Timoteo acompaña a Pablo y a Silas
1 Pablo siguió su viaje y llegó a los pueblos de Derbe y de Listra. Allí vivía un joven llamado Timoteo, que era seguidor de Jesús. La madre de Timoteo era una judía cristiana, y su padre era griego. 2 Los miembros de la iglesia en Listra y en Iconio hablaban muy bien de Timoteo. 3 Por eso Pablo quiso que Timoteo lo acompañara en su viaje. Pero como todos los judíos de esos lugares sabían que el padre de Timoteo era griego, Pablo llevó a Timoteo para que lo circuncidaran.
4 Pablo y sus compañeros continuaron el viaje. En todos los pueblos por donde pasaban, informaban a los seguidores de Jesús de lo que se había decidido en Jerusalén.
5 Los miembros de las iglesias de todos esos lugares confiaban cada vez más en Jesús, y cada día más y más personas se unían a ellos.
Pablo tiene una visión
6 Pablo y sus compañeros intentaron anunciar el mensaje de Dios en la provincia de Asia, pero el Espíritu Santo no se lo permitió. Entonces viajaron por la región de Frigia y Galacia, 7 y llegaron a la frontera con la región de Misia. Luego intentaron pasar a la región de Bitinia, pero el Espíritu de Jesús tampoco les permitió hacerlo.
8 Entonces siguieron su viaje por la región de Misia, y llegaron al puerto de Tróade. 9 Al caer la noche, Pablo tuvo allí una visión. Vio a un hombre de la región de Macedonia, que le rogaba: «¡Por favor, venga usted a Macedonia y ayúdenos!» 10 Cuando Pablo vio eso, todos nos preparamos de inmediato para viajar a la región de Macedonia. Estábamos seguros de que Dios nos ordenaba ir a ese lugar, para anunciar las buenas noticias a la gente que allí vivía.
Pablo en Filipos
11 Salimos de Tróade en barco, y fuimos directamente a la isla de Samotracia. Al día siguiente, fuimos al puerto de Neápolis, 12 y de allí a la ciudad de Filipos. Esta era la ciudad más importante de la región de Macedonia, y también una colonia de Roma. En Filipos nos quedamos durante algunos días.
13 Un sábado, fuimos a la orilla del río, en las afueras de la ciudad. Pensábamos que por allí se reunían los judíos para orar. Al llegar, nos sentamos y hablamos con las mujeres que se reunían en el lugar. 14 Una de las que nos escuchaba se llamaba Lidia, una mujer que honraba a Dios. Era de la ciudad de Tiatira y vendía telas muy finas de color púrpura. El Señor hizo que Lidia pusiera mucha atención a Pablo, 15 y cuando ella y toda su familia fueron bautizados, nos rogó: «si ustedes consideran que soy fiel seguidora del Señor, vengan a quedarse en mi casa.» Y nos convenció.
Pablo y Silas en la cárcel
16 Un día, íbamos con Pablo al lugar de oración, y en el camino nos encontramos a una esclava. Esta muchacha tenía un espíritu que le daba poder para anunciar lo que iba a suceder en el futuro. De esa manera, los dueños de la muchacha ganaban mucho dinero. 17 La muchacha nos seguía y le gritaba a la gente: «¡Estos hombres trabajan para el Dios Altísimo, y han venido a decirles que Dios puede salvarlos
18 La muchacha hizo eso durante varios días, hasta que Pablo no aguantó más y, muy enojado, le dijo al espíritu: «¡En el nombre de Jesucristo, te ordeno que salgas de esta muchacha!»
Al instante, el espíritu salió de ella. 19 Pero los dueños de la muchacha, al ver que se les había acabado la oportunidad de ganar más dinero, llevaron a Pablo y a Silas ante las autoridades, en la plaza principal. 20 Allí les dijeron a los jueces: «Estos judíos están causando problemas en nuestra ciudad. 21 Enseñan costumbres que nosotros, los romanos, no podemos aceptar ni seguir.»
