Apvoyam Pablo tingma Efeso
1 Apnec alhta Apolos tingma Corinto. Apyeycajangvoclhec alhta Pablo yoclhilhma acma inquilha. Apvoclhoc alhta tingma Efeso. Apquilvitangvoclhec alhta napocja enlhit melyasquiyam tasic amyaa. 2 Aptomjac alhta apquilanya Pablo:
—¿Apquillhoca ya quellhip Espíritu Santo apquiltomja alhta melyasquiyam? —alhta aptomjac.
Yejemoc alhta apquilatingmavo:
—Paj. Am onlingac nincoo apvisay Espíritu Santo —alhta apquiltomjac.
3 Aptomjac alhta mocjam Pablo:
—¿Jalhco actemaclha aptingyeycaoc alhta quellhip yapasquiscama yingmin? —alhta aptomjac.
Apquilatingmavoc alhta:
—Innoc Juan alhta apyapascaseycaoc yingmin —alhta apquiltomjac.
4 Aptomjac alhta apquilanya Pablo:
—Apyapascasamquic alhta inyicje yingmin Juan, yoyam cotnatsalhqueje apquilyanmonquiscama apquilvalhoc enlhitaoc. Nic alhta aptomjac Juan apquilanya enlhitaoc: “Noelyasquim nasa enlhit, yoyam eva netamin coo. Apvisay Jesús aptomja Cristo apanco” —nic alhta aptomjac.
5 Lhama alhta apquillinga. Yejemoc alhta apquiltingya yapasquiscama yingmin actemaclha apquilsoycam apvisay Visqui Jesús. 6 Yejemoc alhta apninquina Pablo apmeoc apyitsicsaoc enlhitaoc. Apquillhocac alhta Espíritu Santo (apvayventac alhta). Apquilpametam alhta cotnaja actemaclha apquilpayvam. Apquillingasquic alhta najan apvisay Dios Ingyapam. 7 Doce alhta apvocmoc enlhitaoc.
8 Apmiyaclhec alhta mataa Pablo apcaneyquiclhilha judíos mepqui apcay tres piltin. Apquiltimnasam alhta mataa actemaclha Dios apquilnancascama. Apquilyascasingvocmec alhta najan. 9 Am alhta colmac apquilvalhoc napocja enlhit. Coleyjac alhta apquilvalhoc. Apquillhenam alhta actemaclha tasic amyaa napatavo enlhitaoc. Yejemoc alhta aptepa Pablo. Apnalaclhec alhta enlhit apquiltomja melyasquiyam tasic amyaa. Apquilantalhningvocmec alhta lhama escuela acvisay Tiranno. Apquillhicmosquic alhta Pablo maa aclhamoclhojo acnim. 10 Anit años alhta invocmoc apquillhicmoscama amyaa. Apquillingac alhta amyaa ayinyema Visqui ingac Jesús aplhamoclhojo enlhit yoclhilhma Asia, najan judíos najan metnaja judíos. 11 Avanjec alhta apquillanay asoc sinpilapquiscama Pablo ayinyema Dios Ingyapam. 12 Apquilyoctac alhta Pablo. Pañuelo apquitcoc alhta apquiltingyamcoc najan napocja aptalhnama Pablo. Apquilsaclhesquic alhta acmasca apyimpeoc. Yejemoc alhta apquiltamalvocmo. Inquilantipquic alhta somquic quilyicjamo apvalhoc enlhitaoc.
13 Yejemoc alhta apquilvaa judíos apquilyojolhma melhnaycam. Apquililtamjoc alhta ellhenic apvisay Visqui ingac Jesús, yoyam elantipsic somquic quilyicjamo apquilvalhoc enlhit. Yejemoc alhta apquiltomja apquilanya somquic quilyicjamo:
—Actomjac coo siyanya sicsoycam apvisay Jesús actemaclha aplhanma Pablo: “¡Cotyip!” —alhta aptomjac.
14 Eycaso apquiltemaclha apancaoc siete enlhitaoc. Lhama judío apvisay Esceva alhta apquitquic. Apquimja apmamyi sacerdote alhta aptomjac. 15 Yejemoc alhta ayatingmavo somquic quilyicjamo:
—Acyicpilcoc coo Jesús. Acyasamcoc najan Pablo. ¿Soc enlhit quellhip qui? —alhta intomjac.
