Apquilvoy José apquilpipma yoclhilhma Egipto
1 Aplingac nic nat amyaa Jacob acyitna nintom yoclhilhma Egipto.
Aptomjac nic nat Jacob apquilanya apquitquic: —¿Soctomja meltingyamco nac aptoycaoc? 2 Aclingac coo amyaa acyitna nintom (motajap apactic) yoclhilhma Egipto. Elyas sat maa. Elyanmonquis sat nintom yoyam mejingilnapejec mayic— nic nat aptomjac Jacob.
3 Apquillhinquic nic nat 10 apquilpipma José. Yoclhilhma Egipto nic nat apquilyasac yoyam elyanmongsic motajap apactic. 4 Am nic nat etnajac apquillhalhma Benjamín, José apyalhing. Incacoc nic nat apnenyic apyap etjanyac lhama acyimtalhnama. 5 Apquilvaac nic nat yoclhilhma Egipto Jacob apquitquic, moc apquilvisay Israel apquitquic. Ayinyemaclha mayic nic nat inquilnapac enlhitaoc yoclhilhma Canaán.
6 Yatapvisqui ilhnic nat José yoclhilhma Egipto. Aptomja apquilhacjam mataa nintom (motajap apactic) yoyam elmoc enlhitaoc apquilinyema lhalhma anco. Apquilvaac nic nat apquilpipma apnaclha José. Apquiljalhec nic nat. Apquilticlhiquic nic nat payjaclha napaat nalhpop. 7 Apquilvitac nic nat José. Apyicpilcoc nic nat José apquilpipma. Malha melyicpilca ilhnic nat aptomja José.
Aptomjac nic apquilanya: —Quellhip. ¿Jalhco apquilinyema quellhip?— nic nat aptomjac.
Apquilatingmavoc nic nat: —Yoclhilhma Canaán nincoo ningilinyemac. Ningiltamjoc ongilyanmongsic nintom— nic nat apquiltomjac.
8 Am nic nat eyicpilcacpoc José. Apyicpilcoc nic nat apquilpipma José. 9 Inyitnec nic nat apatic José actemaclha apvanmoncama apquinyemayaclha.
Aptomjac nic nat apquilanya apquilpipma: —Apquilyinimquiscama nac quellhip. Apquililtamjoc quellhip elvitangvomoc mepqui lha actamilquiscama yoclhilhma— nic nat aptomjac.
10 Apquilatingmavoc nic nat: —Paj, visqui. Nincoo nac ningiltomja lhip apquilancam. Ningilvaac nincoo ongilyanmongsic nintom. 11 Nincoo nac lhama ingilyap. Ningiltomja enlhit apquilpeyvomo. Paj nincoo ningilyinimquiscama— nic nat apquiltomjac.
12 Aptomjac nic nat José apquilanya: —Apquilmopvan amyaa. Apquilvaac quellhip, apquililtamjoc elvitangvomoc mepqui lha actamilquiscama yoclhilhma— nic nat aptomjac.
13 Apquilatingmavoc nic nat: —Nincoo nac ningiltomja lhip apquilancam. Nincoo nac lhama ingilyap. Yoclhilhma Canaán ningilinyemac nincoo. Apnec lhama ingilyalhing ingilyap tingma pac. Am elhnac mocjam poc ingilyalhing ningyesicsa nincoo— nic nat apquiltomjac.
14 Aptomjac nic nat José apquilanya: — Naso sictomja lhac siclhena. Apquilyinimquiscama nac quellhip. 15 Pac oyicpilcojoc sat apquiltemaclha quellhip. Aclhenquic coo apvisay apvisqui faraón yoyam colhejec acyascacmo: Meltajiclhejec sat quellhip acvocmo apvoy apquilyalhing. 16 Itajojo sat lhama yoyam eyantavoclha apyalhing. Quellhip apquiltomja apquilmomap. Pac oyasamcojo actemaclha apquillhanma. Apquilmopvan amyaa sat ancoc, eltimjic sat apquilyinimquiscama. Eycaso siclhanma apvisay faraón yoyam colhejec acyascacmo— nic nat aptomjac José.
