieren seguir con vida, hagan lo siguiente: dejen aquí a uno de ustedes, y vayan los demás a llevarles trigo a sus familiares, pues deben estar muriéndose de hambre. Pero tienen que traerme a su hermano menor. Así veré si es cierto lo que dicen».

Ellos aceptaron lo que José les propuso, 21 pero se decían los unos a los otros:

«Seguramente estamos recibiendo nuestro merecido por lo que le hicimos a nuestro hermano. Cuando nos rogaba que le perdonáramos la vida, no le hicimos caso, aunque podíamos ver su miedo. Ahora estamos pagando las consecuencias».

22 Entonces dijo Rubén: «¿Acaso no les decía yo que no le hicieran daño al muchacho? ¡Pero ustedes no me hicieron caso! ¡Por eso ahora recibimos este castigo!»
23 Como José estaba hablando con ellos por medio de un traductor, no se dieron cuenta de que él les podía entender. 24 Sin embargo, José se apartó de ellos y se echó a llorar. Luego regresó a donde estaban y ordenó que tomaran preso a Simeón, y que lo encadenaran. 25 Después ordenó que les llenaran de trigo sus sacos, y que pusieran en los sacos el dinero que habían pagado. También ordenó que les dieran comida para el viaje. Una vez hecho esto, 26 los hermanos de José echaron el trigo sobre los burros y se pusieron en camino.
27 Cuando llegaron al lugar donde iban a pasar la noche, uno de ellos abrió su saco para darle de comer a su burro, ¡y se encontró con que en el saco estaba su dinero! Enseguida les dijo a sus hermanos: 28 «¡Me devolvieron mi dinero! ¡Mírenlo, aquí está, dentro del saco!»
Al ver esto, todos ellos se asustaron y empezaron a temblar de miedo, mientras se preguntaban: «¿Qué es lo que Dios está haciendo con nosotros?»
29 Cuando llegaron a Canaán, le contaron a su padre todo lo que les había pasado. Le dijeron:

30 «El gobernador de Egipto nos habló muy fuerte, y hasta nos acusó de ser espías. 31 Nosotros le dijimos que no éramos espías, sino gente honrada. 32 También le dijimos que éramos doce hermanos, hijos del mismo padre; que uno de nosotros ya había muerto, y que el menor se había quedado contigo aquí en Canaán.
33 »Pero el gobernador nos dijo: “Ahora voy a ver si de veras son gente honrada: Dejen aquí a uno de sus hermanos, y váyanse a llevarles comida a sus familiares, que deben estar muriéndose de hambre. 34 Pero tienen que traerme a su hermano menor. Así sabré que no son espías, sino gente honrada, y yo les devolveré a su hermano. Entonces podrán hacer negocios aquí”».
35 Cuando comenzaron a vaciar sus sacos, se encontraron con que en cada uno de ellos estaba su dinero. Al ver las bolsas de dinero, tanto ellos como su padre se asustaron mucho. 36 Entonces su padre les dijo:

—¡Ustedes me van a dejar sin hijos! José ya no está con nosotros; Simeón, tampoco; ¡y ahora quieren llevarse también a Benjamín! ¡Todo esto acabará por matarme!

37 Pero Rubén le propuso a su padre:

—Tú deja a Benjamín en mis manos, que yo te lo devolveré. Y si no te lo traigo de vuelta, ¡te dejo que mates a mis dos hijos!

