El toro de oro
1 Como Moisés tardaba mucho en bajar de la montaña del Sinaí, los israelitas se reunieron con Aarón y le dijeron:

—Moisés nos sacó de Egipto, pero ahora no sabemos qué le sucedió. Es mejor que hagas un dios, para que sea nuestro guía y protector.

2 Aarón les contestó:

—Para eso necesito oro. Así que tráiganme las joyas que llevan puestas sus esposas, sus hijos y sus hijas.

3 Ellos se las llevaron a Aarón, 4 y él las tomó y las fundió, y trabajó el oro hasta darle la forma de un toro. Al verlo, el pueblo dijo: «¡Israel, aquí tienes a tu Dios que te sacó de Egipto!»
5 Cuando Aarón vio esto, le construyó un altar al toro, y le anunció al pueblo: «¡Mañana tendremos una fiesta en honor de nuestro Dios!»
6 Al día siguiente, todos se levantaron muy temprano y ofrecieron en el altar sacrificios y ofrendas para pedir perdón a Dios. Después de comer y beber, se pusieron a bailar. 7-9 Entonces Dios le dijo a Moisés:

—Baja ya de la montaña, porque el pueblo que sacaste de Egipto se está portando muy mal. ¡Qué pronto se han olvidado de obedecerme! Han fabricado un toro de oro, y lo están adorando. Le han ofrecido sacrificios y dicen que ese toro soy yo, y que los sacó de Egipto. Los he estado observando, y me he dado cuenta de que son muy tercos. 10 ¡Estoy tan enojado que voy a destruirlos a todos! ¡No trates de detenerme! Sin embargo, con tus descendientes formaré una gran nación.

11 Moisés trató de calmar a Dios, y le dijo:

—Dios mío, ¡no te enojes con este pueblo! ¡Tú mismo lo sacaste de Egipto usando tu gran poder! 12 ¡No te enojes! ¡No destruyas a tu pueblo! No permitas que los egipcios se burlen de ti, y digan: “Dios los ha engañado, pues los sacó para matarlos en las montañas”. 13 Recuerda el juramento que les hiciste a Abraham, a Isaac y a Jacob. Tú les juraste que con sus descendientes formarías un pueblo tan numeroso como las estrellas del cielo, y que para siempre les darías el país de Canaán.

14 En cuanto Dios se calmó y decidió no destruir al pueblo, 15-16 Moisés comenzó a bajar de la montaña del Sinaí. En sus manos llevaba las dos tablas de piedra que Dios mismo había preparado, y en las que había escrito la ley por ambos lados.
17 Cuando Josué oyó los gritos de la gente, le dijo a Moisés:

—Se oyen gritos de guerra en el campamento.

18 Pero Moisés le contestó:

—También yo escucho las canciones, pero no son de victoria ni de derrota.

19 Cuando Moisés llegó al campamento vio a la gente bailando. Al ver al toro, se enojó tanto que allí mismo, al pie de la montaña, arrojó contra el suelo las tablas de la ley y las hizo pedazos. 20 Luego fue y echó el toro al fuego, lo molió hasta hacerlo polvo, y mezcló el polvo con el agua. Entonces les dijo a los israelitas: «¡Ahora, beban!» 21 Después de eso, le reclamó a Aarón:

—¿Qué daño te ha hecho este pueblo, para que lo hagas pecar de manera tan terrible?

22 Aarón le contestó:

—Por favor, no te enojes conmigo. Tú bien sabes que a este pueblo le gusta hacer lo malo. 23 Ellos me pidieron que les hiciera un dios que los guiara y protegiera, porque no sabían lo que había pasado contigo. 24 Entonces les pedí oro y ellos me lo trajeron. Yo tan solo eché el oro al fuego, ¡y salió este toro!