17 Apquilalhimcasquic nic nat singilpilhtetomaclha apquilpipma acvocmo natqui acnim.
18 Invocmec nic nat natqui acnim. Aptomjac nic nat José apquilanya apquilpipma: —Actimec coo siyayo Dios Apyimtalhnamo. Elilyejiclhojo sat actomjaclha sicpayvam yoyam elvomoc sat tap. (Pac ongvasicjiclhojoc mocjam quellhip). 19 Nasoc sat ancoc apquiltomja apquilpeyvomo quellhip, elpiquiniclha sat lhama apquilyalhing singilpilhtetomaclha. Eltajiclhac sat siclho apnaymacoc yoyam elsaclhesic aptoycaoc apquilmolhama. 20 Elyantamenta sat apyalhing. Oyasamcojoc sat actomja naso apquilpayvam. Elmiyovacpoc sat quellhip— nic nat aptomjac José.
Apquililyajaclhoc nic nat. 21 Apquilpamejitsacpec nic nat apquilpipma: —Naso, nincoo ayinyema ningilmasomcaa ningilinyemayaclha. Ningiltanovquic alhta ingyalhing José. Avanjec alhta inyicje apcay. Am alhta ongilyajaclhoc, apquiltamjo inyicje ongmeyvoc. Quilhvoc ningvitac nincoo lha ningilay acyanmongayclha nintomjaclha alhta— nic nat apquiltomjac apquilpamejitsacpo.
22 Apcatingmavoc nic nat Rubén: —Actomjac alhta inyicje silanya quellhip: Elsilhnanacpoc sat elajic ingyalhing — alhta actomjac inyicje. Am alhta elilyajaclhoc quellhip. Apquitsepquic alhta ingyalhing. Quilhvoc ningvitac nincoo lha acyanmongayclha nintomjaclha alhta— nic nat aptomjac Rubén.
23 Apyasamcoc nic nat José aplinga actomjaclha apquilpayvam. Am nic elyasamcoc apquilpipma. Ayinyemaclha apyamongam José egipcios appayvam. Appeyvescaseclhec nic nat mataa poc. 24 Apyamyeclhec nic nat José acyavataclhojo. Apvinec nic nat José. Apvoctac nic nat mocjam apnamcaclha apquilpipma. Apquilpametjicasquic nic nat. Yejemoc nic nat aptomja José apcanya emacpoc Simeón napatavo apnaymacoc. Apquilpilhtetacpec nic nat napatavo. 25 Natamin nic nat apquilapajasa José yoyam colhic almesa yamquintimajac motajap apactic apquilpipma. Yoyam colhic actajeso solyayem apancaoc avalhoc yamquintimajac. Yoyam najan colhic almesa aptoycaoc nalhit amay. Apquilyajaclhoc nic nat apquilancam José. 26 Apquilpatimcaseclhec nic nat yamelyeyjaycoc motajap apactic. Apquiltajaclhec nic nat apquilpipma.
27 Apnatiyanveclhec nic nat nalhit amay. Apliquic nic nat yamquintimajac yoyam emquecsic actom yamelyeyjaycoc. Pilapcasquic nic nat apvita solyayem atong yamquintimajac.
28 Aptomjac nic nat apquilanya apnaymacoc: —Quip elanojo solyayem ajac avalhoc yamquintimajac. Innec actajeso solyayem ajac— nic nat aptomjac.
Intiyacmec nic nat apquilvalhoc apquilvita. Apquilacac nic nat. Apquilpamejitsacpec nic nat: —¿Soctomja sintimesa nac Dios as asoc?— nic nat apquiltomjac.
