Elías habla con Ahab
1-2 No había llovido en tres años, y en Samaria todos estaban pasando mucha hambre, pues no había alimentos. Finalmente, Dios le dijo a Elías: «Ve y habla con Ahab, pues voy a hacer que llueva».
Elías fue a ver a Ahab. 3 Por aquellos días Ahab tenía un mayordomo llamado Abdías, el cual adoraba a Dios fielmente. 4 Cuando Jezabel comenzó a matar a los profetas de Dios, Abdías tomó a cien de ellos, los dividió en dos grupos de cincuenta, los escondió en dos cuevas y allí los alimentó con pan y agua. 5 Ahab le dijo a Abdías: «Vamos a recorrer todo el país en busca de ríos o manantiales. Tal vez encontremos pasto para los caballos y las mulas, y así los mantendremos con vida. Si no encontramos nada, nuestros animales morirán».
6 Entonces se dividieron el país. Ahab fue a recorrer una parte y Abdías la otra. 7 Mientras Abdías recorría el país, se encontró con Elías. Al reconocerlo, se inclinó delante de él en señal de respeto, y le dijo:

—¡Profeta Elías, estoy para servirle!

8 Elías le contestó:

—¿Así que sabes quién soy? Entonces ve y dile al rey que estoy aquí.

9-12 Abdías le dijo:

—El rey ha enviado a muchos hombres a buscarlo por todos los países y reinos. Cuando ellos regresaron sin encontrarlo, el rey les hizo jurar que en verdad no lo encontraron. Le juro a usted por Dios que digo la verdad. No me pida que le diga al rey que usted está aquí, pues en cuanto yo me aleje, el espíritu de Dios se lo llevará a donde yo no lo sepa. ¿Qué pecado he cometido para que usted me pida eso? Hacerlo será como entregarme al rey para que me mate. Porque cuando Ahab venga y no lo encuentre, me matará, a pesar de que yo he obedecido a Dios desde que era joven. 13 ¿Acaso no le han contado lo que hice cuando Jezabel mató a los profetas de Dios? Yo escondí a cien profetas. A cincuenta los puse en una cueva, y a los otros cincuenta los puse en otra. Después los alimenté con pan y agua. 14 ¡Y ahora me pide que vaya y le diga al rey que usted está aquí! ¡Si viene y no lo encuentra, me matará!

15 Entonces Elías le contestó:

—Te juro por el Dios todopoderoso, a quien sirvo, que hoy me reuniré con el rey.

16 Abdías fue a buscar a Ahab y le dijo lo que Elías le había encargado. Después Ahab fue a buscar a Elías, 17 y cuando lo encontró le dijo:

—¿Así que eres tú el que trae tantos problemas sobre Israel?

18 Elías le contestó:

—No soy yo el que trae problemas sobre Israel, sino tú y tu familia. Porque ustedes han dejado de obedecer los mandamientos de Dios y adoran las imágenes del dios Baal. 19 Ordena que los israelitas se reúnan en el monte Carmelo. Que vayan también los cuatrocientos cincuenta profetas de Baal y los cuatrocientos profetas de la diosa Astarté, a los que Jezabel les da de comer.
El Dios verdadero
20 Ahab llamó a todo el pueblo de Israel y reunió a todos los profetas de Baal y Astarté en el monte Carmelo. 21 Elías se acercó al pueblo y le preguntó:

—¿Por cuánto tiempo van a estar cambiando de dios? Tienen que decidirse por el Dios de Israel o por Baal. Y si Baal es el verdadero dios, síganlo a él.

El pueblo no contestó nada. 22 Entonces Elías agregó:

—Yo soy el único profeta de Dios que ha quedado con vida, pero acá hay cuatrocientos cincuenta profetas de Baal. 23 Traigan dos toros, y que los profetas de Baal elijan uno. Que lo corten en pedazos, lo pongan sobre la leña y no prendan el fuego. Yo voy a preparar el otro toro, lo voy a poner sobre la leña y tampoco voy a prender el fuego. 24 Pídanle a Baal y yo le pediré al Dios de Israel, y el Dios que responda con fuego es el verdadero Dios.

