Lhama apquilyascama Bernabé najan Saulo apquiltimem apquilsoycam amyaa
1 Nipyesicsa Jesucristo apmolhama tingma Antioquía apnaycam profetas Dios apquillingascama najan singillhicmoscama. Apnec alhta Bernabé najan Simón (moc apvisay Negro) najan Lucio co Cirene najan Manaén (apquictingaycamco lhama Herodes yatapvisqui yoclhilhma Galilea) najan Saulo. 2 Lhama acnim alhta invocmec ninpayvam. Am alhta elmayajamco aptoycaoc naysicsa apquililmalhnancama. Aptomjac alhta apquilanya Espíritu Santo:
—Elyacyes sat quellhip Bernabé najan Saulo, yoyam eltamjam ayinyema siyanem eltamjam —alhta aptomjac.
3 Yejemoc alhta apquililmalhna mocjam. Am alhta elmayajamco aptoycaoc. Yejemoc alhta apninquina apmeoc apyitsicsaoc Bernabé najan Saulo. Yejemoc alhta apquilapajasacpo (elpayecsic tasic amyaa).
Apquiltimnaycam apóstoles apquilapajasomap acyayem inquilhe Chipre
4 Apquillhinquic alhta Bernabé najan Saulo. Espíritu Santo alhta apquilapajascama. Apquilyasquic alhta tingma Seleucia. Apquilquinatvocmec alhta barco, yoyam elyacsic acyayem inquilhe Chipre. 5 Apquilvoclhec alhta tingma Salamina (nicja yingmin). Apquililtimnam alhta Dios appayvam apcaneyquiclhilha judíos. Apquillhalhma alhta Juan. Apquilancam alhta aptomjac. 6 Apquilyeycajangvocmec alhta acyayem inquilhe. Apquilvocmec alhta tingma Pafos. Apquiltajanyavoc alhta lhama judío apvisay Barjesús. Apyojolhma alhta as enlhit najan aptimescasomap apanco profeta mopvan amyaa. 7 Apnacmec alhta as apyojolhma yatapvisqui tingma pac apvisay Sergio Paulo. Enlhit apyascamcolhma alhta. Apcanyacpec alhta Bernabé najan Saulo. Apquiltamjoc alhta yatapvisqui ingyeylhojo actemaclha Dios appayvam. 8 Apquilyasquic alhta olhma apyojolhma, moc apvisay Elimas. Apquiltamjoc alhta apyojolhma elvatesquisic actemaclha meyasquiyam yatapvisqui. 9 Espíritu Santo alhta apnac apvalhoc Saulo, moc apvisay Pablo. Apquinmelhavoc alhta Pablo apnaclha apyojolhma. 10 Aptomjac alhta apcanya:
—¡Apquilyinimcascam nac lhip! ¡Apmapsom nac lhip! ¡Yavey ayitca nac lhip! Aptovasam mataa lhip nintemaclha acpeyvomo. ¿Soctomja melvatesa nac lhip apquiltajesaycaoc amay acpeyvomo Visqui ingac? 11 Quip ilanojo, eyanmongsiclhac sat Visqui ingac aptemaclha lhip. Mepqui apataoc sat etnejic lhip. Acyavataclhojo metaya acnim sat etnejic lhip.
Yejemoc alhta actiyacmo tacjaplhit, malha tiyam etin alhta intomjac najan yatescamalhma. Apvayncamam alhta. Apquiltamjoc alhta colhic acmamcaa apmic, yoyam colhic acyantamaclha. 12 Lhama alhta apvita yatapvisqui. Inyiplovcoc alhta aptimem meyasquiyam. Pilapcasquic alhta aplinga actemaclha singillhicmoscama aplhenamap Visqui ingac.
Pablo najan Bernabé apnaycam tingma Antioquía yoclhilhma Pisidia
13 Yejemoc alhta apquilquinatvocmo barco Pablo najan apquillhalhmaa tingma Pafos. Apquilmiyaclhec alhta tingma Perge yoclhilhma Panfilia. Aptajingvoclhec alhta Juan (Marcos), apmiyantamo mocjam tingma Jerusalén. 14 Apquilquimpaclhec alhta mocjam tingma Perge. Apquilvocmec alhta tingma Antioquía yoclhilhma Pisidia. Acnim ninnayclha alhta intomjac. Apquilantalhningvocmoc alhta tingma apcaneyquiclhilha. Apquilnacmec alhta nipyesicsa apnaymacoc. 15 Inquilyipsatalhquic alhta vaycajac singanamaclha Dios najan profetas Dios apquillingascama. Yejemoc alhta apquilyoctamo apnaclha Pablo apquilimja apmamyi apcaneyquiclhilha. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—Ingilyipmaa, ¿yitne ya apquiltimnaycam, yoyam colmoc apquilvalhoc enlhitaoc? Ellhen sat quilhvo —alhta apquiltomjac.
