1 No hay quien pueda compararse al sabio, ni quien sepa todas las respuestas. El que es sabio siempre se ve sonriente y amable.
La obediencia al rey
2 Yo creo que debemos obedecer al rey, si así lo hemos jurado ante Dios. 3-4 La autoridad del rey no se discute. Nadie puede pedirle cuentas. El rey puede hacer lo que quiera. Por eso no hay que salir de su presencia sin su permiso, ni tampoco insistir en hacer lo malo.
5 Quien obedece sus órdenes no sufre ningún daño, y quien es inteligente sabe cuándo y cómo debe obedecerlas. 6-7 Lo cierto es que todo tiene su cómo y su cuándo; nuestro gran problema es que no sabemos cuándo y cómo van a pasar las cosas, ni hay tampoco nadie que nos lo pueda decir. 8 Nadie tiene tanto poder como para evitar la muerte y vivir para siempre. De la batalla entre la vida y la muerte nadie se libra, ni siquiera los malvados.
La vida es difícil de entender
9 Me he dedicado a tratar de entender todo lo que se hace en esta vida, y he visto casos en que unos dominan a otros, pero que al final todos salen perjudicados. 10 También he visto que sepultan con honores a gente malvada, y que a la gente buena ni en su propio pueblo la recuerdan. ¡Y esto tampoco tiene sentido! 11 Cuando el malvado no es castigado de inmediato, la gente piensa que puede seguir haciendo lo malo. 12-13 Tal vez haya gente malvada que peque y vuelva a pecar, y viva muchos años, pero yo sé que no les irá bien ni vivirán mucho tiempo. Pasarán por la vida como una sombra, porque no respetan a Dios. En cambio, a quienes aman y obedecen a Dios les irá mejor.
14 En este mundo pasan cosas que no tienen sentido; a la gente buena le va como si fuera mala, y a la gente mala le va como si fuera buena. ¡Yo digo que esto no tiene sentido! 15 Por eso digo: «¡A pasarla bien!» En esta vida que Dios nos ha dado, lo mejor que podemos hacer es comer, beber y divertirnos. Eso es lo único que nos queda después de mucho trabajar.
16 Tanto me dediqué a observar todo lo que se hace en este mundo, y a tratar de entender lo que es la sabiduría, que ni de noche ni de día podía dormir. 17 Fue así como vi todo lo que Dios ha hecho en este mundo, y que es algo que jamás podremos comprender. Aunque tratemos de hallarle algún sentido, no se lo encontraremos; y aunque haya algún sabio que crea entenderlo, en realidad no podrá comprender.
1 ¿Yaqsa ekhawo m'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok? ¿Yaqsa ekya'ásegkoho ektémakxa m'a aqsok? Nápat chá'a agyekpelkohok ma'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok; kamasséssesek chá'a eklo nak nápat.
Wesse' apwányam nélyeheykekxoho
2 Elyahakxoho appeywa wesse' apwányam, hakte naqsók axta exchep aptemessásak appeywa nápaqto' Dios apxéna elyahakxohok chá'a m'a. 3 Ná etyep ekmanyehe agko' ma'a aphakxa nak. Ná ewhánekxoho aqsa m'a aqsok ekmaso ekmáheyo nak kalanaxche', hakte elának chá'a aqsok wesse' apwányam ma'a apmakókxa enxoho chá'a elána'. 4 Megkatnehek chá'a megkalánamáxche m'a aptáhakxa enxoho chá'a appeywa wesse' apwányam, méko nahan chá'a awanchek kalmaxneyekxohok aqsok apkelane.
5 Énxet apkelyaheykekxoho nak wesse' apwányam appeywa, megkatnégwomok chá'a exma. Énxet apya'áseykegkoho nak aqsok, ey'asagkohok chá'a ekhem eyaqhókxa elyahakxoho', ey'asagkohok nahan chá'a eyéméxchexa nak chá'a elanaksek. 6 Hakte yetneyk chá'a ekhem élánamáxchexa aqsok, tén han ektémakxa ekyókxoho aqsok élánamáxko nak chá'a, wánxa eyke aqsa chá'a élya'assama exma énxet ma'a 7 mey'áseyak nak yaqwánxa enxoho chá'a katnehek, méko nahan awanchek kaltennaksek.