25 Moisés se dio cuenta de que los israelitas no tenían quién los dirigiera, pues Aarón no había sabido controlarlos. También se dio cuenta de que los enemigos del pueblo se burlarían de ellos, 26 así que se puso a la entrada del campamento y les dijo: «Los que estén de parte del Dios de Israel, vengan conmigo».
Todos los de la tribu de Leví se unieron a Moisés, 27 quien les dijo: «El Dios de Israel, ha ordenado que cada uno de ustedes tome una espada, regrese al campamento, y vaya casa por casa matando a su hermano, amigo o vecino».
28 Los de la tribu de Leví hicieron lo que Moisés ordenó, y ese día mataron como a tres mil varones. 29 Luego Moisés les dijo: «Hoy Dios los bendice y les da autoridad como sus sacerdotes, pues ustedes se opusieron a sus propios hermanos e hijos, para obedecerlo a él».
30 Al día siguiente, Moisés les dijo a todos: «Ustedes han cometido un pecado terrible. Por eso voy a subir a la montaña para hablar con Dios, a ver si él los perdona».
31 Moisés subió a la montaña donde estaba Dios, y le dijo:

—Reconozco que el pueblo se ha portado muy mal al haberse hecho un dios de oro. 32 Yo te ruego que los perdones. Pero si no los perdonas, ¡bien puedes matarme a mí también!

33 Dios le contestó:

—Yo le quito la vida al que peca contra mí. 34 Así que vete y lleva este pueblo al país que prometí darles. Mi ángel te guiará. Pero cuando llegue el momento indicado, los castigaré por lo que han hecho.