22 También la gente comenzó a atacar a Pablo y a Silas. Los jueces ordenaron que les quitaran la ropa y los golpearan en la espalda. 23 Después de golpearlos bastante, los soldados los metieron en la cárcel y le ordenaron al carcelero que los vigilara muy bien. 24 El carcelero los puso en la parte más escondida de la prisión, y les sujetó los pies con unas piezas de madera grandes y pesadas.
25 Cerca de la media noche, Pablo y Silas oraban y cantaban alabanzas a Dios, mientras los otros prisioneros escuchaban. 26 De repente, un fuerte temblor sacudió con violencia las paredes y los cimientos de la cárcel. En ese mismo instante, todas las puertas de la cárcel se abrieron y las cadenas de los prisioneros se soltaron.
27 Cuando el carcelero despertó y vio las puertas abiertas, pensó que los prisioneros se habían escapado. Sacó entonces su espada para matarse, 28 pero Pablo le gritó: «¡No te mates! Todos estamos aquí.»
29 El carcelero pidió que le trajeran una lámpara, y entró corriendo en la cárcel. Cuando llegó junto a Pablo y a Silas, se arrodilló temblando de miedo, 30 luego sacó de la cárcel a los dos y les preguntó:

—Señores, ¿qué tengo que hacer para salvarme?

31 Ellos le respondieron:

—Cree en el Señor Jesús, y tú y tu familia se salvarán.

32 Pablo y Silas compartieron el mensaje del Señor con el carcelero y con todos los que estaban en su casa. 33 Después, cuando todavía era de noche, el carcelero llevó a Pablo y a Silas a otro lugar y les lavó las heridas. Luego, Pablo y Silas bautizaron al carcelero y a toda su familia. 34 El carcelero los llevó de nuevo a su casa, y les dio de comer. Él y su familia estaban muy felices de haber creído en Dios.
35 Por la mañana, los jueces enviaron unos guardias a decirle al carcelero que dejara libres a Pablo y a Silas. 36 El carcelero le dijo a Pablo: «Ya pueden irse tranquilos, pues los jueces me ordenaron dejarlos en libertad.»
37 Pero Pablo les dijo a los guardias:

«Nosotros somos ciudadanos romanos. Los jueces ordenaron que nos golpearan delante de toda la gente de la ciudad, y nos pusieron en la cárcel, sin averiguar primero si éramos culpables o inocentes. ¿Y ahora quieren dejarnos ir sin que digamos nada, y sin que nadie se dé cuenta? ¡Pues no! No nos iremos; ¡que vengan ellos mismos a sacarnos!»

38 Los guardias fueron y les contaron todo eso a los jueces. Al oír los jueces que Pablo y Silas eran ciudadanos romanos, se asustaron mucho. 39 Entonces fueron a disculparse con ellos, los sacaron de la cárcel y les pidieron que salieran de la ciudad.
40 En cuanto Pablo y Silas salieron de la cárcel, se fueron a la casa de Lidia. Allí vieron a los miembros de la iglesia y los animaron a seguir confiando en Jesús. Luego, Pablo y Silas se fueron de la ciudad.
