Pablo va a Éfeso
1 Mientras Apolo estaba en Corinto, Pablo cruzó la región montañosa y llegó a la ciudad de Éfeso. Allí encontró a algunos que habían creído en el Mesías, 2 y les preguntó:

—¿Recibieron el Espíritu Santo cuando creyeron?

Ellos contestaron:

—No. Ni siquiera sabemos nada acerca del Espíritu Santo.

3 Pablo les dijo:

—¿Por qué se bautizaron ustedes?

Ellos contestaron:

—Nos bautizamos por lo que Juan el Bautista nos enseñó.

4 Pablo les dijo:

—Juan bautizaba a la gente que le pedía perdón a Dios. Pero también le dijo a la gente que tenía que creer en Jesús, quien vendría después de él.

5 Cuando ellos oyeron eso, se bautizaron aceptando a Jesús como su Señor. 6-7 Pablo puso sus manos sobre la cabeza de esos doce hombres y, en ese momento, el Espíritu Santo vino sobre ellos. Entonces comenzaron a hablar en idiomas extraños y dieron mensajes de parte de Dios.
8 Durante tres meses, Pablo estuvo yendo a la sinagoga todos los sábados. Sin ningún temor hablaba a la gente acerca del reino de Dios, y trataba de convencerla para que creyera en Jesús. 9 Pero algunos judíos se pusieron tercos y no quisieron creer. Al contrario, comenzaron a decirle a la gente cosas terribles acerca de los seguidores de Jesús. Al ver esto, Pablo dejó de reunirse con ellos y, acompañado de los nuevos seguidores, comenzó a reunirse todos los días en la escuela de un hombre llamado Tirano.
10 Durante dos años, Pablo fue a ese lugar para hablar de Jesús. Fue así como muchos de los que vivían en toda la provincia de Asia escucharon el mensaje del Señor Jesús. Algunos de ellos eran judíos, y otros no lo eran.
Los hijos de Esceva
11 En la ciudad de Éfeso, Dios hizo grandes milagros por medio de Pablo. 12 La gente llevaba los pañuelos o la ropa que Pablo había tocado, y los ponía sobre los enfermos, y ellos se sanaban. También ponía pañuelos sobre los que tenían espíritus malos, y los espíritus salían de esas personas.
13 Allí, en Éfeso, andaban algunos judíos que usaban el nombre del Señor Jesús para expulsar de la gente los malos espíritus. Decían a los espíritus: «Por el poder de Jesús, de quien Pablo habla, les ordeno que salgan.»
14 Esto lo hacían los siete hijos de un sacerdote judío llamado Esceva. 15 Pero una vez, un espíritu malo les contestó: «Conozco a Jesús, y también conozco a Pablo, pero ustedes ¿quiénes son?»
16 Enseguida, el hombre que tenía el espíritu malo saltó sobre ellos y comenzó a golpearlos. De tal manera los maltrató, que tuvieron que huir del lugar completamente desnudos y lastimados. 17 Los que vivían en Éfeso, judíos y no judíos, se dieron cuenta de lo sucedido y tuvieron mucho miedo. Y por todos lados se respetaba el nombre del Señor Jesús.
18 Muchos de los que habían creído en Jesús le contaban a la gente todo lo malo que antes habían hecho. 19 Otros, que habían sido brujos, traían sus libros de brujería y los quemaban delante de la gente. Y el valor de los libros quemados era como de cincuenta mil monedas de plata.
20 El mensaje del Señor Jesús se anunciaba en más y más lugares, y cada vez más personas creían en él, porque veían el gran poder que tenía.
Alboroto en Éfeso
21 Después de todo eso, Pablo decidió ir a la ciudad de Jerusalén, pasando por las regiones de Macedonia y Acaya. Luego pensó ir de Jerusalén a la ciudad de Roma, 22 así que envió a Timoteo y a Erasto, que eran dos de sus ayudantes, a la región de Macedonia, mientras él se quedaba unos días más en Asia.
23 Por aquel tiempo, los seguidores de Jesús tuvieron un gran problema, 24 provocado por un hombre llamado Demetrio. Este hombre se dedicaba a fabricar figuras de plata, y él y sus ayudantes ganaban mucho dinero haciendo la figura del templo de la diosa Artemisa. 25 Demetrio se reunió con sus ayudantes, y también con otros hombres que se dedicaban a hacer cosas parecidas, y les dijo:

