Un destino común
1 Puse todo mi empeño en entender todo esto, y pude comprobar que todo está en las manos de Dios: en sus manos está lo que hacen los sabios y la gente honesta. Ninguno de nosotros sabe en realidad lo que son el amor y el odio. 2 Lo mismo da ser justo que ser injusto, ser bueno o malo, puro o impuro, ofrecerle sacrificios a Dios o no ofrecérselos, pecar o no pecar, hacerle a Dios promesas o no hacérselas, pues todos tenemos un mismo final.
3 Y eso es lo malo de todo lo que se hace en esta vida: que todos tengamos un mismo final. Además, siempre estamos pensando en la maldad; nos pasamos la vida pensando tonterías, ¡y al fin de cuentas todos paramos en el cementerio!
4 No hay mucho de dónde elegir, aunque «mientras haya vida hay esperanza», por eso digo, «más vale plebeyo vivo que rey muerto». 5 Los que aún vivimos sabemos que un día habremos de morir, pero los muertos ya no saben nada ni esperan nada, y muy pronto son olvidados. 6 Con la muerte se acaban sus amores, sus odios, sus pasiones y su participación en todo lo que se hace en esta vida.
7 ¡Ánimo, pues! ¡Comamos y bebamos alegres, que Dios aprueba lo que hacemos! 8 ¡Vistámonos bien y perfumémonos! 9 Puesto que Dios nos ha dado una corta vida en este mundo, disfrutemos de cada momento con la mujer amada. ¡Disfrutemos cada día de esta vida sin sentido, pues solo eso nos queda después de tanto trabajar! 10 Y todo lo que podamos hacer, hagámoslo con alegría. Vamos camino a la tumba, y allá no hay trabajo ni planes, ni conocimiento ni sabiduría.
Más vale maña que fuerza
11 Miré hacia otro lado y vi que en esta vida no son los más veloces los que ganan la carrera, ni tampoco son los más valientes los que ganan la batalla. No siempre los sabios tienen qué comer, ni los inteligentes tienen mucho dinero, ni todo el mundo quiere a la gente bien preparada. En realidad, todos dependemos de un momento de suerte, 12 y nunca sabemos lo que nos espera. En cualquier momento podemos caer en la desgracia, y quedar atrapados como peces en la red o como pájaros en la trampa.
13 En este mundo vi algo de lo que también aprendí mucho: 14 había una ciudad muy pequeña y con muy pocos habitantes, que fue atacada por un rey muy poderoso. Ese rey rodeó la ciudad con sus máquinas de guerra, y se preparó para conquistarla. 15 En esa ciudad vivía un hombre muy sabio, que con su sabiduría pudo haber salvado a la ciudad, pero como era muy pobre, ¡nadie se acordó de él!
16 Aunque la gente se fije más en la pobreza del sabio que en la sabiduría de sus palabras, yo sigo pensando que «más vale maña que fuerza», 17 pues se oyen mejor las suaves palabras de los sabios que los gritos del más grande de los tontos. 18 En realidad, puede más la sabiduría que las armas de guerra, aunque un solo error puede causar mucho daño.
Ekxénamaxche negyennaqte tén han nétsapma
1 Ekmeyásamáxkók ahagko' axta ko'o s'e ekyókxoho aqsok nak, wánxa axta aqsa ko'o sekweteykekxo Dios ektáha chá'a appékessáseyak aptamheykha énxet ektaqmalma nak aptémakxa, tén han ma'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok. Méko enxama apya'ásegkoho m'a ektémakxa nak negásekhayo, tén han ma'a nentaqnagkamakxa nak, étak eykhe chá'a ektémakxa. 2 Hawók mók élhaxanma xa apyókxoho nak: énxet appéwomo, énxet mepéwomo, énxet ektaqmalma aptémakxa, énxet ekmaso aptémakxa, énxet eyáxñeyo apwáxok, énxet ekmanyása apwáxok, énxet apmésso aptósso apchaqhe, tén han ma'a megkésso nak aptósso apchaqhe; ekhawo han ma'a ektaqmalma nak aptémakxa, tén han ma'a mey'assáxma nak, tén han ma'a apteméssesso nak ekmámnaqsoho appeywa, tén han ma'a metnéssesso nak ekmámnaqsoho appeywa.
3 Ékeso étsagkassamo nak chá'a ekyókxoho aqsok ektémakxa nak chá'a keso náxop: kaxhok chá'a mók élhaxanma m'a apyókxoho nak. Keñe nahan élchetámeykha nak apwáxok énxet láneyók aqsok ekmaso; yetnegkek apwáxok aqsok ekyeyháxma neyseksa apha; keñe chá'a apwagkasa enxoho néxa apha, emhagkok chá'a élmaheykegkaxa nak eghagák.
