Una decisión bien pensada
1 Por esos días llegaron a Antioquía algunos hombres de la región de Judea. Ellos enseñaban a los seguidores de Jesús que debían circuncidarse, porque así lo ordenaba la ley de Moisés. Les enseñaban también que, si no se circuncidaban, Dios no los salvaría. 2 Pablo y Bernabé no estaban de acuerdo con eso, y discutieron con ellos. Por esa razón, los de la iglesia de Antioquía les pidieron a Pablo y a Bernabé que fueran a Jerusalén, y que trataran de resolver ese problema con los apóstoles y los líderes de la iglesia en esa ciudad. Pablo y Bernabé se pusieron en camino, y algunos otros seguidores los acompañaron.
3 En su camino a Jerusalén pasaron por las regiones de Fenicia y Samaria. Allí les contaron a los cristianos judíos que mucha gente no judía había decidido seguir a Dios. Al oír esta noticia, los cristianos judíos se alegraron mucho.
4 Pablo y Bernabé llegaron a Jerusalén. Allí fueron recibidos por los miembros de la iglesia, los apóstoles y los líderes. Luego Pablo y Bernabé les contaron todo lo que Dios había hecho por medio de ellos. 5 Pero algunos fariseos que se habían convertido en seguidores de Jesús, dijeron: «A los que han creído en Jesús, pero que no son judíos, debemos exigirles que obedezcan la ley de Moisés y se circunciden.»
6 Los apóstoles y los líderes de la iglesia se reunieron para tomar una decisión bien pensada. 7 Luego de una larga discusión, Pedro les dijo:

«Amigos míos, como ustedes saben, hace algún tiempo Dios me eligió para anunciar las buenas noticias de Jesús a los que no son judíos, para que ellos crean en él. 8 Y Dios, que conoce nuestros pensamientos, ha demostrado que también ama a los que no son judíos, pues les ha dado el Espíritu Santo lo mismo que a nosotros. 9 Dios no ha hecho ninguna diferencia entre ellos y nosotros, pues también a ellos les perdonó sus pecados cuando creyeron en Jesús.
10 »¿Por qué quieren ir en contra de lo que Dios ha hecho? ¿Por qué quieren obligar a esos seguidores de Jesús a obedecer leyes, que ni nuestros antepasados ni nosotros hemos podido obedecer? 11 Más bien, nosotros creemos que somos salvos gracias a que Jesús nos amó mucho, y también ellos lo creen.»

12 Todos se quedaron callados. Luego, escucharon también a Bernabé y a Pablo, quienes contaron las maravillas y los milagros que, por medio de ellos, Dios había hecho entre los no judíos.
13 Cuando terminaron de hablar, Santiago, el hermano de Jesús, les dijo a todos:

«Amigos míos, escúchenme. 14 Simón Pedro nos ha contado cómo Dios, desde un principio, trató bien a los que no son judíos, y los eligió para que también formaran parte de su pueblo. 15 Esto es lo mismo que Dios anunció en la Biblia por medio de los profetas:

16 “Yo soy el Señor su Dios,
y volveré de nuevo
para que vuelva a reinar
un descendiente de David.

17 Cuando eso pase,
gente de otros países
vendrá a mí,
y serán mis elegidos.

18 Yo soy el Señor su Dios.
Yo había prometido esto
desde hace mucho tiempo.”

19 »Los que no son judíos han decidido ser seguidores de Dios. Yo creo que no debemos obligarlos a obedecer leyes innecesarias. 20 Solo debemos escribirles una carta y pedirles que no coman ninguna comida que haya sido ofrecida a los ídolos. Que tampoco coman carne de animales que hayan muerto ahogados, ni carne que todavía tenga sangre. Además, deberán evitar las relaciones sexuales que la ley de Moisés prohíbe. 21 Hay que recordar que, desde hace mucho tiempo, en esos mismos pueblos y ciudades se ha estado enseñando y predicando la ley de Moisés. Esto pasa cada sábado en nuestras sinagogas
La carta
22 Los apóstoles, los líderes y todos los miembros de la iglesia, decidieron elegir a algunos de ellos y enviarlos a Antioquía, junto con Pablo y Bernabé. Eligieron a Judas, a quien la gente también llamaba Barsabás, y a Silas. Estos dos eran líderes de la iglesia. 23 Con ellos mandaron esta carta:

«Nosotros, los apóstoles y líderes de la iglesia en Jerusalén, les enviamos un cariñoso saludo a todos ustedes, los que viven en las regiones de Antioquía, Siria y Cilicia, y que no son judíos pero creen en Jesús. 24 Hemos sabido que algunos de aquí han ido a verlos, sin nuestro permiso, y los han confundido con sus enseñanzas. 25 Por eso hemos decidido enviarles a algunos de nuestra iglesia. Ellos acompañarán a nuestros queridos compañeros Bernabé y Pablo, 26 los cuales han puesto su vida en peligro por ser obedientes a nuestro Señor Jesucristo. 27 También les enviamos a Judas y a Silas. Ellos personalmente les explicarán el acuerdo a que hemos llegado.
28 »Al Espíritu Santo y a nosotros nos ha parecido bien no obligarlos a obedecer más que las siguientes reglas, que no podemos dejar de cumplir: 29 No coman carne de animales que hayan sido sacrificados en honor a los ídolos; no coman sangre ni carne de animales que todavía tengan sangre adentro, y eviten las relaciones sexuales que la ley de Moisés prohíbe. Si cumplen con esto, harán muy bien. Reciban nuestro cariñoso saludo.»

30 Entonces Bernabé, Pablo, Judas y Silas se fueron a Antioquía. Cuando llegaron allá, se reunieron con los miembros de la iglesia y les entregaron la carta. 31 Cuando la carta se leyó, todos en la iglesia se pusieron muy alegres, pues lo que decía los tranquilizaba. 32 Además, como Judas y Silas eran profetas, hablaron con los seguidores de Jesús, y los tranquilizaron y animaron mucho.
33 Después de pasar algún tiempo con los de la iglesia en Antioquía, los que habían venido de Jerusalén fueron despedidos con mucho cariño. 34-35 Pero Silas, Pablo y Bernabé se quedaron en Antioquía y, junto con muchos otros seguidores, enseñaban y anunciaban las buenas noticias del Señor Jesucristo.
Pablo y Bernabé se separan
36 Tiempo después, Pablo le dijo a Bernabé: «Regresemos a todos los pueblos y ciudades donde hemos anunciado las buenas noticias, para ver cómo están los seguidores de Jesús.»
37 Bernabé quería que Juan Marcos los acompañara, 38 pero Pablo no estuvo de acuerdo. Y es que hacía algún tiempo, Juan Marcos los había abandonado en la región de Panfilia, pues no quiso seguir trabajando con ellos.
39 Pablo y Bernabé no pudieron ponerse de acuerdo, así que terminaron por separarse. Bernabé y Marcos tomaron un barco y se fueron a la isla de Chipre. 40 Por su parte, Pablo eligió a Silas como compañero. Luego, los miembros de la iglesia de Antioquía los despidieron, rogándole a Dios que no dejara de amarlos y cuidarlos. Entonces Pablo y Silas salieron de allí 41 y pasaron por las regiones de Siria y Cilicia, donde animaron a los miembros de las iglesias a seguir confiando en el Señor Jesús.
Apchaqneykekxa énxet tegma apwányam Jerusalén
1 Apcheynamók axta apkelxekmósso ẽlyáxeg'a nápakha énxet'ák apkelxegama axta apkeleñama Judea apkelweykmo m'a Antioquía apkeltennassama megkalmopwagko elwagkasakpok teyp melánegko enxoho m'a kélyenyekhamól'a nekha egyempehek, ekhawo éltémókxa nak antéhek ma'a Moisés segánamakxa apagkok. 2 Kayhek axta apkelátegmomap énxet'ák ma'a Pablo tén han Bernabé, keñe axta kélyéseykencha'a Pablo tén han Bernabé, tén han pók xam'a énxet'ák yaqwayam elmahagkok Jerusalén elánekxak amya'a xamo' ma'a énxet'ák kélápháseykha, tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak kélaqneykekxexa m'a tegma apwányam nak.
3 Apkelxegamchek axta m'a kélapháseykha apkeleñama axta m'a apchaqneykekxexa énxet'ák Antioquía. Xama axta apkelyeykhágweykmo m'a yókxexma Fenicia tén han ma'a Samaria, apkeltennáseykha axta énxet'ák ektémakxa apkexeykegko nanók apcháyókxa m'a énxet'ák metnaha nak judíos yaqwayam elyetlakxak ma'a Dios. Kelpayheykekxók agko' axta nahan apkelwáxok apyókxoho ẽlyáxeg'a apkellegaya xa amya'a nak.