«Amigos, ustedes saben cuánto necesitamos de este trabajo para vivir bien. 26 Pero, según hemos visto y oído, este hombre llamado Pablo ha estado alborotando a la gente de Éfeso y de toda la provincia de Asia. Según él, los dioses que nosotros hacemos no son dioses de verdad, y mucha gente le ha creído. 27 Pablo no solo está dañando nuestro negocio, sino que también le está quitando fama al templo de la gran diosa Artemisa. Hasta el momento, ella es amada y respetada en toda la provincia de Asia y en el mundo entero, pero muy pronto nadie va a querer saber nada de ella.»

28 Cuando aquellos hombres oyeron eso, se enojaron mucho y gritaron: «¡Viva Artemisa, la diosa de los efesios!» 29 Entonces toda la gente de la ciudad se alborotó, y algunos fueron y apresaron a Gayo y a Aristarco, los dos compañeros de Pablo que habían venido de Macedonia, y los arrastraron hasta el teatro. 30 Pablo quiso entrar para hablar con la gente, pero los seguidores de Jesús no se lo aconsejaron. 31 Además, algunos amigos de Pablo, autoridades del lugar, le mandaron a decir que no debía entrar.
32 Mientras tanto, en el teatro todo era confusión. La gente se puso a gritar, aunque algunos ni siquiera sabían para qué estaban allí. 33 Varios de los líderes judíos empujaron a un hombre, llamado Alejandro, para que pasara al frente y viera lo que pasaba. Alejandro levantó la mano y pidió silencio para defender a los judíos. 34 Pero, cuando se dieron cuenta de que Alejandro también era judío, todos se pusieron a gritar durante casi dos horas: «¡Viva Artemisa, la diosa de los efesios!»
35 Finalmente, el secretario de la ciudad los hizo callar, y les dijo:

«Habitantes de Éfeso, nosotros somos los encargados de cuidar el templo de la gran diosa Artemisa y su estatua, la cual bajó del cielo. 36 Esto lo sabemos todos muy bien, así que no hay razón para este alboroto. Cálmense y piensen bien las cosas. 37 Estos hombres que ustedes han traído no han hecho nada en contra del templo de la diosa Artemisa, ni han hablado mal de ella. 38 Si Demetrio y sus ayudantes tienen alguna queja en contra de ellos, que vayan ante los tribunales y hablen con los jueces. Allí cada uno podrá defenderse. 39 Y si aún tuvieran alguna otra cosa de qué hablar, deberán tratar el asunto cuando las autoridades de la ciudad se reúnan. 40 No tenemos ningún motivo para causar todo este alboroto; más bien, se nos podría acusar ante los jueces de alborotar a la gente.»