4 Yetneyk élhaxneykha apwáxok ma'a kélhayo nak makham eweynchamha, éleñémo semheg megkatsapma nak, kaxnawok yámakméwa ápak. 5 Énxet'ák meletsapa nak makham, apya'ásegkok megkatnehek chá'a meletsapma, keñe eyke m'a énxet'ák apkeletsapma nak, melya'ásegkok aqsok, méko han aqsok elweta', hakte méko chá'a kaxénwakxohok awáxok. 6 Cháxa ekmassegweykenxa nak ma'a apchásekhayókxa nak, tén han ma'a aptaqnagkamakxa nak, tén han ma'a aqsok apyespagkamakxa nak, mepasmekxók agko' chá'a m'a aqsok élánamáxko nak chá'a keso náxop.
7 ¡Kapayhekxa apwáxok eñama m'a apto nak; kapayhekxa apwáxok eñama m'a apyá nak vino, hakte leklamók apwáxok Dios ma'a aqsok apkelane nak xép! 8 Ennáxamakpoho apagko' chá'a; yexpaqháp chá'a sokmátsa. 9 Ná elwátessem chá'a ekpayheykekxa apwáxok xamók ma'a kelán'a apchásekhayókxa nak, neyseksa apweynchámeykha keso náxop, Dios nak apmésso exchep, cham'a apweynchámeykha ekteme nak ekyeyháxma; wánxa sa' aqsa étak xa, neyseksa apchaqhamap aptamheykha keso náxop. 10 Ekyókxoho aqsok apkepwagkexa nak xép elána', elána' yetlo apwasqápeykekxoho apagko'; hakte megkalanaxcheyk chá'a aqsok, tén han megkaxénaxchek chá'a aqsok, méko han negyekpelchémo, tén han negya'áseykegkoho aqsok m'a takhaxpop, cham'a yaqwánxa nak xép emhagkok.
Megkataqmalma sentémakxa negweteyo nak chá'a
11 Yetneyk han mók aqsok sekweteya nak chá'a ko'o keso náxop: háwe apkelyennaqte apkenyahéyak ma'a apkelwatno nak chá'a apkelteyásamap, háwe han chá'a apkelyennaqte m'a apkelmallanma nak kempakhakma; háwe han chá'a ekyókxoho ekhem apkelwete aptéyak ma'a énxet'ák apkelya'áseyak nak aqsok, háwe han chá'a apkelwesse'e m'a énxet'ák ekha nak apkelyekpelchémo, melmakpek nahan chá'a takha' m'a apkelmopwancha'a nak elanagkok aqsok; xama ekhem chá'a kataqmelek ektamhágkaxa, essenhan xama ekhem chá'a kasók ektamhágkaxa m'a apyókxoho nak. 12 Méko ekya'ásegkoho ekwánxa kammok néxa ekhem agkok: ekhawo ektémakxa nak kelasma kólmok yám'én, keñe náta ma'a kelhanma, cháxa ektémakxa nak han énxet xa, katlakkasek aqsa chá'a káhapwak aqsok ekmaso neyseksa melhaxanma.
13 Xama aqsok sekweteya nak han ko'o keso náxop, máxa eykhe ektaqmela enxoho sẽlxekmósso: 14 xama tegma apketchetse nak, apqántawok han etnehek énxet apheykha kañe', keñe ektámegmak xama wesse' apwányam apyennaqte nak, enaqxétekhasagkok nahan nápakhaw'ék ma'a kélmeykha nak kempakhakma yaqwayam ektamagkok. 15 Keñe m'a tegma apwányam nak, exek xama énxet ekha nak apya'áseyak aqsok meyke nak aqsok apagkok, apmopwána nak eykhe ewagkasek teyp tegma apwányam, ¡méko eyke chá'a kaxének awáxok!
Negya'áseyak aqsok yeykhágweykmók ma'a ekyókxoho aqsok nak
16 Ekxénchek ko'o ektaqmela antéhek ekha negya'áseyak aqsok, megkaxnawok antéhek magaye aqsok, neyseksa eykhe megkahaxnamáxkoho aptáhakxa appeywa m'a énxet meyke nak aqsok apagkok ekha nak apya'áseyak aqsok, tén han megkamáxko enxoho chá'a takha' aptáhakxa.

17 Tásek chá'a katnehek
ekhaxnamáxkoho appeywa m'a
énxet ekha nak
apya'áseyak aqsok
ménnaqtésso nak epaqmétek,
megkaxnawok ma'a
apkelpáxameykha nak
wesse' apwányam,
apagkok nak ma'a énxet'ák
élyeyháxma nak.
18 Yeykhágweykmók
negya'áseyak aqsok ma'a
kélmeykha nak kempakhakma.

Ketsék magaqhémo aqsok,
xámok katnehek
eknaqtawáseykha aqsok.