Amasías, rey de Judá
(2 R 14.1-20)
1 Amasías tenía veinticinco años cuando comenzó a gobernar. La capital de su reino fue Jerusalén, y su reinado duró veintinueve años. Su madre era de Jerusalén y se llamaba Joadán. 2 Amasías obedeció a Dios, aunque no lo hizo con sinceridad.
3 Cuando Amasías llegó a ser un rey muy poderoso, mató a todos los que habían asesinado a su padre. 4 Pero no mató a los hijos de los asesinos, sino que obedeció la ley de Moisés que dice: «Los padres no deben morir por culpa de sus hijos, ni los hijos deben morir por culpa de sus padres. Cada persona debe morir por su propio pecado».
Amasías derrota a Edom
5 Amasías planeaba atacar a los habitantes de Edom, por lo que mandó llamar a todos los hombres mayores de veinte años que pertenecían a las tribus de Judá y de Benjamín. Los organizó de acuerdo a sus familias, y los puso bajo las órdenes de los jefes del ejército. Eligió un total de trescientos mil de los mejores soldados, muy hábiles en el uso de lanzas y escudos. 6-7 Además, contrató a cien mil valientes soldados del reino de Israel, que pertenecían a la tribu de Efraín, y les pagó tres mil trescientos kilos de plata.
Sin embargo, un profeta le trajo este mensaje al rey:

—Dios no te ayudará si usas a esos soldados de Israel. 8 Dios es el que concede la victoria o castiga con la derrota; si tú insistes en reforzar tu ejército con la ayuda de ellos, Dios hará que tus enemigos te derroten.

9 Pero Amasías le respondió:

—Si les pido que se vayan, no recuperaré los tres mil trescientos kilos de plata que les di.

El profeta le aseguró:

—Dios te dará mucho más que eso.

10-13 Entonces Amasías mandó de regreso a los soldados de la tribu de Efraín. Ellos se enojaron muchísimo, y en su camino de regreso invadieron las ciudades de Judá, desde Samaria hasta Bet-horón; mataron como a tres mil personas, y se llevaron todas sus pertenencias. Luego regresaron a sus casas.
Mientras tanto, Amasías se llenó de valor, y acompañado de su ejército fue al Valle de la Sal y mató a diez mil hombres de Edom. A otros diez mil se los llevaron presos a la cima de una roca alta, y desde allí los echaron abajo. Todos murieron estrellados contra el suelo. 14 Luego Amasías regresó a Jerusalén, y como se llevó consigo varias imágenes de dioses falsos, comenzó a adorarlos y a quemar incienso en su honor.
15 Dios se enojó mucho con Amasías, y envió un profeta con este mensaje para él:

«¿Cómo es posible que ahora adores a dioses que no pudieron vencerte a ti cuando atacaste al pueblo que los adoraba?»

16 Todavía estaba hablando el profeta, cuando el rey lo interrumpió diciendo:

—¡No necesito de tus consejos! ¡Cállate o te mueres!

Por último, el profeta le dijo:

—A pesar de lo que has hecho, no quieres escucharme. No hay duda de que Dios te ha abandonado, y de que va a destruirte.

17 Después de consultar a sus consejeros, Amasías le envió un mensaje a Joás, rey de Israel, en el que le declaraba la guerra. 18 Joás le contestó a Amasías:

«Una vez un pequeño arbusto le mandó a decir a un gran árbol: “Dale tu hija a mi hijo, para que sea su esposa”. Pero una fiera del Líbano pasó y aplastó al arbusto. 19 No hay duda de que has vencido a Edom, y eso hace que te sientas orgulloso. Mejor alégrate en tu triunfo y quédate tranquilo en tu casa. No provoques un desastre, ni para ti ni para Judá».