Todo el pueblo contestó:

—¡Nos parece buena idea!

25 Entonces Elías le dijo a los profetas de Baal:

—Elijan un toro para ustedes y prepárenlo primero, porque ustedes son muchos. Pídanle a su dios que mande fuego, pero no lo enciendan ustedes.

26 Entonces ellos tomaron el toro que les dieron, lo prepararon y oraron a su dios desde la mañana hasta el mediodía. Le decían: «¡Baal, contéstanos!» Los profetas de Baal saltaban alrededor del altar que habían construido. Pero no se escuchó ninguna voz ni nadie respondió nada.
27 Al mediodía, Elías se burlaba de ellos, y les decía: «¡Griten más fuerte! ¿No ven que él es dios? A lo mejor está pensando, o salió de viaje; quizás fue al baño. ¡Tal vez está dormido y tienen que despertarlo!»
28 Los profetas de Baal gritaban fuerte. Se cortaban a sí mismos con cuchillos hasta que les salía sangre, pues así acostumbraban hacerlo en sus cultos. 29 Pasó el mediodía, y ellos siguieron gritando y saltando como locos. Por fin llegó la hora acordada para quemar el toro, pero no se oyó ninguna voz. Nadie escuchó ni contestó nada.
30 Entonces Elías le dijo a todo el pueblo:

—Acérquense a mí.

Todos se acercaron, y Elías construyó el altar de Dios, que estaba derrumbado. 31 Tomó doce piedras, una por cada tribu de Israel: nombre que Dios le puso a Jacob, antepasado de los israelitas. 32 Con esas doce piedras construyó el altar. Luego hizo una zanja alrededor del altar, en la que cabían unos doce litros de agua. 33 Acomodó la leña, cortó el toro en pedazos y lo puso sobre la leña. Entonces Elías le dijo a la gente:

—Llenen cuatro jarrones con agua y mojen por completo el toro y la leña.

Ellos lo hicieron así, 34 y después Elías les dijo:

—Háganlo otra vez.

Ellos echaron nuevamente agua sobre el animal y la leña, y Elías les pidió que hicieran lo mismo por tercera vez. 35 El agua corrió alrededor del altar y llenó la zanja. 36 Cuando llegó el momento de quemar el toro, el profeta Elías se acercó y le pidió a Dios:

«¡Dios de Abraham, de Isaac y de Jacob! Haz que hoy todos sepan que tú eres el Dios de Israel y que yo soy tu servidor, y que he hecho todo esto porque tú me lo has pedido. 37 Contéstame, mi Dios; contéstame para que este pueblo sepa que tú eres Dios, y que deseas que ellos se acerquen a ti».

38 En ese momento, Dios mandó fuego, y quemó el toro, la leña y hasta las piedras y el polvo. ¡También el agua que estaba en la zanja se evaporó! 39 Cuando todo el pueblo vio eso, se inclinó hasta tocar el suelo con su frente y dijo: «¡El Dios de Israel es el Dios verdadero! ¡Él es el Dios verdadero!»
40 Entonces Elías les dijo:

—¡Atrapen a los profetas de Baal! ¡Que no se escape ninguno!

El pueblo los atrapó, y Elías los llevó al arroyo Quisón y allí los mató.
Elías ora para que llueva
41 Después Elías le dijo a Ahab:

—Vete a comer y a beber, porque ya se oye el ruido del aguacero.

42 Así que Ahab se fue a comer y a beber. Elías subió a lo alto del monte Carmelo, allí se arrodilló en el suelo y apoyó su cara entre las rodillas. 43 Después le dijo a su ayudante:

—Ve y mira hacia el mar.