Cuando el secretario terminó de hablar, les pidió a todos que se marcharan.
Pablo apwayam Éfeso
1 Apyékheykekxeyk axta Pablo yókxexma ekxámokmakxa axta meteymog élekhahéyak élyawe, neyseksa apha axta Apolo m'a Corinto, keñe axta apweykekxo m'a Éfeso apkelwetágweykekxexa axta énxet'ák apteme melya'ásseyam. 2 Axta aptemék Pablo apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Kélxaweykegkeya axta kéxegke Espíritu Santo, sekxók axta kéltéma megkólya'ásseyam?
—Axta aptemék apkelátegmoweykegkokxo s'e: Manlegeyk negko'o exénakpok xama enxoho Espíritu Santo.
3 Axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a Pablo s'e:
—¿Háxko axta ekteme kélyaqpássesso yegmen kéxegke?
—Neykhe m'a ektémakxal'a chá'a apyaqpassáseyak yegmen Juan ma'a énxet'ák.
4 Axta aptemék apkelanagkama Pablo s'e:
—Naqso', apyaqpassáseykegkek axta chá'a yegmen Juan ma'a énxet'ák apkelyaqmagkasso axta chá'a apkelwáxok, apkeltennassegkek axta eyke chá'a apkeltémo etnahagkok melya'ásseyam ma'a apmáheyo axta ewak neptámen ma'a Juan, cham'a Jesús.
5 Xama axta apkellegaya énxet'ák xa, kélyaqpassáseykegkek axta yegmen eñama nak Wesse' egegkok Jesús apwesey; 6 xama axta apnegkenma apmék Pablo apyetseksa'ák, apwéweykenteyk axta nahan Espíritu Santo apyetseksa'ák xa énxet'ák nak, apkelpaqmeyesmeyk axta nahan mók ektémakxa apkelpeywa, apkeltenneykha axta anhan chá'a amya'a eñama nak Dios. 7 Doce axta apyókxoho apkelennay'a m'a.
8 Apqántánxo pelten axta weykmok apmeyeykekxa chá'a Pablo m'a apchaqneykekxexa axta judíos, apkeltenneykegkaxa axta chá'a Dios appeywa meyke apkeye, apkelpaqhetcháseykha axta chá'a énxet'ák apkelenxáneykmo elmések apkelwáxok énxet'ák ma'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios. 9 Yetneyk axta eyke nápakha apkelyennaqtésso apkelwáxok, memáheyo etnahagkok melya'ásseyam, apkelxéneykha axta chá'a ekmaso nápaqta'awók énxet'ák ma'a Ámay Axnagkok nak. Keñe axta Pablo apteyapma nepyeseksa xa énxet'ák nak, apnaqleykekxeyk axta énxet'ák melya'ásseyam ma'a nélxekmowásamáxchexa apagkok axta m'a xama énxet apwesey axta Tirano. Cha'a apkelpaqhetcháseykegkaxa axta nahan chá'a yókxoho ekhem ma'a. 10 Apqánet apyeyam axta nahan apteme Pablo xa ektáha nak. Axta keñamak apkelháxenmo Wesse' egegkok appeywa apyókxoho m'a apheykencha'a axta yókxexma Asia, cham'a judíos nak tén han ma'a metnaha nak judíos. 11 Apkeláneyak axta chá'a Dios aqsok sempelakkasso agko' nak agweta' eñama apchásenneykekxa m'a Pablo. 12 Weykmók axta nahan chá'a kélsókasso kélyepetchesseyam apkelháxamap ma'a tetéyespok tén han apkelnaqta apkelyepetche axta chá'a apyempehek ma'a Pablo, apkeltaqmelweykmek axta anhan chá'a apkelháxamap, kelánteyepmeyk axta anhan chá'a apkelwáxok ma'a kelyekhama'.
13 Keñe axta nápakha judíos apkelweynchámeykha axta chá'a ámay, apkelántekkessessama axta chá'a apkelwáxok énxet'ák ma'a kelyekhama'. Apmáheyók axta eykhe elmaha yásenneykxak ma'a Jesús apwesey. Axta etnehek chá'a elának kelyekhama' s'e: “¡Éltamhók ko'o kólántépok yetlo sekxeyenma Jesús apwesey, cham'a apxeyenmo nak chá'a Pablo!”