29 Apquilvoclhec nic nat apquilaoclha yoclhilhma Canaán. Apquiltimnasam nic nat apquilyap aclhamoclhojo actemaclha. 30 —Ningvitac alhta nincoo apvisqui yoclhilhma Egipto. Am alhta cotamilac appayvam singilpamejitsa. Apcanayquic alhta ongiltomja ningyinimquiscama. 31 Ningiltimnasquic alhta inyicje cotnaja ningilyinimquiscama nincoo. Ninlhenqui inyicje ningiltomja ningilpeyvomo. 32 Doce ningilvocmoc nincoo lhama ingilyap. Ninlhenqui inyicje lhama ingilyalhing. Am elhnac ningyesicsa. Poc ingilyalhing apnec maa apnaclha ingilyap yoclhilhma Canaán. 33 Aptomjac alhta apvisqui singilanya nincoo: Paj oyicpilcojo apquiltemaclha quellhip. Nasoc lhaja apquiltomja apquilpeyvomo quellhip. Elpiquiniclha sat lhama apquilyalhing sicnaclha coo. Elsaclhes sat nintom apquilmolhama. 34 Elyantamenta sat apquilyalhing apsilhyo. Oyasamcojoc sat apquiltomja naso apquilpeyvomo quellhip. Meltomja quellhip apquilyinimquiscama. Oyamyiclhac sat apquilpipma apmomap. Eleyoc sat quellhip as yoclhilhma mepqui apquilay — alhta aptomjac apvisqui— nic nat apquiltomjac.
35 Apquillhatmeclhec nic nat motajap apactic. Pilapcasquic nic nat apquilvita moclhama solyayem apancaoc avalhoc yamquitimajac. Intiyacmec nic nat apquilvalhoc apquilpipma najan apquilyap. Apquilacac nic nat.
36 Aptomjac nic nat Jacob apquilanya: —Elyinyovcasquic mataa eyitquic quellhip. Paj mocjam José ningyesicsa, paj najan Simeón. Quilhvoc apquiltamjoc elyantemiclha mocjam Benjamín. Apquilyimtalhnasquic mataa evalhoc quellhip— nic nat aptomjac.
37 Aptomjac nic nat Rubén apcanya apyap: —Inyane sat otamilsic ingyalhing coo. Otajicsojoc sat mocjam. Am sat ancoc oviscactac mocjam, lhip elnapoc apcanit eyitquic— nic nat aptomjac.
38 Apcatingmavoc nic nat Jacob: —Acmiyovquic coo elyantemiclha Benjamín. Ayinyemaclha apquitsepquic alhta appipma. Aplhapcoc apcaymacpoc. Aptajanyavoc sat ancoc acyimtalhnama nalhit amay apquilyasaclha quellhip, esilhnanacpoc sat. Jelsilhnanac coo yoyam ongitsapoc ayinyema acyitnocjayo evalhoc— nic nat aptomjac.
Los hermanos de José llegan a Egipto
1 Cuando Jacob vio que en Egipto había alimentos, les dijo a sus hijos:
«¿Qué hacen ahí, mirándose unos a otros?»
2 Dijo además:
«Ha llegado a mis oídos que hay víveres en Egipto. Vayan allá, y compren alimentos para nosotros, para que no muramos sino que sigamos con vida.»
3 Los diez hermanos de José se dirigieron a Egipto para comprar trigo;
4 pero Jacob no envió con ellos a Benjamín, hermano de José, porque dijo: «No vaya a pasarle algo malo.»
5 Como había hambre en la tierra de Canaán, entre los que iban a comprar llegaron los hijos de Israel.
6 José era el que mandaba en el país, y quien le vendía a toda la gente de esa región, así que cuando llegaron los hermanos de José, se inclinaron ante él de cara al suelo.
7 Cuando José vio a sus hermanos, los reconoció; pero hizo como que no los conocía, y en tono áspero les dijo:
«Y ustedes, ¿de dónde vienen?»
Ellos respondieron:
«Venimos de la tierra de Canaán, para comprar alimentos.»
8 Y José reconoció a sus hermanos, pero ellos no lo reconocieron.
9 Entonces recordó José los sueños que había tenido acerca de ellos, y les dijo:
«Ustedes son espías. Han venido a ver los puntos vulnerables del país.»
10 Ellos le respondieron:
«De ninguna manera, señor nuestro. Estos siervos tuyos han venido a comprar alimentos.
11 Todos nosotros somos hijos de un buen hombre. Somos gente honrada, y nunca hemos sido espías.»
12 Pero José les dijo:
«No, sino que han venido a ver los puntos vulnerables del país.»