Timoteo apteme apxegexma Pablo tén han Silas
1 Apweykmek axta Pablo m'a Derbe, tén han Listra, apwetágweykenxa axta xama énxet mey'ásseyam apwesey axta Timoteo, ekteme axta xama kelán'a judía étche, ekha megkay'ásseyam, griego axta eyke m'a apyáp. 2 Tásek axta nahan chá'a katnehek apkelxeyenma m'a ẽlyáxeg'a apheykha nak Listra tén han ma'a Iconio. 3 Apkeltémók axta etnehek apxegexma Pablo m'a Timoteo, apkeltémók axta eyke sekxók kólyenyekhássesek nekha apyempehek yaqwayam enxoho metaqnókkehek ma'a judíos apheykencha'a axta m'a yókxexma nak, hakte apyókxoho énxet axta apkelya'áseykegkohok apteme griego apyáp ma'a Timoteo. 4 Apkeltennáseykha axta chá'a ẽlyáxeg'a apkeltémókxa axta chá'a etnahagkok apkelmésso axta m'a énxet'ák kélápháseykha, tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak kélaqneykekxexa Jerusalén, ekyókxoho yókxexma apkelweykenxa axta chá'a. 5 Keñe axta ekyennaqweykmo aptamhéyak melya'ásseyam ma'a énxet'ák apkeleñama nak kélaqneykekxexa, yókxoho ekhem axta nahan apxáméyak ma'a melya'ásseyam nak.
Pablo apwete apwanmagko énxet apkeñama Macedonia
6 Apkelyeykhágweykmek axta yókxexma Frigia tén han Galacia, hakte axta eltémók eltennaha amya'a eñama Dios Espíritu Santo m'a yókxexma Asia, 7 apkelweykmek axta ma'a néxa yókxexma nak Misia. Cha'a ekxeyenmakxa axta apkelwáxok elántaxnegwók ma'a yókxexma Bitinia, axta eyke yahayók ma'a Jesús Espíritu apagkok. 8 Xama axta apkelyeykhágweykmo m'a Misia, apkelmaheykegkek axta m'a Tróade. 9 Cha'a apweteykxa axta nahan Pablo aqsok kélxekmósso axta'a m'a; apweteyak axta xama énxet apkeñama Macedonia apkenmeykencha'a aptéma apkenagkama s'e: “Emyógma sa' Macedonia, hempásegwata sa'.” 10 Xama axta apweteya Pablo xa aqsok kélxekmósso nak, nenláneykekxeyk axta negko'o nentáhakxa peya ólmahagkok ma'a Macedonia, naqsók axta nenteméssessók sẽlwóneykencha'a negko'o Dios, yaqwayam anlegássók amya'a ektaqmela m'a.
Pablo tén han Silas apkelwayam Filipos
11 Nélchántegkek axta negko'o yántakpayhe m'a Troas, nélpéwomók axta nélxega m'a egkexe étkok ekwesey axta Samotracia neyseksa wátsam ekwányam, keñe axta mók ekhem nélweykmo m'a Neápolis. 12 Cha'a nélchempeykekxexa axta makham nélmaheykegko m'a Filipos, apheykegkaxa axta m'a romanos, apyawakxa axta tegma m'a yókxexma Macedonia. Axta negheykmok nahan yaqwatakxoho m'a. 13 Sábado axta nélánteyapma tegma apwányam nélmaheykegko nekha wátsam neganagkamakxa axta negko'o keytnók aptamheykegkaxa nempeywa nélmaxnagko m'a judíos. Negheykmek axta negko'o m'a, néltennáseykha axta Dios appeywa kelán'ák eyaqneykekxo axta m'a. 14 Lidia axta ekwesey xama xa kelán'ák nak; tegma apwányam Tiatira axta keñamak, apáwa hómáyok apkeltaqmalma axta nahan chá'a éxeykekxa'. Cháxa kelán'a, élpeykessamo axta chá'a Dios, ekháxenmo axta kéltenneykha, apkeltémók axta kataqmelcheshok ekháxenmo Wesse' egegkok ektémakxa apkeltenneykha m'a Pablo. 15 Kélyaqpássessegkek axta yegmen yetlo m'a ekyókxoho ekheykha nak axagkok. Keñe axta ektéma sẽlanagkama s'e:
—Naqsók agkok kélyekpelchawo kéxegke sektáha ko'o may'ásseyam Wesse' egegkok, kólhem sa' exagkok.
Keltémók axta aghók ma'a.