4 Xama axta apkelweykekxo Pablo tén han Bernabé m'a Jerusalén, apkelmomchek axta takha' m'a énxet'ák apkeleñama axta m'a apchaqneykekxexa énxet'ák, tén han ma'a énxet'ák kélápháseykha nak, tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak. Apkeltennáseykha axta nahan ekyókxoho m'a apteméssessamakxa axta m'a Dios. 5 Keñe axta nápakha fariseos ektáha axta aptamhéyak melya'ásseyam, apkelchampeykekxo néten, axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—Payhawók agyenyekhássesek nekha apyempehek ma'a énxet'ák melya'ásseyam metnaha nak judíos, tén han agának elanagkok ma'a éltémókxa nak antéhek Moisés segánamakxa apagkok.
6 Apchaqneykekxeyk axta m'a énxet'ák kélápháseykha, tén han apkelámha apmonye'e yaqwayam elpaqmétek elxének xa amya'a nak. 7 Wegqak axta apkelpaqmeyesma apkelxeyenma, apkempeykekxo néten Pedro, keñe aptéma apkelanagkama s'e:
—Élyáxeg, kélya'ásegkok kéxegke sélyéseykencha'a axta ko'o Dios kélnepyeseksa kéxegke yaqwayam atnehek seklegasso amya'a ektaqmela énxet'ák metnaha nak judíos ma'a nanók axta, yaqwayam enxoho etnahagkok melya'ásseyam. 8 Apxekmóssegkek axta Dios ekleklamo apwáxok xa énxet'ák nak, cham'a Dios apya'áseykegkoho nak ektémakxa egwáxok, hakte apkelmeyáseykegkek axta Espíritu Santo xa énxet'ák nak ekhawo senteméssessamakxa axta nahan negko'óxa. 9 Axta etnéssessók Dios negyeykhamaxche egmók negko'o xamo' xa énxet'ák nak, hakte apchaxñássessegkek axta nahan apkelwáxok xa énxet'ák nak eñama melya'ásseyam. 10 ¿Yaqsa eyke ektéma kélmáheyo nak kéxegke kólyepkónek Dios kélméssama aqsok ekyentaxno xa énxet'ák melya'ásseyam magmowagko nak negko'óxa ólpatmaha, tén han megkalmopwagko axta elpatmaha m'a ẽlyapmeyk nanók axta? 11 Neganagkamchek negko'o ólwagkásamáxchek teyp eñama segmésso naqsa segásekhayo m'a Wesse' egegkok Jesús, ekhawo nahan xa énxet'ák nak.
12 Apyókxoho énxet axta apkelwanmeyeykegkok tén han apháxenmók apkeltenneykha Pablo tén han Bernabé apkelxeyenma m'a aqsok magkenatchesso nak agweta', tén han ma'a aqsok sempelakkassamo nak agweta' apkeláneya axta Dios nepyeseksa m'a metnaha nak judíos, apkelásenneykekxo axta m'a Pablo tén han Bernabé. 13 Xama axta apkelwátéseykegko apkeltenneykha, axta aptemék appaqmeyesma Santiago s'e:
—Élyáxeg, héleyxho sekxo'. 14 Ẽltennáseyha exchek negko'o Simón ekwetáxko kaxwo' apkelásekhayo Dios ma'a énxet'ák metnaha nak judíos, apkelyesáncha'a nahan nepyeseksa yaqwayam etnahagkok énxet'ák apagkok. 15 Hawók axta m'a ektémakxa axta apnaqtáxéseyak ma'a Dios appeywa apkellegasso, ektéma nak eknaqtáxésamaxche s'e:
16 ‘Awaták sa' ko'o makham
natámen xa,
alánekxak sa' makham ma'a
David apxagkok
aptéyam axta;
alánekxak sa' makham ma'a
nápakha apketkók,
axátekhásekxak sa' makham,
17 yaqwayam sa' ektamok Dios
ma'a pók énxet'ák nak,
yetlo m'a apyókxoho
pók aptémakxa énxet'ák
kélteméssesso axta
apkelpagkanamap
yaqwayam atnehek ahagkok.
18 Apméssek appeywa m'a Wesse' egegkok,
apkelya'assásegwayam axta
nanók xa aqsok nak.’
19 “Xénchek ko'o ewáxok megkapayhawo agának elpatmok énxet'ák metnaha nak judíos ma'a aqsok ekyentaxno eyaqhémo nak elpatmok, apkelwáteságko nak kaxwók apkelyetleykekxa m'a nanók apcháyókxa yaqwayam elyetlakxak ma'a Dios. 20 Tásek eyke aqsa kóltáxéssesek kólának elyetnakhaksek ma'a ekyókxoho aqsok ekteméssesso nak élmanyása apkeltémakxa m'a aqsok kéleykmássesso, tén han melanagkek ma'a ekmeyámáxkoho nak antéhek negmeykha mansexta, tén han metawagkehek ápetek ma'a aqsok kélnaqtósso kélyaqhakkasso nak ayespok ekmatñà, essenhan ma'a éma. 21 Hakte yetneyk axta chá'a énxet'ák apkeltenneykha Moisés segánamakxa apagkok ma'a nanók axta, cham'a élyetsátamáxko nak han chá'a apchaqneykekxexa judíos ekyókxoho sábado.”
Weykcha'áhak kéláphássesso énxet'ák metnaha nak judíos
22 Keñe axta énxet'ák kélápháseykha tén han apkelámha apmonye'e tén han ma'a apyókxoho énxet'ák apchaqneykekxexa nak aphéssamo mók apkelpaqmeyesma apmáheyo elyésha nepyeseksa pók xam'a yaqwayam kóláphaksek Antioquía xamo' ma'a Pablo tén han Bernabé. Judas axta kélyéseykha, apkeltamhomakpo axta anhan Barsabás, Silas axta anhan, énxet'ák ekha kéláyo axta nepyeseksa m'a apkelyáxeg'a. 23 Kéláphássegkek axta eswok weykcha'áhak kéltáxésso ektéma nak se'e:

“Negko'o nenteme nak sẽlapháseykha, tén han nélámha egmonye'e, kélyapma nak kéxegke, negméssek negko'o ekxeyenma egwáxok kéxegke megkólteme nak judíos kélheykha nak Antioquía, Siria, tén han ma'a Cilicia. 24 Nenlegayak axta negko'o apkelxegama aqsa nápakha énxet meyke néltémo negko'o, tén han megkaleklama kélwáxok kéxegke m'a apkeltenneykha, tén han ektekkessessama exnek élchetámeykha kélwáxok kéxegke. 25 Axta keñamak neghéssamo negko'o mók nélpaqmeyesma ekxeyenma egwáxok ektaqmela ólyésha nápakha énxet negyeseksa negko'o, yaqwayam enxoho elteyánegwakxohok kéxegke yetlo apkelxegexma'a m'a ẽlyapma nélásekhayo, cham'a Pablo tén han Bernabé, 26 melaye nak etekyók elmahagkok eyesagkexa eñama m'a Wesse' egegkok Jesucristo. 27 Cháxa keñamak negko'o negáphássesa nak ma'a Judas tén han Silas: sa' elpaqhetchesek kéxegke m'a yaqwayam epékessásekxak ekyókxoho xa nentáhakxa nak nentáxéssesso. 28 Xénchek apwáxok Espíritu Santo tén han negko'óxa ektaqmela mampátegkesek kéxegke m'a aqsok ekyentaxno, wánxa eyke aqsa s'e eyéméxko nak kóllána': 29 nágkóltaw chá'a ápetek aqsok kélnaqtósso ektekyawa kélmésso nak kéleykmássesso, nágkóltaw nahan éma, tén han ápetek nak ma'a aqsok kélnaqtósso kélyaqhakkasso nak ayespok ekmatñà, nágkóllána nahan ma'a ekmeyámáxkoho nak antéhek negmeykha mansexta. Agkok kóllanak kéxegke xa aqsok nak, tásek sa' katnehek kéltáhakxa. Ekxeyenma egwáxok kéxegke.”