13 Ellos respondieron:
«Nosotros, tus siervos, somos doce hermanos, hijos de un buen hombre de la tierra de Canaán. Nuestro hermano menor está hoy con nuestro padre, y el otro ya no vive.»
14 Pero José les dijo:
«¡Tal como les dije! ¡Ustedes son espías!
15 Y con esto van a ser puestos a prueba. Les juro por la vida del faraón, que no van a salir de aquí hasta que su hermano menor venga acá.
16 Envíen a uno de ustedes, a que traiga a su hermano; pero ustedes se quedarán presos. Vamos a ver si ustedes dicen la verdad; y si no, ¡por la vida del faraón, que ustedes son espías!»
17 Y José los puso a todos en la cárcel durante tres días.
18 Al tercer día, les dijo:
«Yo temo a Dios. Hagan esto y vivirán:
19 Si son gente honrada, dejen preso a uno de sus hermanos en la cárcel donde ahora están, y ustedes vayan y lleven alimento a su casa para mitigar el hambre.
20 Pero tráiganme a su hermano menor para probar sus palabras, y no morirán.»
Y ellos lo hicieron así,
21 pero se decían el uno al otro:
«Realmente hemos pecado contra nuestro hermano, pues lo vimos angustiarse y rogarnos, y no le hicimos caso. Por eso nos ha sobrevenido esta angustia.»
22 Rubén les respondió, y dijo:
«¿Acaso no les decía yo, que no pecaran contra el niño? ¡Pero ustedes no me hicieron caso! ¡Y ahora también se nos demanda su sangre!»
23 Pero ellos no sabían que José los entendía, porque entre ellos había un intérprete.
24 Y José se apartó de ellos, y lloró. Después volvió para hablar con ellos, y de entre ellos tomó a Simeón y ante sus ojos lo aprisionó.
25 Después mandó José que llenaran sus sacos de trigo, que se les devolviera a cada uno su dinero, poniéndolo en su saco, y que les dieran comida para el camino. Y así se hizo con ellos.
26 Ellos echaron el trigo sobre sus asnos, y se fueron de allí;
27 pero cuando uno de ellos abrió su saco en el mesón, para dar de comer a su asno, vio que su dinero estaba en la boca de su saco.
28 Entonces les dijo a sus hermanos:
«¡Me devolvieron mi dinero! ¡Miren, está aquí, en mi saco!»
El corazón se les salía, y espantados se decían el uno al otro:
«¿Qué es lo que nos ha hecho Dios?»
29 Cuando llegaron a la tierra de Canaán, le contaron a Jacob, su padre, todo lo que les había sucedido. Le dijeron:
30 «Ese hombre, el señor del país, nos habló en tono muy áspero y nos trató como a espías del país.
31 Nosotros le dijimos: “Somos gente honrada, nunca hemos sido espías.
32 Somos doce hermanos, hijos de nuestro padre; uno ya no vive, y el menor está hoy con nuestro padre en la tierra de Canaán.”
33 Entonces ese hombre, el señor del país, nos dijo: “Con esto voy a saber si ustedes son gente honrada: Dejen conmigo a uno de sus hermanos, tomen alimento para el hambre de sus casas, y vayan
34 a traerme a su hermano menor. Así sabré que ustedes no son espías, sino gente honrada. Entonces les devolveré a su hermano, y ustedes podrán hacer negocios en el país.”»
35 Al momento de vaciar sus sacos, resultó que en el saco de cada uno de ellos estaba la bolsa con su dinero. Cuando ellos y su padre vieron las bolsas con su dinero, sintieron mucho miedo.
36 Pero su padre Jacob les dijo:
«Ustedes me están dejando sin hijos. José ya no está con nosotros, ni Simeón tampoco, y ahora van a llevarse a Benjamín. ¡Todo esto va en contra de mí!»
37 Entonces Rubén habló con su padre, y le dijo:
«Si no te devuelvo a Benjamín, puedes matar a mis dos hijos. Pon a Benjamín en mis manos, y yo te lo devolveré.»
38 Y Jacob dijo:
«Mi hijo no irá con ustedes. Su hermano ha muerto, y solo él ha quedado. Si le pasara algo malo en el camino que van a tomar, harán que mis canas bajen al sepulcro con gran pesar.»