20 Amasías no le hizo caso a Joás, y como había adorado a los dioses de Edom, Dios decidió castigarlo y permitió que sus enemigos lo derrotaran.
21 El rey Joás no tuvo más remedio que enfrentarse a Amasías en Bet-semes, que está en el territorio de Judá, 22 y los soldados de Joás derrotaron a los de Amasías, quienes huyeron a sus casas.
23 Luego de capturar a Amasías, Joás fue a Jerusalén, y allí derribó ciento ochenta metros de la muralla de la ciudad, desde el Portón de Efraín hasta el Portón de la Esquina. 24 Se apoderó de todo el oro, la plata y los objetos que había en el templo de Dios bajo el cuidado de Obed-edom, y también se adueñó de los tesoros del palacio. Tomó luego varios prisioneros y regresó a Samaria.
25 Amasías, rey de Judá, vivió quince años más que Joás, rey de Israel. 26 Todo lo que hizo Amasías está escrito en el libro de la historia de los reyes de Judá.
27 Algunos hombres planearon matar a Amasías en la ciudad de Jerusalén, porque él se había olvidado de Dios. Entonces Amasías escapó a la ciudad de Laquis, pero lo persiguieron, y allí lo mataron. 28 Su cuerpo fue cargado sobre un caballo y llevado a Jerusalén, la Ciudad de David, donde lo sepultaron en la tumba de sus antepasados.
Amasías apteme wesse' apwányam
(2 Re 14.1-22)
1 Veinticinco apyeyam apagkok axta weykmok apkeynamo apteme wesse' apwányam Amasías, veintinueve apyeyam axta apteme wesse' apwányam ma'a Jerusalén. Joadán axta ekwesey egken, eñama axta Jerusalén. 2 Leklamók axta apwáxok Wesse' egegkok ektémakxa aqsok apkelane m'a Amasías, háwe axta eyke ekmámnaqso' agko' enxoho aptémakxa.
3 Xama axta ekyennaqweykmo apteme wesse' apwányam Amasías, apkelnápekxeyk axta apyókxoho m'a sẽlpextétamo apkelwesse'e, apchaqhássesso axta m'a apyáp axta. 4 Axta eyke elnáhakkásak ma'a apketchek nak, ekhawo ektémakxa axta eknaqtáxésamaxche m'a weykcha'áhak Moisés axta segánamakxa apagkok, apkeltémo axta katnehek Wesse' egegkok se'e: “Megkapayhawok etekyók apyapmeyk eñama apkelsexnenagko m'a apketchek nak, megkapayhawok nahan etekyók kélketchek eñama apkelsexnenagko m'a apyapmeyk nak, xama aqsa chá'a payhawok emátog eñama eksexnenagko mey'assáxma apagkok apagko'.”
5 Apchánchesákxeyk axta Amasías apyókxoho énxet'ák nak Judá tén han Benjamín énxet'ák apagkok, apkelyessáseyha axta chá'a apkelámha apmonye'e apagkok yaqwayam etnehek chá'a apnaqleykha ektáhakxa nak chá'a apnámakkok apagko'. Keñe axta apkelyetsátekxo apyókxoho m'a ekwayam nak chá'a veinte apyeyam apagkok tén han néten, trescientos mil sẽlpextétamo axta wetáxcheyk apyókxoho kélyéseykha nak, appencháséyak nak aptamhágkaxa yaqwayam yempakha', apmopwancha'a nak elmaha m'a sawhéwa tén han apkeláhakkásamap. 6 Aptegyágwokmek axta han cien mil sẽlpextétamo m'a Israel, tres mil trescientos kilos axta han wokmok sawo ekmope apyánmagkasso.
7 Apya'aweykteyk axta eyke aphakxa xama Dios énxet apagkok. Aptáhak axta apcháneya:
—Neyke elano wesse' apwányam, nágyoho aqsa elyetlók xép ma'a sẽlpextétamo nak Israel, mexnak nepyeseksa Wesse' egegkok ma'a énxet'ák Israel, tén han ma'a apyókxoho énxet'ák apagkok nak Efraín. 8 Apyepetchásekxeyk sa' agkok sẽlpextétamo apagkok yaqwayam epasmok yempakhak xa énxet'ák nak, Dios sa' yának xép emok ma'a apkelenmexma nak, hakte apmeyhek Dios hempasmok, tén han hegmasséssók.
9 Apkelmaxneyáha axta Amasías ma'a Dios énxet apagkok:
—¿Háxko eyke katnehek ma'a tres mil trescientos kilos sawo élmope sélmeyásegko axta m'a sẽlpextétamo nak Israel?
Apchátegmowágkek axta m'a Dios énxet apagkok:
—Apwanchek Wesse' egegkok eyeykhássamhok apkelmeyáseykekxa makham xép xa aqsok nak.
10 Tén axta Amasías apkeltaqheyásawo makham apxanák ma'a sẽlpextétamo apkeleñama axta Efraín yaqwayam eykhe epasmok. Apkeltaqnaweygkek axta eyke m'a énxet'ák Judá, apkellókók apagko' axta apkeltaqháwo apxanák.
11 Apyennaqteyásekxók axta apwáxok ma'a Amasías, apnaqlókek axta sẽlpextétamo apagkok ma'a éltamhomaxchexa nak Ekyapwate Yásek Xapop, apkelnapchek axta diez mil énxet ma'a Seír. 12 Apkelmeyk axta han diez mil énxet Judá, apnaqlókek axta m'a néten nak egkexe ekxámokmakxa axta m'a meteymog élekhahéyak; apkexénteyk axta chá'a apyega m'a néten nak, apkelekkexákpók axta chá'a appallakmo apyókxoho.