16 Yejemoc alhta apnilhtinga enlhit actomja actovascama somquic quilyicjamo. Apquiltajanquic alhta (apcanit) apquilyojolhmaa. Am alhta elyimnaac apquilyojolhmaa. Mepqui apava alhta apquinyajamco. Inyiplovcoc alhta apquilyimsem apyimpeoc apquilantepa tingma. 17 Apquillingac alhta amyaa aplhamoclhojo judíos najan metnaja judíos apnaycam tingma Efeso. Apquilacac alhta aplhamoclhojo enlhit. Apquilacoc alhta apvisay Visqui Jesús.
18 Apquilvoctac alhta aplhamoclhojo enlhit melyasquiyam tasic amyaa. Apquillhenquic alhta asoc almasomcaa (melyascalhma) apquiltemaclha nano. 19 Apquilvoctac alhta najan aplhamoclhojo apquiltomja alhta apquilyojolhmaa nano. Apquilsantac alhta najan vaycajac apancaoc actemaclha apquilyojolhma. Apquilvatnec alhta vaycajac apancaoc napatavo enlhitaoc. Inquilyipsatalhquic alhta acvamlha acyanmongam vaycajac. Invocmec alhta cincuenta mil solyayem. 20 Acmovan alhta innac Dios appayvam. Inpayjeclhec alhta amyaa lhalhma anco.
21 Natamin alhta as asoc aclhena apvalhoc Pablo. Apquiltamjoc alhta eyeycajangvoclho yoclhilhma Macedonia najan yoclhilhma Acaya, yoyam evoclhojo mocjam tingma Jerusalén. Aptomjac alhta Pablo: Acvoclhec sat ancoc tingma Jerusalén, incaymalhquic yoyam omyaclhac sat najan tingma Roma —alhta aptomjac. 22 Yejemoc alhta apquilapajasa elmiyaclha apquilmamyi yoclhilhma Macedonia apcanit apquiltamjaycamo lhama. Lhama apvisay Timoteo najan poc apvisay Erasto. Apnaclhec alhta siclhoc mocjam Pablo yoclhilhma Asia.
Acyinamam olhma tingma Efeso
23 Yejemoc alhta actomja acyinamam olhma acvanyam. Tasic amyaa alhta ayinyemaclha actanovalhco. 24 Lhama enlhit alhta apquillanay plata asoc alyinmomo apvisay Demetrio. Apquillanac alhta mataa asoc alyinmomo apyitquiscama tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Avanjec alhta mataa apquilvitay acyanmongam apquiltamjaycamo lhama Demetrio. 25 Apcansaclhoc alhta aplhamoclhojo aptomja apquillanay plata alyinmomo najan apquiltamjaycamo lhama. Aptomjac alhta apquilanya Demetrio:
—Quellhip enaymacoc. Apquilyasamcoc quellhip acnayclha quilhvo ningilnatam acyanmongam ningillanay quilaycmasquiscama. 26 Apquilvita inyicje quellhip najan apquillinga aptemaclha Pablo. Aptomjac nic alhta Pablo: “Jave nac Dios Ingyapam apquilaycmasquiscama apquillanay mataa enlhit” —nic alhta aptomjac. Apquilyinimsam mataa Pablo aplhamoclhojo enlhit tingma Efeso najan lhalhma anco yoclhilhma Asia. 27 Incacoc inquenyic comascoc ningillanay asoc alyinmomo (quilaycmasquiscama). Evinacpoc sat najan tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Covinalhcac sat najan Diana acyitsomalhca dios actomja acyimtalhnamo. Ayinyemaclha apquilacoc mataa enlhit apnaycam yoclhilhma Asia najan lhalhma anco —alhta aptomjac Demetrio.
28 Lhama alhta apquillinga apnaymacoc. Yejemoc alhta apquillova. Apquilpalhamam alhta:
—¡Acyimtalhnamo nac Diana co Efeso avisqui! —alhta apquiltomjac.