El ayudante fue, miró y le dijo:

—No se ve nada.

Elías le dijo:

—Vuelve siete veces.

44 Después de ir siete veces, el ayudante le dijo a Elías:

—¡Se ve una pequeña nube del tamaño de una mano! Está subiendo del mar.

Entonces Elías le dijo:

—Ve a decirle a Ahab que prepare su carro y se vaya antes de que empiece a llover y no pueda salir.

45 Enseguida, las nubes se oscurecieron, el viento sopló fuertemente y cayó un gran aguacero. Ahab subió a su carro y salió de prisa rumbo a la ciudad de Jezreel. 46 Por su parte, Elías se amarró bien la capa y también salió rumbo a Jezreel, pero llegó primero que Ahab, porque Dios le dio fuerzas.
Elías apweykekxa makham aphakxa Ahab
1 Wenaqtémók axta élyeykhéyák ekhem. Apqántánxo apyeyam axta temék, keñe Wesse' egegkok aptéma apkenagkama Elías se'e: “Emyekxa sa' ma'a aphakxa Ahab, hakte wáphaksek sa' ko'o makham ekmámeye.”
2 Apxegkek axta Elías apmeyákxo m'a aphakxa nak Ahab. Awanhók agko' axta ekteyapma meyk segaqhe m'a Samaria. 3 Apcháneyáha axta Ahab ma'a Abdías, apkemha apmonye' apagkok axta chá'a m'a aphakxa nak, apteme axta apkelpeykessamo Wesse' egegkok yetlo apcháyo apagko', 4 xama axta eyeynamo élnapma Jezabel ma'a Wesse' egegkok nak apkellegasso appeywa, apkelmeykekxeyk axta cien Dios appeywa apkellegasso, keñe axta appenchessama chá'a apkexpánchesso cincuenta, apkelya'assama chá'a apkelyexánegkesseykmo m'a ánet meteymog áxwa, apkelmeyáseykegkek axta chá'a aptéyak tén han yegmen. 5 Aptáhak axta Ahab apcháneya m'a Abdías:
—Ólweynchamha sa' se'e kañe' negókxa nak, tén han ma'a ekyókxoho élánteyapmakxa nak yegmen, tén han alwáta', lapmaxcheyk sa' agwetágwók pa'at yaqwayam ólagkok yátnáxeg tén han élyeheykok yaqwayam enxoho megkaletsepe'. Keñe sa' mólnápekxeyk ma'a aqsok nennaqtósso.
6 Apkexpáncháseykpek axta yaqwánxa elweynchamha chá'a xama m'a apchókxa nak, Ahab axta apmahágkok mók ámay, keñe axta Abdías han ma'a mók ámay nak. 7 Náxet ámay axta han aptépak Elías apmonye' m'a Abdías, xama axta apyekpelchágwokmo m'a, keñe apháxahánto apmonye', aptáhak axta apcháneya s'e:
—¡Elías wesse' ahagkok neyke!
8 —Éhay, ko'o —axta aptáhak apchátegmowágko Elías—: Eltennássekxa sa' wesse' apagkok sekha ko'o s'e, axta aptáhak han apcháneya.
9 Apchátegmowágkek axta Abdías:
—¿Yaqsa aqsok ekmaso séláneya ko'o apkeltamho nak hemok ma'a Ahab, keñe han heyaqhek? 10 Naqsók ko'o sektáha sekpeywa yetlo sekxeyenma apwesey Dios Wesse' apagkok, apsawhomók ekyókxoho yókxexma apkeltémo exchep ektamakpok ma'a wesse' ahagkok; temék agkok chá'a kéláneya méko s'e, keñe chá'a m'a wesse' ahagkok eltamhok kóltennaksek naqso' megkólwetákxo. 11 ¡Keñe kaxwók apkeltamho amyekxak aphakxa wesse' ahagkok altennaksek apha exchep se'e! 12 Eyenyeykxeyk sa' agkok ko'o exchep, keñe sa' ey'ásekxak mók nekha m'a Wesse' egegkok espíritu apagkok, may'ásegkaxa nak ko'o. Ekya'aweykxeyk sa' agkok ko'o altennássekxak ma'a Ahab, méteyágweyk sa', keñe sa' heyaqhek. Nanók ko'o sekteme seyáyo Wesse' egegkok, sektémakxa axta wokma'ák, ko'o sektáha xeyep apkeláneykha. 13 ¿Yagkóltennáseykha exchep ma'a sektémakxa axta ko'o, élnapma axta Jezabel ma'a apkellegasso axta Wesse' egegkok appeywa? Élpóssegkek axta ko'o cien énxet'ák, cincuenta axta chá'a ekxaták xama m'a ánet meteymog áxwa nak, keñe sélmeyáseykegko han chá'a aptéyak tén han yegmen. 14 ¡Keñe kaxwók apkeltamho amyekxak aphakxa wesse' ahagkok altennaksek apha exchep se'e! ¡Heyaqhek sa' ko'o m'a!
15 Apchátegmowágkek axta Elías:
—Naqsók ko'o sektáha sekpeywa yetlo sekxeyenma apwesey Wesse' egegkok ekha nak apyennaqte, sekyetleykencha'a nak ko'o, sakhem sa' awakxak aphakxa Ahab.
16 Apya'aweykxeyk axta Abdías ma'a Ahab apkeltennássekxo, keñe axta Ahab apyo'ókmo m'a Elías. 17 Xama axta apwet'a, aptáhak axta apcháneya:
—¿Xeyep neyke aptekkessama nak ekmaso s'e kañe' Israel?
18 —Matekkessók ko'o ekmaso s'e —axta aptáhak apchátegmowágko Elias—, xép akke tén han ma'a énxet'ák apagkok, eñama apkelyamasma m'a Wesse' egegkok nak apkeltémókxa antéhek, tén han apkelpeykessamo m'a mók ektémakxa nak chá'a kéleykmássesso Baal. 19 Yána kaxwo' yánchásekxak énxet'ák apyókxoho israelitas ma'a egkexe nak Carmelo, yetlo m'a cuatrocientos cincuenta apkellegasso nak Baal ekpeywa, tén han ma'a cuatrocientos apkellegasso nak ekpeywa m'a Aserá, ekpasmoma nak ma'a Jezabel.
Elías tén han Baal apkellegasso ekpeywa
20 Apkeláneyáha axta Ahab ma'a apyókxoho énxet'ák nak Israel, apchánchesákxeyk axta Baal axta apkellegasso ekpeywa m'a egkexe nak Carmelo. 21 Tén axta apyepetchegwokmoho Elías ma'a apyókxoho énxet'ák nak, aptáhak axta apkeláneya:
—¿Háxko sa' ekwánxa kólwátesagkok kélteme ánet élchetámeykha kélwáxok? Naqsók sa' agkok Wesse' egegkok apteme Dios, kólyetlow sa' ma'a, naqsók sa' agkok han ma'a Baal, kólyetlow sa' han.
Apkelwanmeyágkek axta aqsa m'a énxet'ák. 22 Keñe axta Elías aptáha makham:
—Ko'o aqsa exakko' seyeymomáxko sekteme seklegasso Wesse' egegkok appeywa, keñe cuatrocientos cincuenta m'a Baal nak apkellegasso ekpeywa. 23 Hẽlmés sa' negko'o ánet weyke étkók kelennay'awo, elyésha sa' xama m'a, elyaqtennagkok sa', keñe sa' enegkenek néten yántapák, mewatnek sa' eyke. Keñe sa' han ko'o alyaqtennagkok ma'a mók weyke étkok nak, anegkenek sa' néten yántapák, mawatnek sa' eyke han ko'óxa'. 24 Kólwónmakha sa' kéxegke m'a aqsok kéláyókxa, tén sa' ko'óxa awónmakha m'a Wesse' egegkok, ¡keñe sa' ma'a aqsok kéláyókxa ektáhakxa enxoho eyáphasso táxa, sa' etnehek Dios apmámnaqsoho m'a!