30 Keñe axta natámen apkelpeykáseyak apkelxega apkelmaheykegko m'a Antioquía. Apcháncheseykekxeyk axta énxet'ák apkeleñama nak apchaqneykekxexa, keñe apméssama m'a weykcha'áhak kéláphássesso axta énxet'ák. 31 Xama axta apkelyetsáteykegko ẽlyáxeg'a m'a weykcha'áhak nak, kelpayheykekxók agko' axta apkelwáxok eñama kélmésso éltaqmelwayam apkelwáxok. 32 Keltaqmelchessásekxeyk axta nahan apkelwáxok apxámokma apagkók ẽlyáxeg'a apkelpeywa m'a Judas tén han Silas, hakte Dios appeywa apkellegasso axta anhan ma'a, kelwasqakkásekxók axta nahan. 33 Yáma wenaqtémok axta nahan, apkelápháseykekxo makham ẽlyáxeg'a yetlo apkelmésso élxeyenma apkelwáxok apkeltémo kataqmelhok apkelxega, yaqwayam enxoho elmeyekxak makham ma'a apheykegkaxa nak ektáha apkeláphasso. 34 Xeyenmeyk axta eyke apwáxok Silas tásek exnekxak ma'a. 35 Apheykekxeyk axta eyke Pablo tén han Bernabé m'a Antioquía, apkelenxáneykmók axta apkelxekmósso énxet'ák tén han apkeltennáseykha amya'a ektaqmela, yetlo m'a énxet'ák apxámokma axta.
Pablo apyamasma aptamheykha apxegexma Bernabé
36 Keñe axta Pablo aptéma apkenagkama Bernabé s'e:
—Antemekxak sa' makham meyk'a ẽlyáxeg'a apheykha nak apyókxoho tegma apkelyawe, nenlegassamakxa axta chá'a Wesse' egegkok appeywa, yaqwayam sa' agya'asagkohok ektáhakxa apheykha.
37 Apmáheyók axta eykhe nahan eyentamok Bernabé m'a Juan, apkeltamhomakpo axta nahan Marcos; 38 apxeyenmeyk axta eyke Pablo megkapayhawo kólyentamok, hakte apkexakhagweykmek axta aqsa Marcos ma'a yókxexma Panfilia, axta nahan elenxáneykmohok appasmo m'a apkeltamheykha nak. 39 Awanhek axta megkaxnémo mók apkelpaqmeyesma, apkexpánchásamákpek axta anhan. Apyentamomchek axta Bernabé m'a Marcos, apkelchántegkek axta yántakpayhe apkelmaheykegko m'a Chipre, 40 keñe axta Pablo apkelyéseykencha'a aptéma apxegexma m'a Silas, apkelmaxnéssessegkek axta ẽlyáxeg'a apkeltémo eltaqmelchesek Wesse' egegkok eñama apkelásekhayo, keñe apkelánteyapma, 41 axta apkelpéwomók ma'a ekpayho nak Siria, tén han Cilicia, apkelwasqakkáseykxoho ẽlyáxeg'a apkeleñama nak kélaqneykekxexa.