16 Axta entemék han negko'o nélmaheykegko ektamhomaxchexa axta chá'a nempeywa nélmaxnagko, negwetágweykmo xama kelán'a étkok ekha axta awáxok espíritu ekmaso ekxeyenma axta chá'a yaqwánxa katnehek egmonye'. Kelán'a étkok kélásenneykha naqsa axta m'a, ekxeyenmo axta chá'a yaqwánxa katnehek egmonye', ekwetassama axta chá'a selyaqye ekxámokma m'a kelwesse'e agkok. 17 Ẽlyetleykha axta negko'o xa kelán'a étkok nak, tén han ma'a Pablo. Axta entemék chá'a ekyennaqtéssamo ekpeywa s'e:
—¡Dios meyke ekhémo apkeláneykha xa énxet'ák nak, apkellegássek kéxegke m'a amya'a ekxeyenma nak ámay segwagkassamo teyp!
18 Ahóxek axta anhan ekteme xa ekweykmoho ekleklágweykmo Pablo, appeynchamakpok axta aptéma apkenagkama espíritu ekmaso ekha axta kelán'a awáxok se'e:
—Yetlo sekxeyenma Jesucristo apwesey éltamhók ko'o exche' katyapok awáxok xa kelán'a.
Yetlómók axta anhan ekteyapma espíritu ekmaso awáxok xa kelán'a étkok nak.
19 Xama axta apkelweteya kelwesse'e agkok megkalmopwagko kaxwók elwetak selyaqye eñama apchásenneykekxa xa kelán'a étkok nak, apmomchek axta Pablo tén han Silas, apnaqleykekxeyk axta apheykegkaxa énxet'ák ekyawe kéláyo m'a apheykegkaxa axta chá'a énxet'ák. 20 Apnaqleykxéssegkek axta énxet'ák segyekpelchémo. Axta aptemék apkelanagkama s'e:
—Keso judíos aptekkesa nak ekyennamáxma nepyeseksa tegma apwányam egagkok se'e, 21 tén han apkelxekmósa nak énxet'ák nentémakxa magkegwagko nak negko'o óghok katnehek tén han anlanagkok, hakte negko'o nenteme romanos.
22 Tén axta apwakhegweykmo énxet'ák apkeltaqnagkama m'a Pablo tén han Silas, keñe axta énxet'ák segyekpelchémo apkeltémo kólyápetchesek apkelnaqta kólhexyawássesek yaqwayam kóltekpogmakha yámet. 23 Kélxatamchek axta kañe' sẽlpextétamakxa natámen ekxámokma kéltekpageykha. Apchánémakpek axta nahan megyeksek elanha m'a sẽlpextétamo ektáha axta apkeláneykha. 24 Xama axta ektéma amya'a apchánémakpo sẽlpextétamo xa, apxatamchek axta kañók agko' apwáxok ma'a tegma negmomaxchexa, apkelatchessessegkek axta apmagkok yámet élyagqaxe élméyak axta egmagkok.
25 Axta eyseksók axta entemék, aptamheykegkek axta nempeywa nélmaxnagko Pablo tén han Silas, apkelmeneykmassegkek axta negmeneykmasso eñama nak Dios, apkelháxenmók axta nahan ma'a apkelmomap apheykha axta nahan ma'a kañe' negmomaxchexa, 26 pelakkassegkek axta ekwaya ekyawheykha xapop ekyennaqte agko', weykmók axta élyawhéyáseykha m'a tegma apowhak negmomaxchexa nak. Yetlómók axta nahan élmayheykekxa atña'ák ekyókxoho kañe' negmomaxchexa, apyókxoho énxet'ák apkelmomap axta anhan kelhaxyawásamáxchek kélnaqtete cadenas. 27 Xama axta apxátekhaya m'a sẽlpextétamo ektáha axta apkeláneykha apkelmomap, apweteyak axta élmayheykekxo atña'ák negmomaxchexa, apleklegkek axta sókwenaqte apagkok apmáheyo yaqhakpekxa', hakte xeyenmeyk axta apwáxok apkelxegáneykmo m'a énxet'ák ektáha axta apkelmomap. 28 Keñe axta Pablo aptéma apkelpáxegkáseykencha'a s'e:
—¡Ná etwasáp aqsa, nenlánexkók negheyncha'a s'e!
