Las leyes dadas al pueblo
1 Luego Moisés le dijo al pueblo:
«Cuando ustedes ya estén viviendo en la tierra que Dios les prometió, deberán obedecer siempre los siguientes mandamientos:
2-3 »Destruyan todos los lugares donde adoran a sus dioses los pueblos que ustedes conquisten. Se encuentran por todos lados, y deben ser destruidos. Están en las montañas, en las colinas y bajo los árboles. Hagan pedazos las piedras y las esculturas de sus dioses, y quemen los maderos que ellos adoran. ¡Que no quede de ellos ni el recuerdo! 4 Cuando adoren a Dios no imiten las costumbres de esos pueblos.
5-6 »Dios elegirá un lugar para vivir entre ustedes, y allá deberán ir para adorarlo, llevando las ofrendas que quemarán en su honor. Allá también llevarán la décima parte de todo lo que ganen, sus ofrendas voluntarias, las primeras crías de sus vacas y ovejas, y cualquier otra ofrenda que hayan prometido darle.
7-12 »En ese lugar celebrarán una fiesta y se alegrarán junto con sus familias y esclavos, y con los de la tribu de Leví que vivan entre ustedes. Recuerden que deben compartir con ellos lo que yo les dé, pues ellos no recibirán ninguna porción de tierra en propiedad.
»Cuando ustedes vivan en su territorio, no podrán seguir haciendo lo que les venga en gana, como hasta ahora. Porque donde hoy se encuentran no es el lugar tranquilo que Dios les va a dar; para llegar allá tendrán que cruzar el río Jordán. Tan pronto como se establezcan, y hayan derrotado a todos sus enemigos, vivirán en paz y tranquilidad.
13-18 »Tengan cuidado de no llevar sus ofrendas a cualquier parte, sino solo al lugar que Dios elija de entre las tribus. Allí harán lo que les he ordenado hacer, y darán gracias por las abundantes cosechas que Dios les haya dado. Durante esa fiesta podrán comer de todo lo que hayan llevado. Todo el pueblo podrá participar, esté o no en condiciones de presentarse ante Dios. Lo único que no podrán comer es carne que aún tenga sangre; deben dejar que la sangre se escurra sobre el suelo.
»Mientras ustedes vivan en sus ciudades, no deberán comer nada de lo que les corresponde de sus ofrendas, hasta llegar al lugar que Dios elija para poner su Santuario. No se olviden de compartir eso con los de la tribu de Leví que habiten en sus ciudades. 19 Tengan cuidado de no desampararlos mientras vivan en esa tierra. 20 Pero, cuando Dios cumpla su promesa y agrande el territorio de ustedes, y quieran comer carne, podrán comerla si así lo desean. 21-22 Si el Santuario les queda lejos, y no pueden hacer el viaje, podrán matar sus vacas y ovejas en sus poblados, y comerse la carne. Para esto, no tendrán que hacer ninguna ceremonia de purificación, como tampoco la hacen cuando se trata de comer carne de gacela o de venado. 23-25 Pero no deben comer carne que aún tenga sangre, sino que dejarán que se escurra sobre el suelo, como si fuera agua. Si obedecen a Dios, les irá bien a ustedes y a sus descendientes. 26-27 Lo mismo deben hacer con la sangre de los animales que presenten como ofrenda en honor de Dios: primero derramarán la sangre sobre el altar, y luego podrán comerse la carne.
28 »Pongan atención a todo lo que les he dicho. Si quieren que les vaya bien a ustedes y a sus descendientes, obedezcan a Dios y hagan todo lo bueno que él les ha ordenado».
Advertencia contra la infidelidad
29 Moisés continuó hablando al pueblo:
«Dios va a destruir a todos los pueblos que ustedes conquisten, y ustedes ocuparán su territorio. 30 Cuando eso suceda, tengan cuidado de no hacer lo que esos pueblos hacían, ni adoren a los dioses que ellos tenían. 31 No se les ocurra hacer tal cosa, porque a Dios le repugna la manera en que esos pueblos adoran a sus dioses. ¡Hasta queman a sus propios hijos en sus altares! 32 32 (13.1) Por lo tanto, cumplan todos estos mandamientos, sin quitarles ni añadirles nada.