29 Acyinamam olhma acvanyam alhta intomjac apyovoclhojo tingma. Apquilmacpec alhta apcanit enlhit co Macedonia apvisay Gayo najan poc apvisay Aristarco. Apquillhalhmaa alhta Pablo. Apquilyinyovaseclhec alhta tingma apquilaneyaclha apquilnayvomaclha. 30 Apquiltamjoc alhta Pablo etalhningvoclha, yoyam elpamejitsic enlhitaoc. Am alhta eyca elavoc enlhit melyasquiyam tasic amyaa. 31 Apnaycmec alhta enlhit apquilyimtalhnamo nipyesicsa co Asia aptimem apnaymacoc Pablo. Apquilapajascasquic alhta appayvam: “Notalhningvota nasa asi tingma apquilaneyaclha apquilnayvomaclha” —alhta apquiltomjac. 32 Apquilpalhamam alhta aplhamoclhojo enlhitaoc. Mongyascaoc apquillhenaclha alhta intomjac. Acyinamam olhma acvanyam alhta intomjac. Am alhta elyasamcoc napocja enlhit actomjaclha apcaneyquiclhilha. 33 Apquiltimnasacpec alhta lhama enlhit apvisay Alejandro. Apquilnescacmec alhta Alejandro acpayjoclha napataa enlhitaoc. Yejemoc alhta apyasa netin apmic Alejandro, yoyam elvanma enlhitaoc. Apquiltamjoc alhta elpamejitsic enlhitaoc. 34 Lhama alhta apyicpilcacpo Alejandro aptomja judío apanco. Ajolhec alhta apquililpalhamamcaa. Invocmec alhta malha anit horas.
—¡Acyimtalhnamo nac Diana co Efeso avisqui! —alhta apquiltomjac.
35 Yejemoc alhta apquilvatesquisa yatapvisqui apquilpalhamaycam enlhitaoc. Aptomjac alhta apquilanya:
—Quellhip co Efeso. Apquilyasamcoc lhalhma anco ningiltomja nincoo co Efeso ningiltamilquiscama tingma apponquinomap ayimjaclha Diana acyitsomalhca dios. Najan maa quilaycmasquiscama Diana ayinyema nic nat netin. 36 Am copvanac enlhit elyacsilhma amyaa siclhena nac lha. Elvanma eyca quellhip. Eltamilsojo eyca. 37 Apnalantac lhac quellhip as enlhitaoc. Am lhac eltanovascasac, am lhac najan elyamnam acyitsomalhca dios actomja nincoo visqui ingac. 38 Apquiltamjoc sat ancoc Demetrio najan apquiltamjaycamo lhama elantipquiscomoc apvisay lhama enlhit apmapsom, elane sat elyacsic ningyicpilcomalhquilha. Apnec maa singyicpilquemo. Apvanquic maa epeyvasiclha napatavo apquilyimtalhnamo. 39 Yitnec sat ancoc quellhip moc asoc, yoyam elantipquiscomoc acvisay, colyipsatalhcac sat apcaneyclho sat aplhamoclhojo. 40 Incacoc inquenyic colngalhca ningilvisay ningillanay mataa acyinamam olhma acnim nac jay. Ayajemo intomjac ninpasmom. Ningilmalhnalhquic sat ancoc actemaclha ninganeyquiclhilha mongvanquic ongilpeyvasiclha —alhta aptomjac yatapvisqui.
41 Lhama alhta apsovja apquiltimnaycam. Yejemoc alhta apquilapajasa eltajiclha enlhitaoc.
Pablo en Éfeso
1 Mientras Apolos estaba en Corinto, Pablo estuvo recorriendo las regiones altas. Y sucedió que, cuando llegó a Éfeso, se encontró con algunos discípulos
2 y les preguntó: «¿Ustedes recibieron el Espíritu Santo cuando creyeron en el Señor Jesús?» Y ellos respondieron: «No, ¡ni siquiera habíamos oído hablar del Espíritu Santo!»
3 Pablo les preguntó entonces: «¿Pues qué enseñanza recibieron al ser bautizados?» Y ellos respondieron: «La del bautismo de Juan.»
4 Pablo les dijo: «El bautismo de Juan enseñaba el arrepentimiento. Le decía al pueblo que tenía que creer en el que vendría después de él, es decir, en Jesús.»
5 Al oír esto, pidieron ser bautizados en el nombre del Señor Jesús.
6 Cuando Pablo les impuso las manos sobre la cabeza, el Espíritu Santo vino sobre ellos, y empezaron a hablar en lenguas y a profetizar.
7 Eran doce hombres en total.
8 Durante tres meses Pablo estuvo yendo a la sinagoga, y allí predicaba sin ningún temor, y trataba de convencer a sus oyentes acerca del reino de Dios.
9 Pero algunos de ellos no creyeron, y delante de toda la gente hablaron mal del Camino. Entonces Pablo juntó a unos discípulos y se apartó de ellos; pero todos los días debatía en la escuela de Tiranno.
10 Esto se prolongó durante dos años, así que muchos de los judíos y griegos que vivían en la provincia de Asia llegaron a oír la palabra del Señor.