38 Sin embargo, Jacob respondió:

—Mi hijo no va a ir con ustedes. Ya su hermano está muerto, y solo me queda él. Si algo llega a pasarle en este viaje, viviré triste por el resto de mis días.
José apkelpepma apkelmahéyak Egipto
1 Xama axta apleg'a amya'a Jacob apyetna hótáhap ma'a Egipto. Aptáhak axta apkeláneya apketchek se'e: “¿Yaqsa ektáha kélheyncha'a nak aqsa kéllano kélmók? 2 Ekleg'ak xeyk ko'o amya'a apyetna hótáhap apaktek ma'a Egipto. Kólmohok sa' kóltegyágwók ekha ekyánmaga hótáhap apaktek ma'a, yaqwayam sa' móletsepek meyk.”
3 Keñe axta apkelxega m'a diez apkelpepma axta m'a José, aptegyágwokmo ekha ekyánmaga hótáhap apaktek ma'a Egipto; 4 keñe axta Jacob megya'awo exog ma'a Benjamín, apyáxeg axta m'a José, hakte xénchek axta apwáxok katnégwomhok exma. 5 Apkelxegkek axta Israel apketchek aptegyágwokmo hótáhap apaktek yetlo m'a énxet'ák apheykha axta han ma'a yókxexma nak, hakte teyepmeyk axta meyk segaqhe m'a ekyókxoho apchókxa nak Canaán.
6 Apkeláneykha apchókxa axta han ma'a José, axta apkelmeyáseyak han chá'a hótáhap apaktek énxet'ák apkelwayam axta chá'a apkeleñama ekyókxoho yókxexma. Xama axta apkelwokmo apkelpepma m'a aphakxa nak, apkelháxahanteyk axta ekwokmoho apkeltekxeyágko élpayhakxa nápaqta'a xóp. 7 Apkelyekpelchawók axta han apkelpepma José apkelwet'a; máxa magyekpelcha axta eyke aptáhak, apyennaqtéssek axta appeywa aptáha apkelmaxneyáncha'a s'e:
—¿Háxko kéleñamakxa kéxegke?
—Canaán néleñamak, hótáhap apaktek nentegyágwa'ak ekha ekyánmaga —axta aptáhak apkelátegmowágko.
8 Apkelyekpelchawók axta José m'a apkelpepma, keñe m'a melyekpelcha. 9 Yetlókok axta han ekxeyenweykekxoho apwáxok José apwanmagko apkelweteya axta m'a, keñe axta aptáha apkeláneya s'e:
—Kélyexamaxkoho sẽlteyánegwayo negko'o kéxegke. Wánxa aqsa kéltamho kóllanok ekpayhókxa m'a eyesextexa nak kélláneykha negókxa'.
10 —¡Wesse', megkatnahak xa ektáha nak! —axta aptáhak apkelátegmowágko—. Nélwa'ak negko'o yaqwayam ólmok ekha ekyánmaga nento. Negko'o nentáha nak xép apkeláneykha. 11 Nenlánexkók negko'o egyáxeg xamo' chá'a s'e. Méko negko'o néltémakxa'. Mantemék negko'o xama enxoho negyexamaxkoho nenlányo apchókxa'.
12 —Kélmówana amya'a —axta aptáhak José—. Kélxegakmek kéxegke yaqwayam kóllanok ma'a eyesextexa nak kélláneykha apchókxa'.
13 Aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—Doce negyókxoho negko'o egyáxeg xamo', aptáha nak xép apkeláneykha, negheykha han ma'a Canaán. Aphákxeyk eyke aphakxa táta m'a egyáxeg apsexyo nak, keñe m'a pók axta apxegáneykmo negyeseksa negko'o.
14 Tén axta aptáha makham José apkeláneya s'e:
—¡Kélyexamaxkoho kéllányo apchókxa kéxegke, cham'a sektáhakxa exchek séláneya! 15 Sa' antéhek yaqwayam agya'asagkohok se'e: naqsók sa' megkólántépek mew'a enxoho kélyáxeg apsexyók se'e, hakte ekxénchek ko'o yetlo sekxeyenma m'a faraón apwesey. 16 Kélxama sa' éntawakxa'. Keñe sa' kélnápakha kólhakha kañe' negmomaxchexa'. Agya'asagkohok sa' naqsók kexa m'a kéltáhakxa exchek kélpeywa, háwe sa' agkok naqso', cháxa kéltáha kéxegke kélyexamaxkoho kéllányo apchókxa. ¡Naqsók ma'a sektáhakxa séláneya yetlo sekxeyenma faraón apwesey!
17 Ántánxo ekhem axta apxata José kañe' negmomaxchexa' xa apyókxoho nak, 18 tén axta ektáha ántánxo ekhem aptáha apkeláneya s'e:
—Ko'o sekteme seyáyo Dios. Kólteme sa' se'e, keñe sa' megkóletsepe': 19 ektáha enxoho naqsók meyke kéltémakxa', kólheyásekxa sa' kañe' negmomaxchexa xama kélyáxeg, keñe sa' kélnápakha kóltaqhekxak kólsakxak hótáhap apaktek, yaqwayam enxoho etawagkok ma'a kélhawóxama. 20 Keñe sa' hélyentegkásenták kélyáxeg apsexyo nak, yaqwayam sa' agya'asagkohok naqsók kexa m'a kéltáhakxa exchek kélpeywa. Wanchek sa' agkok amya'a, kóletsapok sa'.
Apkelyahákxók axta han ma'a, 21 aptáhak axta chá'a apcháneya pók se'e:
—Asagkók agko' neyke agkok nenteméssessamakxa egyáxeg, hakte axta ólyahákxak apkeltamho eykhe yepyóshok anlano', negwet'ak axta eykhe eklegágkoho apwáxok. Cháxa keñamak negwet'a nak néllegeykegkoho.
22 Aptáhak axta Rubén apkeláneya s'e:
—Éltamhók axta eykhe ko'o megkólteméssessamok exma ekmaso m'a wokma'ák nak; axta eyke hélhaxnawok ko'o, óllegagkohok sa' negko'o kaxwók eñama ekyaqmageykekxa apketsapma m'a.
23 Axta elya'ásegkok apleg'awo José m'a aptáhakxa apkelpeywa, hakte háwe axta apkelpaqhetchesso m'a José, pók énxet axta chá'a apkeltennáseykekxoho aptáhakxa apkelpeywa. 24 Apkexakkek axta aqsa han José m'a apchaqnágkaxa axta, keñe apkelekxagweyncha'a. Xama axta apya'aweykxo makham ma'a aphágkaxa axta, apkepwagkeykxo makham yaqwayam epaqmétek, apmeyk axta apyetnakhasa Simeón, apkeltamhók axta kólpextétek nápaqta'awo'. 25 Keñe axta apkeltamho kólxátegkesagkok yágkentamáhak ma'a hótáhap apaktek, tén han kólmeyásekxak chá'a xama m'a selyaqye apagkok, kólxategkásekxak ma'a kañe' yágkentamáhak apagkok, apkeltamhók axta han kólmésagkok aptéyak ámay. Kélteméssessek axta han xa ektáha nak. 26 Apkelpátegkessek axta yámelyeheykok ma'a hótáhap apaktek, tén axta apkeltaqháwo.
27 Xama axta apkelwákxo m'a peyakxa axta enaqtének axta'a, apmeykessek axta yágkentamáhak apagkok xama, peya yagkok ekto m'a yámelyeheykok apchánte, apwet'ak axta selyaqye apagkok ekyetna m'a kañe' yágkentamáhak apagkok átog nak. 28 Keñe axta aptáha apkeláneya apkelyáxeg tén han apkelpepma s'e:
—¡Kóllano hana s'e, élmeyásekxe nak ko'o selyaqye ahagkok, keso ekyetna s'e kañe' yágkentamáhak ahagkok!
Apkelyegwakkók apagko' axta han xa apyókxoho nak, apkelpexyennegkek axta éltamheyncha'a apkelwáxok aptáha chá'a apcháneya pók se'e:
—Yaqsa kexa aqsok xa senteméssesa nak Dios.
29 Xama axta apkelwákxo Canaán, apkeltennáseyha axta apyáp ma'a ekyókxoho ektáhakxa', aptáhak axta apkeltennáseyncha'a s'e:
30 —Kayhek appeywa senlana negko'o m'a énxet aptaqmelchesso nak ma'a apchókxa, enxénchek nentáha nélyexamaxkoho nenlányo m'a apchókxa. 31 Néltennássek eyke negko'o nentáha énxet meyke apkeltémakxa, tén han mantéma xama enxoho nélyexamaxkoho nenlányo apchókxa; 32 néltennássek han doce negyókxoho ẽlyáxeg'a xamo', tén han enxama apxegánekmo negyeseksa negko'o, keñe han apheykekxo aphakxa exchep Canaán ma'a apsexyo nak. 33 Keñe aptáha segáneya s'e: ‘Kólheyásekxa sa' xama kélyáxeg se'e, keñe sa' kólsakxak sekxók hótáhap apaktek yaqwayam katawagkok kélhawóxama élnapa nak meyk. Sa' ay'asagkohok ko'o kéltáha meyke kéltémakxa kéxegke xa, 34 hélyentegkásenta sa' ko'o m'a kélyáxeg apsexyo'. Keñe sa' atnéssesek ko'o naqso' kéxegke kéltáha énxet meyke apkeltémakxa, tén han megkóltáha kélyexamaxkoho kéllányo apchókxa'; keñe sa' ayenyekxak makham ma'a pók kélyáxeg nak, tén sa' kélwanchek kéxegke kólyánmagkasaxchek se'e apchókxa nak.’
35 Xama axta appalchásegko hótáhap apaktek ma'a yágkentamáhak apagkok, apwet'ak axta chá'a nahápa apketkok selyaqye kélxata xama yágkentamáhak apagkok ma'a José apkelpepma nak. Apkelyegwakkek axta han apkelwet'a nahápa apketkok kélxata selyaqye m'a, tén han ma'a apyáp. 36 Keñe axta Jacob aptáha apkeláneya s'e:
—Meyke étchek ko'o élteméssessók kéxegke. Méko kaxwók negyeseksa m'a José, tén han Simeón, ¡keñe kaxwók peya hélyementamok Benjamín! ¡Ko'o aqsa chá'a eklegeykegkohok xa ektéma nak!
37 Tén axta Rubén aptáha apcháneya apyáp se'e:
—Hegkés ko'o yaqwayam alanha m'a Benjamín, keñe sa' eyntegkásenták makham. Sa' agkok eyntegkásenta', elnáhap sa' ma'a apqánet étchek nak.
38 Aptáhak axta apchátegmowágko Jacob se'e:
—Melyetlewek sa' kéxegke m'a hatte nak. Apketsepmeyk ma'a José, apepma axta, wánxa apkeymomákpo xa. Temégwokmok agkok exma neyseksa kélxega, kéxegke han kañék sélsexnenagko watsapok sélapwayam, sektáha nak énxet apwányam.