Tegma appagkanamap wánxa xama
1 “Keso segánamakxa tén han nélánémaxchexa nak chá'a antéhek yaqwayam sa' kóllának chá'a kéxegke neyseksók kélheykha m'a xapop apmáheyókxa nak egkések kéxegke kélagkok ma'a kélyapmeyk nano' nak Dios Wesse' apagkok.
2 “Kólmasséssem sa' ekyókxoho apheykegkaxa nak chá'a elpeykeshok aqsok apcháyókxa énxet ma'a xapop yaqwánxa sa' chá'a kólmok: cham'a ekhéyak nak néten egkexe tén han ma'a egkexe náxap'awo nak tén han ma'a ekhéyak nak kóneg yenta'a élyentaxno pessesse agkok. 3 Kólyaqnegkessesák sa' ma'a apkelwatnamakxa nak chá'a aqsok. Kóltemessásekxa sa' nekha'a étkók ma'a meteymog apkeláncháséyak nak, kólwatneyásekxa sa' ma'a yámet awhók apkelpeykessamo nak chá'a, kólmasséssem sa' ma'a kéleykmássesso apcháyókxa nak chá'a; kólmasséssem sa' élxénamaxchexa nak chá'a xa aqsok nak.
4 “Nágkóltemésses aqsa kólpeykeshok Dios Wesse' kélagkok xa ektáha nak. 5 Elyésha sa' eyke xama yókxexma Wesse' egegkok yaqwánxa katnehek ekyetnamakxa apwesey nepyeseksa m'a énxet'ák kélagkok nak. Sa' nahan chá'a kélwanchek kéxegke kólmeyekxak kólpeykeshok ma'a yókxexma nak. 6 Sa' nahan chá'a kólnápok aqsok kélnaqtósso m'a tén han kólwatnek chá'a eñama megkólwagqayam ma'a. Sa' nahan chá'a kólsakxak aqsok kélpekkenma nak chá'a ekwayam diez xama aqsok kélagkok kélwete eñama kéltamheykha m'a, tén han ma'a aqsok kéláncheseykekxa nak chá'a kélnegkenma, tén han ma'a aqsok kéltennasso nak chá'a kóllának ma'a Dios tén han ma'a aqsok kélmésso naqsa nak chá'a Dios ekxeyenma agko' nak chá'a kélwáxok kólmések, ekhawo nahan ma'a émha amonye' ekwete étkók nak ma'a kélnaqtósso weyke tén han ma'a nepkések. 7 Sa' kóltawagkok chá'a kéltéyák nápaqtók Dios Wesse' kélagkok ma'a, kalpayhekxak sa' kélwáxok xamo' kélnámakkok kóllanok ektaqmalma ekteyapma ekyexna m'a aqsok kélcheneykekxa eñama kéltamheykha, apmésso ektaqmalma ekteyapma m'a Dios Wesse' kélagkok.