13 Appayhekxeyk axta tegma apkelyawe Judá m'a sẽlpextétamo megyahayo axta epaxqeykxak ma'a Amasías yaqwayam yempakha', cham'a apkeltaqhessamo axta makham elmeyekxak ma'a apxanák, axta apcheynawok ma'a Samaria, ekweykekxoho m'a Bet-horón, apkelnapchek axta tres mil énxet, apkelsákxeyk axta han ekxámokma m'a aqsok apkelméyak axta.
14 Xama axta apkexyekmo makham Amasías natámen apmenxenma m'a énxet'ák Edom, apkelsánteyk axta m'a aqsok kéláyókxa nak Seír, apkelmeyk axta yaqwayam etnehek apagkok, apkelpeykásawók axta, apkelwatnéssek axta m'a aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok. 15 Aptaqnókek axta Wesse' egegkok ma'a Amasías, apcháphássessek axta xama Dios appeywa aplegasso apkeltamho etnehek yának se'e:
—¿Yaqsa ektáha apkelpeykásawo nak xép aqsok kéláyókxa apagkok nak ma'a énxet'ák megkalwagkasa nak teyp nápaqtók xép?
16 Xama axta aptáha apcháneya Dios appeywa aplegasso xa ektáha nak, aptáhak axta wesse' apwányam apchátegmowágko s'e:
—¿Xépya appaqhetchesso chá'a wesse' apwányam? ¡Ewanmeyekxa sa'! ¿Apkeltamhók enxeykel'a emátog?
Massék axta appaqhetchesa m'a Dios appeywa aplegasso, wánxa axta aqsa aptáha apcháneya s'e:
—Ekya'ásegkók ko'o exchep ekxeyenma apwáxok Dios emasséssók, eñama apteme xa ektáha nak, tén han melyaheykekxa chá'a sektémakxa sekpeywa sekmésso.
17 Pók énxet appeywa axta aqsa chá'a apkelyaheykekxohok ma'a Amasías, wesse' apwányam nak Judá, apcháphássessek axta appeywa m'a Joás, wesse' apwányam nak Israel, cham'a Joás, Joacaz axta apketche, Jehú axta aptáwen, aptáhak axta s'e: “Emyógma sa' se'e apyenna enxoho.” 18 Aptáhak axta Joás apcháphassásekxo appeywa s'e: “Aptáhak yátapé apcháphássesa appeywa yámet cedro émha nak Líbano s'e: ‘Kagkés étche kelwána m'a hatte apkenna', yaqwayam etnehek aptáwa'.’ Mahágkek axta eyke aqsok nawhak eklo m'a, keñe élteyókmo m'a yátapé. 19 Apxénchek axta exchep apmenxena m'a edomitas, cháxa ekteméssesa nak xép eyeymáxkoho apwáxok, apmenyeyk eyánchesagkohok ekha kéláyo. Tásek exek aqsa apxagkok. ¿Yaqsa ektáha peya nak etekkesek ekmaso apha, tén han ma'a énxet'ák nak Judá?”
20 Axta eyke elyahákxak ma'a Amasías, hakte Dios axta apkeltémo katnehek xa ektáha nak, yaqwayam emok ma'a Joás, eñama apkelpeykessamo m'a aqsok kéláyókxa nak Edom. 21 Tén axta apxega m'a Joás yaqwayam yenmexek Amasías ma'a ekpayho nak Bet-semes, ekyetnama nak Judá. 22 Apmenxenákpek axta énxet'ák Judá, apmenxena m'a énxet'ák Israel, apkenyahágkek axta apkelmeyákxo chá'a apxanák nak. 23 Apmeyk axta Joás, wesse' apwányam Israel ma'a Amasías, wesse' apwányam axta Judá, axta payhók ma'a Bet-semes, apyentamákxeyk axta m'a Jerusalén, apyagkaxqatmakxa axta nápakha tegma kélhaxtegkesso ekweykmoho ciento ochenta metros ekwegqakxa', eyeynmo m'a ekwesey nak Átog Efraín ekweykekxoho m'a ekwesey nak Átog Máséyak. 24 Apkelmeyk axta ekyókxoho m'a sawo élyátekto élmomnáwa, tén han sawo élmope élmomnáwa nak, keñe han ma'a ekyókxoho aqsok ekhéyak axta m'a Dios tegma appagkanamap apagkok, apkeltaqmelchessama axta m'a Obed-edom, tén han ma'a aqsok élmomnáwa ekhéyak nak ma'a wesse' apwányam apxagkok. Aptaqháwók axta makham Samaria appenchesa apkelma nápakha énxet.
25 Aphegkek axta makham quince apyeyam Amasías, Joás axta apketche, wesse' apwányam axta m'a Judá, natámen apketsapma axta m'a Joás, Joacaz axta apketche, wesse' apwányam axta Israel. 26 Ektémakxa axta apweynchámeykha Amasías, eyeynamo m'a sekxók axta ekweykmoho apketsapma, hágkek eknaqtáxésamaxche m'a weykcha'áhak apagkok nak ma'a apkelwesse'e apkelwányam nak Judá tén han Israel. 27 Kéllánékxeyk axta yaqwánxa kólteméssesek Amasías ma'a Jerusalén, sekxók axta apyenyawa apyetleykha m'a Wesse' egegkok, keñe apxeganakmo apmahágko m'a Laquis; kélamheykegkek axta eyke m'a tegma apwányam nak, axta apmátegwomhok ma'a. 28 Tén axta kélsákxo kélpátegkásekxo yátnáxeg, kélátawanyegwákxeyk axta m'a kélátawanyamakxa axta apyapmeyk nano', ekpayho nak David Tegma Apwányam apagkok.