35 Y por haber adorado al toro que hizo Aarón, Dios les mandó una terrible enfermedad.
1 Xama axta apkelwet'a israelitas ekwegqa metyapma Moisés ma'a néten egkexe nak, apchaqnákxeyk axta apwakhegwákxo aphakxa m'a Aarón. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Henlanés sa' negko'o dios egagkok yaqwayam sa' hennaqlawha chá'a, hakte magya'ásegkok negko'o ektáhakxa m'a Moisés, ektáha axta sẽlántekkesso m'a Egipto.
2 Aptáhak axta apchátegmowágkokxo Aarón se'e:
—Kólhaxyawássesák sa' élchenméhe kélnaqteyegka'a sawo ekyátekto élmomnáwa, tén han kélketchek apkelennay'a, kelwán'ák, cham'a élatchesso nak chá'a aheyk'ák, hélsantagkas sa' se'e.
3 Sawhéxkók axta nahan élhaxyawásegko ma'a élchenméhe sawo ekyátekto élmomnáwa élatchesso axta chá'a m'a aheyk'ák, tén axta kélsákxésa m'a Aarón. 4 Apkelmeyk axta, tén axta apkelpeykásekxo aphana m'a sawo ekyátekto élmomnáwa nak, apmáha axta xama aqsok kélmeykegkól'a chá'a kóleykmássesha ekwokmoho aptekkesa xama weyke kennawo étkók. Keñe axta aptáha apkelpaqmeta apyókxoho s'e:
—¡Israel, keso dios apagkok xép se'e, ektáha axta aptekkesso m'a Egipto!
5 Xama axta apwet'a Aarón xa, apkelanak axta xama ekwatnamáxchexa aqsok amonye' m'a weyke kennawók étkok nak. Aptáhak axta apyennaqtésawo appeywa s'e:
—¡Saka sa' anlának nélsawássessamo Wesse' egegkok!
6 Mók ekhem axta entáhak, axto'ók agko' axta apnaqxétekhágko, apkelwatneyk axta aqsok, apkelnapchek axta nahan apnaqtósso segwetassamo nak nélásekhamaxchekxoho. Tén axta natámen apheyncha'a énxet'ák apmako etawagkok tén han énagkok anmen yámet égmenek, apkelchampákxeyk axta makham néten apmako eneywagkok yetlo apkeltemegweykmohóxma. 7 Keñe axta Wesse' egegkok aptáha apcháneya Moisés se'e:
—Etyep, etaqhoho, apnaqtawáseykpók apagko' kaxwók ma'a énxet'ák apagkok, apkelántekkesso axta m'a Egipto. 8 Yahamók agko' apyensakmo apkelyetlo m'a ámay séltémókxa axta ko'o elyetlók. Apkelánegkek xama weyke kennawók étkok kéleykmássesso m'a sawo ekyátekto ekmomnáwa kélháneykekxa nak kélpeykáseykekxa, apkelpeykásawók nahan, apkelsákxéssek nahan ma'a aqsok apkelmésso naqsa apagkok; aptáhak nahan chá'a apkelpaqmeta s'e: ‘¡Israel, keso dios apagkok se'e, ektáha axta aptekkesso m'a Egipto!’
9 Aptáhak axta nahan apcháneya Wesse' egegkok Moisés se'e:
—Éláneyha ko'o xa énxet'ák nak, ekya'ásegwokmek nahan apteme élyennaqte agko' apkelwáxok. 10 ¡Heyho sa' aqsa, eklókók ahagko' ko'o, asawhohok sa' ko'o amasséssók xa énxet'ák nak! Keñe sa' xép atnéssesek énxet apxámokma apagko' aptawán'ák neptámen.
11 Axta aptáhak eykhe Moisés apcháneya Dios Wesse' apagkok apmako elwátéssesek aplo s'e:
—Wesse', ¿yaqsa ektáha apmako nak eltaqnaweygkohok apagko' xeyep ma'a énxet'ák apagkok, ektáha axta xeyep apagko' apkelántekkesso ekyetlómo ekwányam agko' apmopwána m'a Egipto? 12 ¿Yaqsa ektáha apkeltamho nak yohok etnehek exének egipcios se'e: ‘Apkelántekkessegkek Dios yetlo ekmaso élchetamso apwáxok apmáheyo elnáhapwók ma'a neyseksa meteymog élekhahéyak nak, yaqwayam emasseksek apkelweynchámeykha keso náxop’? Elwatés aplo; elwatés ma'a apmakókxa nak etnéssesek ekmaso m'a énxet'ák apagkok. 13 Kaxénwakxoho hana apwáxok ma'a apkeláneykha Abraham, Isaac tén han ma'a Israel, cham'a apteméssessama axta xeyep apagko' ekmámnaqsoho aptéma apkelanagkama s'e: ‘Axámassásekxak sa' ko'o kéltawán'ák kélnentámen kéxegke, sa' exhok apxámokma m'a apweykenxal'a apxámokma yaw'a néten, keñe sa' se'e ekyókxoho xapop séltennassamakxa axta chá'a ko'o agkések kéxegke, agkések sa' yaqwayam etnehek apagkok meyke néxa.’
14 Apkelwátessek axta nahan apmakókxa etnéssesek ekmaso énxet'ák apagkok ma'a Wesse' egegkok. 15 Aptekkek axta Moisés apkenyekto m'a néten egkexe nak, apkelsánteyk axta nahan ánet meteymog segánamakxa, hágkek axta nahan chá'a eknaqtáxésamaxche m'a ánet nekha nak. 16 Dios apagko' axta nahan apkelane m'a ánet meteymog nak, Dios apagko' axta nahan apkelqahasso m'a ekhágko nak eknaqtáxésamaxche.
17 Xama axta apleg'a apkelpáxameykha yetlo apkelwehéseykha énxet'ák ma'a Josué, aptáhak axta apcháneya Moisés se'e:
—Ekleg'a nak ko'o apkelwehéseykha apkempakhe énxet'ák ma'a nélpakxeneykegkaxa nak.
18 Aptáhak axta apchátegmowágkokxo Moisés se'e:
—Mók negmeneykmasso ko'o m'a sekleg'a nak, háwe m'a negmeneykmasso ekpayheykekxal'a egwáxok negmallane, háwe nahan ma'a negmeneykmasso ekyaqhapmól'a egwáxok negyaqmásamaxche'.
19 Xama axta apwákxo ketók apkelpakxeneykegkaxa axta énxet'ák ma'a Moisés, apwet'ak axta weyke kennawók étkok kéleykmássesso tén han ma'a ekneywomáxche', aplókók apagko' axta, apkexeynteyk axta m'a meteymog apkelseykenta axta, nekha'a étkók axta aptemessásékxak ma'a awhak egkexe nak. 20 Yetlókók axta nahan apma m'a weyke kennawók étkok kéleykmássesso, apyenyókek axta nátex, apkexpakhásekxeyk axta nahan ekwokmoho aptemessásekxo ánek agko', apkexpáncháseyha axta nahan ánek ma'a neyseksa yegmen; tén axta apkeltamho énagkok israelitas xa yegmen nak. 21 Aptáhak axta apcháneya Aarón se'e:
—¿Háxko exchek apteméssesakxa exchep se'e énxet'ák nak, apkeltamho elánésagkok melya'assáxma ekwányam agko'?
22 Aptáhak axta apchátegmowágkokxo Aarón se'e:
—Moisés, náhetaqnow aqsa. Apya'ásegkók xeyep se'e énxet'ák nak, apmenyeyk elanagkok aqsok ekmaso. 23 Exchek aptáhak ko'o seyáneya s'e: ‘Henlanés negko'o xama dios egagkok yaqwayam sa' hennaqlawha chá'a, hakte magya'ásegkok negko'o ektáhakxa m'a Moisés, ektáha axta sẽlántekkesso m'a Egipto.’
24 Keñe ko'o sektáha seyátegmowágkokxo s'e: ‘Énxet ekhakxa enxoho sawo ekyátekto ekmomnáwa apagkok, hetaqmelchessesek sa'.’ Élméssek axta ko'o m'a sawo ekyátekto élmomnáwa apagkok, éxakkek axta ko'o nátex, ¡keñe ektepa s'e weyke kennawók étkok kéleykmássesso nak!
25 Apwet'ak axta Moisés apkelyeykháseykpoho aptamhágkaxa m'a énxet'ák tén han apkelesmésa m'a katnaha nak apnámakkok, hakte axta eláneykha m'a Aarón, 26 apkenmáha axta aqsa m'a nentaxnamakxa nak apkelpakxeneykegkaxa énxet'ák. Aptáhak axta s'e:
—Énxet ektáhakxa enxoho apyetleykha Wesse' egegkok, hépetchegwaták sa' ko'o.
Apyókxoho levitas axta nahan apkelyepetchegwa'akta'. 27 Aptáhak axta apkeláneya Moisés se'e:
—Exchek aptáhak appeywa Wesse', aptáha nak Israel Dios apagkok se'e: ‘kólma sa' chá'a kélxama sawo ekwenaqte, kólmeyekxa sa' ma'a apkelpakxeneykegkaxa nak énxet, kólántaxnegwom sa' chá'a kélxama xama tegma kólnápok ma'a kélyáxeg, tén han ma'a kélmók kélxegexma nak chá'a, essenhan ma'a apha nak chá'a ketók kélxanák.’
28 Apkelánegkek axta nahan levitas ma'a apkeltamhókxa axta etnahagkok ma'a Moisés, tres mil énxet axta nahan apwokmok apkeletsapma xa ekhem nak. 29 Tén axta aptáha Moisés se'e:
—Sakhem kélpagkanáxko kéxegke kélteme kéltamheykha nápaqtók Wesse' egegkok, eñama megkólmeyágweykekxa chá'a kélxama m'a kélketche tén han kélmók chá'a m'a apyáxeg nak. Egkések sa' ektaqmalma kélheykha sakhem ma'a Wesse' egegkok.
30 Keñe axta mók ekhem aptáha apkeláneya énxet'ák Moisés se'e:
—Kéllanak kéxegke ekwányam agko' megkólya'assáxma. Wanátwakxak sa' ko'o kaxwók ma'a aphakxa nak Wesse' egegkok, lapmaxcheyk sa' ataksek yaqwayam elásekhekxoho'.
31 Apmeyákxeyk axta makham Moisés ma'a aphakxa nak Wesse' egegkok. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Naqsók apkelánegko ekwányam agko' melya'assáxma énxet'ák apkelánegko xama apcháyókxa m'a sawo ekyátekto ekmomnáwa nak. 32 Éltamho eykhe elásekhekxohok aqsa; sa' agkok elásekhákxoho', ¡emasses sa' sekwesey aptáxésso axta m'a weykcha'áhak apagkok!
33 Apchátegmowágkokxeyk axta m'a Wesse' egegkok. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Sa' eyke aqsa amasséssesek ko'o apwesey weykcha'áhak ahagkok ma'a énxet apkelane nak mey'assáxma nahaqtók ko'o. 34 Exeg, enaqlow sa' énxet'ák ma'a yókxexma séltennassamakxa axta. Seyásenneykha sa' eyke exog apmonye'. Wokmek sa' agkok ma'a ekhem yaqwánxa allegássesagkoho', allegássesagkohok sa' ko'o eñama m'a apkeltémakxa melya'assáxma.
35 Apcháphássek axta nenlegeykegkoho ekmaso Wesse' egegkok nepyeseksa m'a énxet'ák, eñama apkelpeykessamo m'a weyke kennawók étkok kéleykmássesso, apkelánesso axta m'a Aarón.