8 “Sa' eyke megkólwanchek kóltemegwók ma'a nentémakxa nak chá'a s'e, cham'a nenlane nak chá'a enxama m'a negmakókxa enxoho chá'a anlána'. 9 Makke kólwokmok makham kéxegke m'a yókxexma meykexa nak ektemegweykmohóxma apmáheyókxa nak egkések ma'a Dios Wesse' kélagkok. 10 Kélyeykhákxeyk sa' agkok ma'a neyp wátsam Jordán nak, tén han kélhakmo enxoho m'a apchókxa apmáheyókxa nak egkések, tén han ekmassa enxoho apkelya'assóxma m'a kélenmexma apwakhaya nak kélnepyáwa, tén han ektáha enxoho meyke agko' ektamheykha kélwáxok, 11 keñe sa' ma'a apkelyéságkaxa enxoho Dios Wesse' kélagkok yaqwánxa epekkenek ma'a apwesey, kólmések sa' chá'a kéxegke m'a ekyókxoho séltamho exchek kólmések: kélnaqtósso ektekyawa nak tén han ma'a élwatnamáxche nak eñama megkólwagqayam, tén han ma'a kélpekkenma nak chá'a ekwayam diez xama aqsok kélagkok kélwete eñama kéltamheykha, tén han ma'a aqsok kéláncheseykekxa nak chá'a kélnegkenma, tén han ma'a ekyókxoho mók aqsok kélyéseykha kélxeyenma nak chá'a kóllanaksek ma'a Wesse' egegkok. 12 Kóllanák sa' nahan kélessawássessamo nápaqtók Dios Wesse' kélagkok, yetlo m'a kélketchek tén han ma'a kélásenneykha naqsa nak, tén han ma'a levitas apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, hakte melxaweykegkok ketse' enxoho xapop apagkok apagko' kélnepyeseksa kéxegke m'a énxet'ák nak.
13 “Nágkólwatnegwom aqsa chá'a aqsok kélnaqtósso yaqwayam kólmések Wesse' egegkok ma'a mók nekha kélhámxa enxoho chá'a; 14 wánxa sa' aqsa chá'a kélwanchek kóllánegwakxak ma'a apkelyéságkaxa sa' Dios Wesse' kélagkok xama apheykegkaxa m'a kélókxa xamo' nak. Sa' kóllának chá'a ekyókxoho séltamho exchek ko'o kóllának ma'a.
15 “Kélwanchek eyke chá'a kólnápok kélnaqtósso tén han kóltawagkok ápetek ma'a kélheykegkaxa nak chá'a kélmako enxoho chá'a, eñama apmésso m'a Dios Wesse' kélagkok. Kélwanchek kóltawagkok kélyókxoho kéxegke, megkeyxek ma'a élmanyása nak kélyempe'ék essenhan ma'a élmópeyo nak kélyempe'ék, ektémól'a antók ma'a yátapopyet aphápetek la'a essenhan ma'a xenaq ápetek. 16 Éma eyke megkeyméxchek kóltók, kólyegkenek sa' aqsa chá'a náxop, ektémól'a kólyegkenek ma'a yegmen.
17 “Megkólwanchek sa' kóltawagkok kéxegke kañe' tegma apwányam kélagkok ma'a kélpekkenma nak chá'a ekwayam diez ma'a hótáhap apaktek kélagkok, tén han ma'a vino kélagkok essenhan ma'a pexmok égmenek kélagkok nak, tén han ma'a émha amonye' ekpalleyam nak étkók ma'a weyke kélnaqtósso tén han ma'a nepkések, tén han ma'a ekyókxoho aqsok kéltennasso nak chá'a kólmések ma'a Wesse' egegkok, tén han ma'a aqsok kélmésso naqsa nak chá'a Dios ekxeyenma agko' nak chá'a kélwáxok kólmések. 18 Wánxa sa' aqsa kélwanchek kóltawagkok nápaqtók Dios Wesse' kélagkok ma'a apkelyéságkaxa sa' yókxexma; sa' kalpayhekxak chá'a kélwáxok nápaqtók Dios Wesse' kélagkok, yetlo kélketchek, kélásenneykha naqsa tén han levitas kóllanok ekyexna m'a aqsok kélcheneykekxa eñama kéltamheykha. 19 Kaxén sa' chá'a kélwáxok kólpasmok levitas neyseksa kélheykha m'a kélókxa.