11 Dios, por medio de Pablo, hacía milagros tan extraordinarios
12 que muchos le llevaban los paños o delantales de los enfermos, y las enfermedades desaparecían y la gente quedaba libre de espíritus malignos.
13 Andaban por ahí algunos judíos exorcistas, que intentaban invocar el nombre del Señor Jesús sobre los que tenían espíritus malignos. Les decían: «En el nombre de Jesús, a quien Pablo predica, les ordenamos salir.»
14 Los que hacían esto eran los siete hijos de un judío llamado Esceva, que era jefe de los sacerdotes;
15 pero el espíritu maligno les respondió: «Yo sé quién es Jesús, y sé también quién es Pablo; pero ustedes, ¿quiénes son?»
16 Dicho esto, el hombre que tenía el espíritu malo se arrojó sobre ellos; y los derribó con tanta fuerza que los hizo huir desnudos y heridos.
17 Esto lo supieron todos los habitantes de Éfeso, tanto judíos como griegos, y les entró mucho temor, pero magnificaban el nombre del Señor Jesús.
18 Muchos de los que habían creído venían y confesaban sus malas prácticas.
19 De igual manera, muchos de los que practicaban la magia llevaron sus libros y los quemaron delante de todos. ¡Y el precio de esos libros era de cincuenta mil monedas de plata!
20 Y fue así como la palabra del Señor fue extendiéndose y difundiéndose con mucha fuerza.
21 Cuando Pablo vio esto, le pareció que luego de visitar Macedonia y Acaya debía ir a Jerusalén. Decía: «Después de estar allí, tengo que ir a Roma y ver qué pasa allá.»
22 Envió entonces a Macedonia a Timoteo y Erasto, que eran dos de sus ayudantes, pero él se quedó por algún tiempo en Asia.
El alboroto en Éfeso
23 Por esos días hubo un gran disturbio por causa de las enseñanzas del Camino.
24 Resulta que un platero llamado Demetrio hacía réplicas en plata del templo de la diosa Diana, con lo cual ganaban mucho dinero los artífices.
25 Demetrio reunió a los obreros y les dijo: «Amigos míos, ustedes saben que este oficio es para nosotros una buena fuente de ingresos.
26 Pero como han visto y sabido, Pablo ha persuadido a mucha gente de que no son dioses los que hacemos con nuestras manos. De esto ha convencido a mucha gente, no solo en Éfeso sino en casi toda Asia.
27 Esto no solo desacredita y pone en peligro nuestro negocio, sino también al templo de la gran diosa Diana, que es venerada en toda la provincia de Asia y en el mundo entero. ¡Esto la despoja de su divinidad y majestad!»
28 Cuando los artesanos oyeron esto, se llenaron de ira y gritaron: «¡Grande es Diana de los efesios!»
29 La ciudad entera se llenó de confusión, así que todos se fueron al teatro y se llevaron a rastras a Gayo y Aristarco, los compañeros macedonios de Pablo.
30 Pablo intentó enfrentarse al pueblo, pero los discípulos no lo dejaron.
31 También algunas de las autoridades de Asia, que eran sus amigos, le enviaron un mensaje, en el que le rogaban que no se presentara en el teatro.
32 Era tal la confusión entre la concurrencia que unos gritaban una cosa, y otros, otra; aunque la mayoría no sabía para qué se habían reunido.
33 De entre la multitud, los judíos sacaron a empujones a un tal Alejandro, que a señas pidió silencio, pues quería presentar su defensa ante el pueblo;
34 pero cuando supieron que era judío, todos a una voz gritaron durante casi dos horas: «¡Grande es Diana de los efesios!»
35 Una vez que la multitud se apaciguó, el escribano dijo: «Varones efesios, ¿quién no sabe que la ciudad de Éfeso es guardiana del templo de la gran diosa Diana, y de la imagen que cayó del cielo?
36 Esto nadie lo puede contradecir. Lo que ustedes deben hacer es calmarse y no actuar con precipitación.
37 Han traído ustedes a estos hombres, que no han profanado ni ofendido a nuestra diosa.
38 Si Demetrio y sus artífices tienen motivo de queja contra alguno, tenemos tribunales, y también procónsules. Ante ellos pueden presentar su acusación.
39 Y si tienen alguna otra demanda, eso puede resolverse en una asamblea legalmente constituida.
40 Por sucesos como el de hoy, corremos el riesgo de que se nos acuse de sedición, ya que nada justifica una reunión como esta.»
41 Dicho esto, el escribano disolvió la asamblea.