14 Cháxa aptamheykegkaxa axta chá'a m'a siete apketchek axta m'a Esceva, apteme axta judío, tén han apkemha apmonye' apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok. 15 Xama ekhem axta eyke kelátegmoweykegkok kelyekhama' m'a énxet'ák. Axta entemék élanagkama s'e: “Ekya'ásegkók ko'o Jesús, ekya'ásegkók nahan ma'a Pablo; ¿yaqsa eyke kéxegke?”
16 Keñe axta m'a énxet kelyekhama' axta ektawáseykha, apketámeykegko m'a énxet'ák nak, apyennaqte axta nahan keñamak apkelnápeykencha'a apyókxoho, apnaqtawáseykegkok axta yetlo apyennaqteyáseykha apyempehek. Meyke apáwa axta apkenyaheykegkok apkelánteyapma m'a tegma nak, apkelyensék axta anhan. 17 Apkellegayak axta nahan apyókxoho énxet'ák apheykha axta Éfeso, cham'a judíos tén han ma'a metnaha nak judíos, apkeláyók apagko' axta nahan. Cháxa ektémakxa axta ekyágweykmoho kélteméssesso eyeymáxkoho apwesey m'a Wesse' egegkok Jesús.
18 Apxámok axta anhan apkelwaya m'a aptamhéyak axta melya'ásseyam, apkelxeyenma chá'a nápaqta'awók énxet'ák ekyókxoho m'a aqsok ekmaso apkelánéyak axta, 19 apxámok axta anhan apkelwaya m'a énxet'ák aptamhéyak axta kelyohóxma'a, apkelsáyekmo chá'a weykcha'áhak apagkok, apkelwatneykekxeyk axta nahan chá'a nápaqta'awók énxet'ák. Cincuenta mil sawo selyaqye élmope élmomnáwa axta nahan chá'a wetamaxcheyk ekyánmaga kélyetsáteykekxo ekwánxa m'a weykcha'áhak nak. 20 Cháxa ektémakxa axta ekpayheykekxo Wesse' egegkok appeywa, tén han ekwetamaxko chá'a ekmowána.
21 Keñe axta natámen xa, ekxeyenma apwáxok Pablo emhagkok ma'a Macedonia, tén han ma'a Acaya, keñe emyekxak ma'a Jerusalén. Apxeyenmeyk axta anhan chá'a emhagkok Roma natámen apmeyeykekxa m'a Jerusalén. 22 Tén axta apkeltémo elmahagkok Macedonia apqánet appasmeykha aptamheykha, cham'a Timoteo tén han ma'a Erasto, keñe axta m'a apheykekxo aqsa yáma ekwenaqte m'a Asia.
Ekyennamáxma Éfeso
23 Yennamomchek axta exma Éfeso ekxénamaxko m'a Ámay Axnagkok 24 aptekkesso axta m'a xama énxet apwesey axta Demetrio apteme axta apkelane sawo ekmope élmomnáwa. Apkeláneyak axta chá'a sawo ekmope ekmomnáwa tegma apketkók kéleykmássesso, agkok nak ma'a aqsok kéláyókxa Artemisa. Awanhek axta nahan chá'a katnehek apwetasso selyaqye m'a énxet'ák ektáha axta chá'a appasmo aptamheykha m'a Demetrio. 25 Apcháncheseykekxeyk axta xa apkelxegexma'a nak, yetlo m'a ektéma axta nahan apkeltamheykha xa ektéma nak. Axta aptemék apkelanagkama s'e: “Kélya'ásegkok kéxegke eñama chá'a segwetasso aqsok egagkok se'e nentamheykha nak. 26 Kélweteyak eyke kéxegke, kéllegayak nahan, cham'a apxeyenma nak chá'a Pablo, cham'a aqsok kéláyókxa énxet apkelane nak, megkatnaha aqsok kéláyókxa'; cháxa keñamak apkelyaqmagkassessama nak apkelwáxok apxámokma énxet, háwe ekwánxa agkok se'e Éfeso nak, xegkessamók kasawhekxohok ma'a ekyókxoho yókxexma nak Asia. 27 Asagkek sa' ko'óneyk katnehek xa, hakte kamasséssók sa' ma'a ektémakxa nak chá'a negkexeykekxa aqsok nenlane, kawakxohok sa' nahan ekmassegwayam apxénamap chá'a ekyókxoho yókxexma m'a tegma kélpeykessamókxa nak chá'a aqsok kéláyókxa Artemisa, kawañexkohok sa' kaxwók ma'a ektémakxa nak ekha kéláyo, ektaqmeleykencha'a nak chá'a ekxénamaxche m'a ekyókxoho yókxexma nak Asia, tén han ekyókxoho yókxexma keso náxop.”