20 “Apyánchessásekxeyk sa' agkok Dios Wesse' kélagkok ma'a xapop kélagkok, ekhawo m'a apxeyenma axta chá'a etnéssesek, kélmakak sa' agkok kéxegke m'a ápetek, kélwanchek sa' chá'a kóltók kélmaka enxoho. 21 Tayépek sa' agkok kélheykegkaxa kéxegke apkelyéságkaxa yaqwánxa epekkenek apwesey m'a Dios Wesse' kélagkok, kélwanchek sa' kólnápok chá'a weyke tén han nepkések apkelmésso nak chá'a Wesse' egegkok tén han kóltawagkok ekyókxoho kélmakókxa enxoho chá'a kóltawagkok ma'a kélheykegkaxa nak chá'a kéxegke, ekhawo m'a séltamho exchek ko'o kóltéhek. 22 Ektémól'a m'a yátapopyet aphápetek tén han xenaq ápetek, kélyókxoho kéxegke kélwanchek kóltawagkok, megkeyxek élmanyása kélyempe'ék tén han élmópeyo kélyempe'ék. 23 Éma eyke megkeyméxchek agko' kóltawagkok, hakte éma segmésso ekyennaqte egyempehek; megkeyméxchek chá'a kóltawagkok ekyetlómo ekyennaqtésso egyempehek ma'a ápetek nak. 24 Kólyegken sa' chá'a náxop ma'a ektémól'a kólyegkenek ma'a yegmen. 25 Nágkóltow, keñe sa' tásek chá'a katnehek ekteyapma ekyókxoho aqsok kéllanakxa enxoho chá'a kéxegke yetlo kélketchek eñama kéllane ekpéwomo agko' nápaqtók ma'a Wesse' egegkok. 26 Keñe sa' ma'a aqsok kélmáheyo nak chá'a kólteméssesek kélmésso naqsa m'a Dios, tén han ma'a kéltennasso nak chá'a kóllána', kólsakxak sa' chá'a m'a apkelyéságkaxa sa' yókxexma m'a Wesse' egegkok. 27 Sa' kólnegkenek chá'a kélnaqtósso kélwatno m'a néten nak ekwatnamáxchexa aqsok apagkok ma'a Dios Wesse' kélagkok. Kólyegkenek sa' chá'a éma agkok kélnaqtósso kélnapma nak chá'a kéxegke m'a néten nak ekwatnamáxchexa aqsok apagkok ma'a Dios Wesse' kélagkok, keñe sa' ma'a ápetek nak kélwanchek chá'a kóltók.
28 “Kóleyxho, kóllána ekyókxoho m'a séltamho exchek ko'o kóllána', yaqwayam sa' kataqmelek chá'a ekteyapma ekyókxoho aqsok kéllanakxa enxoho chá'a kéxegke yetlo kélketchek, eñama kéllane m'a ekleklamókxa nak apwáxok Dios Wesse' kélagkok tén han ekpéwomo agko' nápaqto'.
Sẽlésso antéhek nélpeykessamo kéleykmássesso
29-30 “Apmasséssekmek sa' agkok Dios Wesse' kélagkok ma'a énxet'ák kélmaheyókxa nak kólmok kéxegke m'a apchókxa, kólántex sa' kéxegke m'a xapop apagkok nak appenchesa enxoho apmassésseyam, kólhakha sa' ma'a, eyke nágkólyetlókas aqsa apkeltémakxa nak ma'a énxet'ák nak, nágkólchetam nahan ma'a aptamheykegkaxa nak chá'a elpeykeshok ma'a aqsok apkeláyókxa. 31 Nágkóltemésses aqsa Dios Wesse' kélagkok kólpeykeshok xa ektáha nak, hakte ekyókxoho aqsok élmasagcha'a megkaleklamakxa agko' nak apwáxok elanok Wesse' egegkok apkeláneykegkok ma'a énxet'ák nak, yaqwayam elpeykeshok ma'a aqsok apcháyókxa. Weykmók chá'a apkelwatnésso apketchek ma'a aqsok apcháyókxa nak.
32 “Kóllána sa' chá'a ekyókxoho m'a séltamho nak kóllána', meyke kélyepetcháseykekxa mók amya'a tén han meyke kélmassésso xama enxoho.