—¡Tásek aptáhakxa! —axta aptáhak apkelátegmowágko m'a apyókxoho énxet'ák.
25 Keñe axta Elías aptáha apkeláneya m'a Baal axta apkellegasso ekpeywa:
—Kólyésha sa' xama weyke étkok, kólyaqtennák sa' kélmonye', hakte kélxámok kéxegke. Tén sa' kólwónmakha m'a aqsok kéláyókxa nak, eyke nágkólwet táxa.
26 Apmeyk axta apchaqha m'a weyke étkok kélmésso axta, apkelánegkek axta. Axto'ók axta Apkeynawók apwóneykha Baal ekwokmoho yetseksókhem. Aptáhak axta chá'a s'e: “¡Baal, hegátegmowák!”, apkelnextegáha axta chá'a néten neyáwa ekwatnamáxchexa aqsok apkeláneyak axta, méko axta eyke eyátegmowágko. 27 Yetseksókhem axta entáhak, keñe apnaqtawásegkoho Elías ma'a énxet'ák, axta aptáhak apkeláneya s'e:
—Kólyennaqtésho kélpáxameykha, hakte aqsok kéláyókxa m'a. Xámok kexa élanakxa', baño kexa mahágkok, xegkek kexa han. ¡Tenchek kexa han, kólxátekhássekxa'!
28 Apkellenxanmégkók axta aqsa apkelpáxameykha, apkelpexyekhásekpek axta chá'a sawo tén han ma'a aqsok élmahamtakcha'a, cham'a apkeltémakxa axta chá'a, ekwokmoho apyaqpásegko éma. 29 Yeyk'ak axta yetseksókhem, axta eyke elwáteságkok apkelpáxameykha m'a énxet'ák nak, máxa élyeyháxma axta aptamhágkok apkelnextegáncha'a néten, ekwokmoho élánamáxchexal'a aqsok ekmatñá. ¡Méko axta eyátegmowágko, méko axta han ekhaxnawo! 30 Keñe axta Elías aptáha apkeláneya m'a apyókxoho énxet'ák:
—Hélyepetchegwatámho ko'o.
Apyókxoho énxet'ák axta apkelyepetchegwokmohok ma'a, apkelánékxeyk axta sekxók ma'a ekwatnamáxchexa aqsok apagkok nak ma'a Wesse' egegkok, ekpalleyam axta. 31 Apkelmeyk axta doce meteymog, apweykenxa axta m'a Jacob apketchek énxet'ák apagkok, apkeltémo axta kólteméssesek apwesey Israel ma'a Wesse' egegkok, 32 cháxa apkelánésa axta han ekwatnamáxchexa aqsok ma'a Wesse' egegkok; apmétegkessek axta han nekhaw'ék nak ekwatnamáxchexa aqsok, ekhémo axta kólxatmok ma'a veinte kilos aqsok aktek, 33 appenchessek axta apnegkenma yántapák, keñe apkelyaqtennágko m'a weyke étkok, apnegkenchek axta m'a néten nak. 34 Keñe axta aptáha s'e:
—Kólyetmak sa' yegmen cuatro yátegwáxwa, keñe sa' kólyamasagkohok kólyegkenagkok ma'a néten nak aqsok kélwatno, tén han ma'a yántapák.
