Jacob regresa a Betel
1 Dios le dijo a Jacob: «Cuando estabas huyendo de tu hermano Esaú, yo me aparecí a ti en Betel. Así que regresa a Betel, quédate a vivir allá, y constrúyeme un altar».
2 Jacob entonces les ordenó a sus familiares y a todos los que vivían con él:

«Desháganse de todos esos dioses extraños en los que han creído. Luego báñense y cámbiense de ropa, 3 porque debemos ir a Betel para presentarnos ante Dios. Allá construiré un altar, para darle gracias, pues cuando estuve en problemas, él me ayudó. Por dondequiera que he andado, Dios siempre ha estado conmigo».

4 Ellos le entregaron a Jacob todos aquellos dioses, y también los aretes que llevaban como amuletos. Entonces Jacob los enterró bajo el gran árbol que está en Siquem. 5 Y cuando se pusieron en marcha, Dios hizo que todas las ciudades vecinas les tuvieran miedo, así que nadie los persiguió.
6 Jacob y toda su gente llegaron a Betel, que está en la tierra de Canaán. 7 Fue allí donde Dios se le apareció a Jacob cuando huía de su hermano Esaú. Por eso Jacob construyó allí un altar, y al lugar le puso por nombre «Dios de Betel».
8 En esos días murió Débora, la mujer que había cuidado de Rebeca desde niña, y la enterraron bajo un árbol cerca de Betel. Por eso a ese lugar se le conoce como «El árbol del llanto».
9 Tiempo atrás, Dios se le había aparecido a Jacob, y lo había bendecido cuando volvía de Padán-aram. 10 En aquella ocasión, Dios le dijo: «Ya no vas a llamarte Jacob, sino Israel». Y con ese nombre se le conoció desde entonces. 11 Allí también Dios le dijo:

«Yo soy el Dios todopoderoso. Quiero que tengas muchos descendientes, pues de ellos saldrán reyes y muchas naciones. 12 La tierra que les di a Abraham y a Isaac, también te la doy a ti, y a tus descendientes».

13-14 Cuando Dios se fue de allí, Jacob levantó en ese lugar una columna de piedra, y sobre ella derramó aceite y vino para dedicársela a Dios. 15 Y como Dios había hablado allí con él, Jacob llamó a ese lugar Betel, que significa «casa de Dios».
Muerte de Raquel
16 Jacob y su gente se fueron de allí. Estaban por llegar a Efrata cuando le llegó a Raquel la hora de tener otro bebé. 17 Como tenía mucho problema para tenerlo, la mujer que la ayudaba le dijo: «No tengas miedo, que también este bebé va a ser niño».
18 El niño nació bien, pero Raquel estaba a punto de morirse. En sus últimos momentos de vida le puso a su hijo el nombre de Ben-oní, que significa «hijo de mi dolor». Sin embargo, Jacob le cambió el nombre y le puso Benjamín, que significa «hijo favorito».
19 Raquel murió, y la enterraron en el camino de Efrata, donde ahora es Belén. 20 Sobre su tumba, Jacob levantó una columna de piedras. Hasta el momento en que esto se escribe, esa columna marca el lugar de la tumba de Raquel.
21 Una vez más, Jacob se puso en marcha y acampó más allá de la torre de Éder. 22 Mientras Jacob vivía en ese lugar, Rubén tuvo relaciones sexuales con Bilhá, una de las esposas de Jacob. Pero esto llegó a oídos de Jacob.
Los hijos de Jacob
Jacob tuvo doce hijos:

23 Con Lía tuvo a Rubén, que fue su hijo mayor, y también a Simeón, a Leví, a Judá, a Isacar y a Zabulón.
24 Con Raquel tuvo a José y a Benjamín.
25 Con Bilhá, la esclava de Raquel, tuvo a Dan y a Neftalí.
26 Con Zilpá, la esclava de Lía, tuvo a Gad y a Aser.

Estos fueron los hijos de Jacob, que nacieron cuando él vivió en Padán-aram.
Muerte de Isaac
27 Jacob volvió a la casa de su padre Isaac, que vivía en Hebrón, donde también había vivido Abraham. 28 Isaac llegó a la edad de ciento ochenta años. 29 Después de una vida tan larga, murió, y sus hijos Esaú y Jacob lo enterraron en la tumba de la familia.
Jacob apweykta' makham Betel
1 Aptáhak axta Dios apcháneya Jacob se'e: “Yempekxa néten, emyekxa sa' exnakxak ma'a Betel. Hélánessekxa sa' xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a, ko'o sektáha nak Dios, sekxekmowásamáxkoho axta apyexánegkessama axta m'a apepma Esaú.” 2 Keñe axta Jacob aptáha apkeláneya ekheykha apxagkok, tén han ma'a apyókxoho ektáha axta apkelxegexma'a:
—Kólchexa sa' ekyókxoho aqsok kéláyókxa éleñama nak mók nekha, ekhéyak nak kélnepyeseksa kéxegke, kólyaqpasák yegmen, kólyaqmagkasák sa' han pók kélnaqta. 3 Ólmeyekxak sa' ma'a Betel, hakte sa' alánessekxak ko'o ekwatnamáxchexa aqsok Dios ma'a, sepasmoma axta neyseksa ekyentaxno ewáxok, sétleykencha'a axta chá'a sekmakókxa enxoho chá'a amhagkok.
4 Apkelmeyásekxeyk axta ekyókxoho Jacob ma'a aqsok kéláyókxa éleñama nak mók nekha, ekhéyak nak apxagkok, tén han kélchenméhe kélchexanma axta chá'a m'a kélheyk'ák, apkelátawanyeyk axta han Jacob ma'a kóneg nak yámet ekyawe émha nak ma'a ketók Siquem. 5 Xama axta apkelánteyapma m'a, apkeltémók axta yeyk Dios ma'a apyókxoho énxet'ák apheykha nak neyáwa apheykegkaxa', axta keñamak megkólamheykegko m'a Jacob apketchek.
6 Apweykekxeyk axta Jacob ma'a tegma apwányam Luz, yetlo m'a apyókxoho énxet'ák ektáha axta apkelyetleykekxa', cham'a tegma apwányam apwesey axta han Betel, apyetnama nak Canaán. 7 Apkelanak axta xama ekwatnamáxchexa aqsok, apteméssessek axta han ekwesey El-betel xa yókxexma nak, hakte apxekmowásamákpók axta Dios apmaheykegko axta apxegánegkessama apepma m'a. 8 Axta ketsapmak han Débora m'a, kelán'a ektáha axta chá'a ektaqmelchesso m'a Rebeca, kélátawanyegkek axta han ma'a kóneg nak yámet ekyawe encina, keto' nak Betel. Apteméssessegkek axta ekwesey Jacob xa yókxexma nak “Yámet ekyawe encina nenlekxagweykegkaxa'.”
9 Xama axta aptaqhémo Jacob apkeñama m'a Padán-aram, apxekmowásamákpekxók axta makham ma'a Dios, tén axta ektaqmeleyncha'a appeywa Dios 10 aptáha s'e:

“Jacob xép apwesey,
kamaskok sa' eyke
eltamhakpok xa
ektáha nak;
Israel sa' etnehek
apwesey s'e
sakhem nak.”

Natámen apyaqmagkassesso axta apwesey Dios ma'a Jacob, 11 aptáha apcháneya s'e:

“Ko'o sekteme Dios
ekha apyennaqte;
exámásekxa sa' apketchek,
tén han aptawán'ák neptámen.
Xeyep sa' kañék
apteyapma énxet'ák,
tén han apxámokma
pók aptémakxa énxet'ák,
elántépok sa' apkelwesse'e
apkelwányam nepyeseksa
m'a aptawán'ák neptámen.
12 Agkések sa'
xépxa m'a xapop
sekméssama axta
m'a Abraham,
tén han Isaac,
keñe sa' aptawán'ák
neptámen agkések
neptámen xép.”

13 Xama axta aptaqháwo Dios apkenyékto m'a yókxexma appaqhetchesakxa axta m'a Jacob, 14 apmeyk axta xama meteymog tén axta apkenegkesa, ektémól'a m'a xama meteymog kélchenegkessól'a, cham'a yókxexma appaqhetchesakxa axta Dios; keñe axta apteméssesa ekpagkanamaxche apkexpaqha'a m'a pexmok égmenek, tén han anmen yámet égmenek, 15 Betel axta han aptemessásak ekwesey xa yókxexma nak.
Raquel étsapma
16 Tén axta apkelxega apkeleñama m'a Betel; yáma tayeypók axta makham Efrata, peya axta katnehek naqláwa Raquel, legeykegkók axta eyke ekmáheyo katnehek naqláwa. 17 Xama axta ekyágwokmo eklegeykegkoho yaqwayam katnehek naqláwa, axta táhak eyáneya kelán'a ektegkessesso axta chá'a mók étche s'e: “Nágkatneykha aqsa awáxok, apkenna makham se'e sakcha'a ektegkesa nak.” 18 Ketók étsapmakxa axta han, amonye' ektaxneykekxa énnama axta ekteméssesa apwesey Ben-oní m'a sakcha'a nak, Benjamín axta eyke aptemessásak apwesey m'a apyáp.
19 Ketsekkek axta m'a Raquel, kélátawanyeyk axta m'a ámay nak Efrata, ekwesey nak kaxwók Belén. 20 Apkenegkessek axta han Jacob xama meteymog ma'a takhaxpop agkok nak, makhemek makham émha xa magkenatchesso takhaxpop agkok ma'a Raquel.
21 Apxegeykekxeyk axta makham ma'a Israel, appakxenweykmek axta m'a teyp nak tegma néten apwenaqte Éder. 22 Apheykmek axta Israel ma'a yókxexma nak, apya'áyekmek axta Rubén appatheteykegko m'a Bilhá, kelán'a apmeykha naqsa axta m'a apyáp. Aplókók apagko' axta han apleg'a m'a apyáp.
Jacob apketchek
(1 Cr 2.1-2)
Doce axta apyókxoho apketchek ma'a Jacob. 23 Keso Lía axta étchek se'e, Jacob axta apwetasso: Rubén, étche átnaha apketkok; Simeón, Leví, Judá, Isacar, tén han ma'a Zabulón. 24 Keñe axta Raquel étchek apwetasso m'a Jacob: José, tén han Benjamín. 25 Keñe axta Bilhá étchek, Raquel axta éláneykha, apwetasso axta m'a Jacob: Dan tén han Neftalí; 26 tén axta Zilpá étchek, Lía axta éláneykha, apwetasso axta m'a Jacob: Gad tén han Aser. Cháxa Jacob apketchek axta xa, appalleyam axta m'a Padán-aram.
Isaac apketsapma
27 Apteyánegweykekxók axta Jacob ma'a apyáp Isaac, cham'a yókxexma Mamré, tegma apwányam apwesey axta han Arbá, tén han Hebrón, apheykegkaxa axta m'a Abraham tén han Isaac. 28 Ciento ochenta apyeyam apagkok axta weykmok Isaac apketsapma. 29 Appáxaqweykekxeyk axta apyapmeyk nano', aptéma apwányamók apagko', apchátawanyeyk axta m'a apketchek, Esaú, tén han Jacob.