Méko ekha ekmowána kamha ektémakxa negyennaqte tén han nétsapma
8 Méko ekha ekmowána kamagkok ektémakxa nak negyennaqte, méko han ekmowána kanókasha m'a nétsapma nak. Méko awanchek kaxyánegkesek xa kempakhakma nak. Megkawagkasek teyp aptémakxa ekmaso m'a énxet ekmaso nak aptémakxa.
9 Cháxa sekwetaya axta chá'a ko'o xa, sekméssamo ahagko' axta ewáxok séltémo ay'ásegwomhok ektémakxa nak élánamáxche aqsok keso náxop, tén han ma'a ektémakxa nak chá'a énxet, yetneyk apmopwána yaqwayam chá'a etnéssessamhok exma ekmaso pók.
Yetneyk aqsok magmowána nak anxének ektémakxa
10 Ekweteyak axta han énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, melweykmoho axta chá'a m'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios, kaltaqmalmakha chá'a apkelxénamap, cham'a ekhem kélátawanyakxa enxoho; keñe m'a énxet'ák apheykha nak tegma apwányam, megkaxénwakxók chá'a apkelwáxok natámen, cham'a apkeláneykxa axta chá'a aqsok ekmaso. Cháxa ektáha han aqsok eyaqhémo agwetak xa. 11 Megkólmagkek chá'a ekmanyehe agko' ma'a aqsok ekmaso nak, megkóllegássesagkók nahan chá'a m'a ektáha nak apkelane, cháxa keñamak ekxéneykencha'a nak aqsa apwáxok énxet elának ma'a aqsok ekmaso nak. 12 ¡Cháxa ektémakxa nak chá'a m'a énxet apkelane nak aqsok ekmaso, cham'a apkelenxanmeykegkoho nak chá'a apkelane aqsok ekmaso, kawegqohok chá'a apha! (Ekya'áseykegkók eyke ko'o m'a énxet'ák apkeláyo nak chá'a Dios, tén han ma'a apkelyeheykekxoho nak chá'a, tásek héxta chá'a katnehek apheykha; 13 keñe eyke m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, asagkek héxta chá'a katnehek apheykha, kayaqwáthok héxta nahan chá'a apheykha, máxa yámet pessesse héxta chá'a etnahagkok.) 14 Cháxa ektémakxa nak aqsok ekyeyháxma keso náxop, ellegagkohok chá'a m'a énxet'ák éltaqmalma nak chá'a apkeltémakxa, máxa chá'a kólteméssesek ma'a apkeláneyak nak aqsok ekmaso, keñe ma'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, tásek chá'a katnehek apheykha, máxa chá'a etnahagkok ma'a éltaqmela enxoho apkeltémakxa. ¡Ekxénchek nahan ko'o ekteme aqsok eyaqhémo agwetak xa!
15 Ékeso éñamakxa sekxéna nak ko'o ektaqmela kapayhekxak egwáxok. Wánxa eyke aqsa ektaqmela etnehek énxet neyseksa apha náxop se'e: etwok apto, tén han ének apyá, tén han kapayhekxak apwáxok, hakte wánxa ekyetleykekmoho aptamheykha neyseksa apha keso náxop, Dios nak apmésso.
16 Neyseksa sekmeyásamáxkoho ahagko' axta ko'o yaqwayam eykpelkohok aqsok, tén han ay'asagkohok ektémakxa, tén han alanok ma'a ekyókxoho aqsok élánamáxko nak chá'a keso náxop —agwomok chá'a naqsók ma'a magmowagkexa nak antének, ekhem, essenhan axta'a—, 17 ekyekpelchágweykmek agko' axta énxet megkamopwána ey'asagkohok ma'a aqsok apkelane nak Dios, tén han ektemegweykmohoxma nak chá'a keso náxop. Elenxanmok eykhe chá'a ey'ásegwók éleñémekxa, métekxeyk eyke chá'a, exének eykhe han chá'a apya'ásegkoho m'a énxet apya'áseyak nak aqsok, métekxeyk eyke han ma'a.