Keñe axta apkeltamho makham etnahagkokxa', ekweykmoho ántánxo aptamheykegkokxa', aptamhágkek axta han. 35 Kétcháha axta yegmen nekhaw'ék nak ekwatnamáxchexa aqsok, lanawók axta han ma'a máxek. 36 Wokmek axta yaqwánxa ewatnek, apyepetchegwákxók axta Dios appeywa aplegasso Elías ma'a, axta aptáhak apkelmaxneya s'e: “¡Wesse', Dios apagkok nak Abraham, Isaac tén han Israel: yána kólya'ásegwók sakhem apteme exchep Dios apagkok ma'a Israel, keñe han sektáha ko'o exchep apkeláneykha, keñe han sélana ekyókxoho s'e, hakte xép apkeltémo! 37 ¡Heyátegmowák sa' Wesse' egegkok; heyátegmowák sa', yaqwayam sa' elya'asagkohok apteme exchep Dios se'e énxet'ák nak, tén han apkeláneyáncha'a exchep elyo'ókxak makham!”
38 Yetlókok axta ektéyam Wesse' egegkok táxa apagkok, watneyk axta m'a aqsok kélwatno, yántapák, ekweykekxoho meteymog tén han xapop, yamássek axta han ma'a yegmen ekyetno axta máxek. 39 Xama axta apkelwet'a, apkelháxahágkek axta apyókxoho énxet'ák ekwokmoho apkeltekxekwa'akto nápaqta'a xapop, keñe aptáha apkelpaqmeta s'e: “¡Wesse' egegkok apteme Dios, Wesse' egegkok apteme Dios!”
40 Keñe axta Elías aptáha apkeláneya s'e:
—¡Kólma sa' Baal apkellegasso ekpeywa! ¡Nágkólho aqsa exyenmok xama enxoho!
Apkelmeyk axta m'a énxet'ák, apnaqlókek axta Elías ma'a alwáta' nak Quisón, cha'a apkelnáhapwánxa axta han ma'a.
Elías apkelmaxnagko yaqwayam kammeykxak makham
41 Tén axta Elías aptáha apcháneya m'a Ahab:
—Etáswakxa sa' apto, eyhagwakxa sa' han ma'a apyá nak, hakte páweyk émpehek ma'a ekmámeye.
42 Aptaswákxeyk axta apto Ahab tén han apyena ma'a apyá nak. Keñe axta Elías apkenátweykxo m'a ektáhakxa nak netnók ma'a egkexe nak Carmelo, apkeltekxekkek axta aptapnák xapop apháxahánto ekwokmoho aptekxekwákxo nápat ma'a aptapnák nak, 43 aptáhak axta apcháneya apkeláneykha:
—Yenát, yenmexho sa' ma'a ekpayho nak wátsam ekwányam.
Apmahágkek axta, keñe apkenmexo m'a, keñe axta aptáha:
—Méko neykhe aqsok.
Keñe axta aptáha makham apcháneya Elías:
—Etne sa' siete apkeltaqhaweykekxa' yaqwayam yenmexho'.
44 Wokmek axta siete apkenmexeykekxoho m'a apkeláneykha, keñe aptáha s'e:
—¡Meyákxeyk néten yaphope ketsék ma'a néten nak wátsam ekwányam, hawók ma'a ekweykenxal'a kélmek!
Keñe axta Elías aptáha apcháneya:
—Eltennássekxa sa' Ahab, yána sa' enaqtehetchásekxak yátnáxeg apyenyawasso apagkok, exog sa' amonye' ekwe ekmámeye, yaqwayam enxoho megkatwássesha apxega.
45 Apchánteyk axta yátnáxeg apyenyawasso apagkok ma'a Ahab keñe apmeyákxo m'a Jezreel. Cháhapwa'ak axta han yaphope ekyentaxno agko' tén han éxchahayam, weywénteyk axta ekmámeye. 46 Keñe axta Wesse' egegkok apmésa apyennaqte Elías; xama axta appenchesa aptéteykekxa nepxet tén han apkeláneykekxa aptaxno, apkenyeyk axta ekweykekxoho Jezreel, apmonye' axta han apwákxa', mewákxexa makham ma'a Ahab.