29 Tén axta apkeltémo kólmések cháléwasso m'a sẽlpextétamo, apketcheykegkokxeyk axta aptaxnegweykekxo kañe', apkelpexyennamomchek axta apkeye, apkelpólegweykekxeyk axta apchaqneykegkaxa Pablo tén han Silas. 30 Keñe axta apkelántekkessama yókxexma. Axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Yaqsa eyéméxko ko'o alának yaqwayam awagkasaxchek teyp?
31 Axta aptemék apkelátegmoweykegko s'e:
—Etne mey'ásseyam Wesse' egegkok Jesús, ewagkasakpok sa' teyp xép tén han ma'a ekheykha nak apxagkok.
32 Tén axta apkeltennáseykencha'a Wesse' egegkok appeywa ekweykekxoho m'a ekyókxoho ekheykha nak apxagkok. 33 Yetlómók axta nahan apkelyenyéssesso apkelyense Pablo tén han Silas xa axta'a nak, tén axta kélyaqpássessama yegmen xa sẽlpextétamo nak, tén han ma'a ekyókxoho ekheykha axta apxagkok. 34 Apnaqleykekxeyk axta apxagkok, apkeleykegkek axta anhan aptéyak. Payheykekxók agko' axta apwáxok xa sẽlpextétamo nak tén han ma'a ekheykha axta apxagkok eñama apteme mey'ásseyam ma'a Dios.
35 Axto'ók axta apkeláphassama sẽlpextétamo m'a énxet segyekpelchémo, apkeltémo ekxeykxak apkeláneykha nak negmomaxchexa m'a Pablo tén han Silas. 36 Axta aptemék apkenagkama sẽlpextétamo Pablo s'e:
—Apkeltamhók xeyk ko'o akxeykxak kéxegke m'a énxet'ák segyekpelchémo; kélwanchek kaxwók kóltaqhekxak yetlo meyke ektamheykha kélwáxok.
37 Keñe axta Pablo aptéma apkelanagkama sẽlpextétamo ektáha axta kéláphasso s'e:
—Axta kólhaxnak kéxegke sẽltekpágeyncha'a nápaqta'awók énxet'ák meyke senlánekxésso amya'a nápaqta'awók ma'a énxet'ák sẽlyekpelchémo, ẽlxatmeyk axta aqsa anhan kañe' sẽlpextétamakxa neyseksa eykhe nenteme negko'o neghémo romanos. ¿Peya kólyexaxkohok kaxwók hẽlchexeykxak negko'o? Megkapayhawo kóltéhek. Tásek hẽlántekkesetámhok apancha'awók ma'a énxet'ák segyekpelchémo nak.
38 Apkeltennásseykekxeyk axta sẽlpextétamo m'a énxet'ák segyekpelchémo nak, apkelyegwaktegkek axta anhan apkellegaya aphémo romanos ma'a Pablo tén han Silas. 39 Tén axta apkelya'eykekxo énxet'ák segyekpelchémo apkeltémo eltennaksek eyesagko apteméssesakxa m'a Pablo tén han Silas. Apkelántekkessegkek axta, apkeltémok axta anhan elántépok ma'a tegma apwányam nak. 40 Xama axta apkelánteyapma sẽlpextétamakxa Pablo tén han Silas, apkelmeyeykekxeyk axta m'a Lidia axagkok. Apkelwetágweykekxeyk axta makham ma'a apkelyáxeg'a, apkelwasqakkáseykekxók axta nahan, keñe apkelánteyapma.