28 Xama axta apkellegaya énxet'ák xa, apkellómók apagko' axta. Axta aptemék apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e: “¡Megkamassegwomek Artemisa, aqsok kéláyókxa nak Éfeso!”
29 Sawheykekxók axta ekyennamáxma tegma apwányam. Kélchetámeykegkek axta Gayo, tén han ma'a Aristarco, cham'a apqánet énxet apkeleñama axta m'a Macedonia, apkelxegexma axta m'a Pablo. Kélyenyawáseykegkokxeyk axta kélya'áseykekxo m'a apchaqneykekxexa axta chá'a énxet'ák teatro. 30 Apmáheyók axta eykhe etaxnegwók Pablo m'a yaqwayam enxoho elpaqhetchesek énxet'ák, axta eyke yahayók ma'a énxet'ák apteme axta melya'ásseyam. 31 Apheykha axta anhan nápakha Pablo apkelxegexma'a nepyeseksa m'a apkelámha apmonye'e nak yókxexma Asia, apkeltémo axta kóltennássekxak megkeyméxko etaxnegwók ma'a teatro. 32 Apkelpáxameykha axta nahan cha'a neyseksa apchaqneykekxa nápakha énxet'ák apkelxeyenma chá'a xama aqsok, keñe axta anhan nápakha apkelxeyenma chá'a mók aqsok, hakte apyennegkessegkek axta exma énxet'ák, apxámok axta anhan melya'áseyak ektémakxa apchaqneykekxo énxet'ák. 33 Nápakha énxet'ák axta eyke apkeltennáseykha chá'a Alejandro m'a ektémakxa axta, cham'a Alejandro apyégeykegkokxo axta judíos aphesseykekxoho apmonye'e m'a énxet'ák. Apya'assegkek axta néten apmek Alejandro apkeltémo elwanmak énxet'ák, peya epaqmétek elmeyók judíos nápaqta'awók énxet'ák. 34 Xama axta apyekpelchágweykmo énxet'ák apteme judío ma'a Alejandro, wenaqtémok axta apkelyennaqtéssamo apkelpeywa. Axta aptemék se'e: “¡Megkamassegwomek Artemisa aqsok kéláyókxa nak Éfeso!”
35 Tén axta aptéma appaqmeyesma énxet aptáxésso axta chá'a weykcha'áhak ma'a tegma apwányam, cham'a apkelwanmeyásekxo axta énxet'ák: “Kélheykha nak Éfeso. Apyókxoho énxet apkelya'áseykegkohok apchánémakpo etaqmelchesek tegma apwányam se'e tegma kélpeykessamókxa nak chá'a Artemisa ekyawe nak kéláyo, tén han ma'a kéleykmássesso kélheyáseykegkoho nak, ektéyékmo axta eñama m'a néten. 36 Kólwanmeyekxa kéxegke, nágkóllána xama aqsok meyke sekxók élchetámeykha kélwáxok, hakte méko kawának kaxének ektáha megkamámnaqsoho xa. 37 Hakte cham'a énxet'ák kélnaqlánto exchek kéxegke metwáseykha m'a kélpeykessamókxa nak Artemisa, mexeyenmak nahan ekmaso aqsok m'a negáyókxa'. 38 Yetneyk agkok megkaleklo apwáxok Demetrio aptamhágkaxa nápakha énxet'ák, tén han ma'a apkeltamheykha nak xamo', cháxa apháncha'a énxet'ák segyekpelchémo xa, tén han appasmeykha nak apkeltamheykha; tásek eltennasseták ektáhakxa megkaleklo apwáxok nápaqta'awók xa apkelámha apmonye'e nak, elxének chá'a xama m'a ekpayhawo nak chá'a elxének elanagkokxak amya'a. 39 Yetneyk agkok nahan kéxegke mók aqsok yaqwayam kólxének, kéméxcheyk kóláneyha kelwesse'e apkelxegkessamól'a kélaqneykekxa', ekhawo nak ektémakxa m'a segánamakxa. 40 Tamháha ko'o ewáxok hẽlpehésseták nentekkessesso chá'a apkello énxet'ák ektáhakxa nak se'e sakhem nak. Ẽlmaxneyáha sa' agkok negko'o xa ektáhakxa nak ekyennamáxma, méko sa' antéhek yaqwayam agátegmowagkok.” 41 Xama axta aptéma appeywa xa, apkeláphássegkek axta énxet'ák.