16 Yejemoc alhta apquinmaclho netin Pablo. Apyasquic alhta netin apmic, yoyam elvanmamcoc enlhitaoc. Aptomjac alhta apquilanya:
—Quip elaylhojo enlhitaoc Israel najan quellhip apquiltomja apquilayo Dios Ingyapam. 17 Dios Ingyapam nic nat apvisqui apancaoc enlhitaoc Israel. Apquilyacyesquic nic nat ningilyeyjamcaa. Aplhamaseclhec nic nat enlhitaoc Israel apnaycam yoclhilhma Egipto, cotnaja apquilaoclha apanco. Inyiplovcoc nic nat apmopvan Dios Ingyapam apnalovsingvoyam yoclhilhma Egipto. 18 Apcamquic nic nat mataa aptoycaoc enlhitaoc yoclhilhma actamopeycaoc, malha cuarenta años. 19 Apquilhpancasquic nic nat Dios Ingyapam enlhitaoc metnaja judíos apquileyvam yoclhilhma Canaán. Siete ilhnic nat cotnaja apquiltemolhama. Apquilmesquic nic nat apquilaoclha. Apquillhocac nic nat ningilyeyjamcaa. 20 Cuatrocientos cincuenta años nic nat apquiltimem apquilviscaa singyicpilquemo. Acvocmo ilhnic nat aptimem Samuel profeta Dios aplingascama. , 21 Apquililtamjoc nic nat enlhitaoc Israel etnejic lhama apvisqui apanco. Apcavoc nic nat Dios Ingyapam, yoyam etnejic apvisqui Saúl, Cis apquitca. Israel apmolhama Benjamín nic nat apquinyemayaclha Saúl. Cuarenta años nic nat invocmoc aptimem apvisqui. 22 Apquilvatescasquic nic nat Dios Ingyapam aptimem apvisqui Saúl. David nic nat aptimescaseclha apvisqui. Aplhenquic nic nat Dios Ingyapam: “Acvitac coo David Isaí apquitca. Lhama enlhit actomja acliclamo evalhoc. Etnejic sat mataa actomja sicmayjayoclha” —nic nat aptomjac. 23 David aptavin niptamin as enlhit apvisay Jesús. Aptomjac enlhitaoc Israel apquilvomquiscama tap. Dios Ingyapam aptimesquiscama. Actemaclha ilhnic nat appayvam aplhanma Dios Ingyapam. 24 Mevoyaclha Jesús alhta apquillhicmosa Juan aplhamoclhojo enlhitaoc Israel. Apquilanayquic alhta Juan, yoyam elyanmongsic apquilvalhoc najan eltingyac yapasquiscama yingmin. 25 Lhama alhta acvocmo nelha aptiyascam (aptamjaycam) Juan. Aptomjac alhta apquilanya: “Inquillhenquic apquilvalhoc quellhip selanya Cristo. Jave coo. Aplhingacmec maa netamin lhama enlhit. Eyaponcanalhquic oljalhyovasquisic tiyayipeoc apác” —alhta aptomjac.
26 Apquiltimnam alhta mocjam Pablo: “Elyalhinga. Abraham aptovana niptamin najan quellhip apquiltomja apquilayo Dios Ingyapam. Invaac amyaa ningilvomsomalhquilha tap. Quellhip apquillhenacpoc, yoyam elvomsacpoc tap. 27 Am alhta elyicpilcac enlhitaoc tingma Jerusalén najan apquilimja apmamyi. Apquinatsacpec alhta Jesús. Apquilanayquic alhta ematong. Inquilyipsatalhquic alhta mataa as appayvam aplhanmaclha aclhamoclhojo acnim ninnayclha. Invocmec alhta nelha aplhanmaclha ilhnic nat profeta Dios aplingascama. 28 Am inyicje elvitac apmapsom Jesús. Apquililmalhnaquic alhta Pilato, yoyam ematong Jesús. 29 Invocmec alhta nelha aclhanmaclha vaycajac aplhenamap Jesús. Aplicacpec alhta netin asoc timyescama. Apcatongnacpec alhta. 30 Dios Ingyapam alhta aplhaticjasquiyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. 31 Apvitacpec alhta mataa aclhamoclhojo acnim Jesús. Apquilvitaclhec alhta mocjam apquillhalhmaa alhta mengyitsepmaclha. Yoclhilhma Galilea alhta apquilinyictac. Tingma Jerusalén alhta apquilmiyaclha. Quilhvo eyca apquiltomja apquillingascama apvisay as enlhitaoc nipyesicsa apnaymacoc.
32 “Ninsantimcasquic nincoo quellhip tasic amyaa. Aplhanma ilhnic nat Dios Ingyapam apquiltimnascama ilhnic nat ningilyeyjamcaa. 33 Nincoo ningiltomja apquitquic niptamin ningilyeyjamcaa. Invocmec nelha aplhanmaclha Dios Ingyapam. Aplhaticjascacmec alhta Jesús. Yitnec vaycajac actalhesomalhca segundo salmo: “Lhip aptomja sictamongvoyam. Quilhvoc sicvita lhip acnim nac jay” —nic nat intomjac vaycajac. 34 Najan moc amyaa actemaclha aplhaticjasquiyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. Am nic nat eltamjoc Dios Ingyapam etjapoc apyovoclhojo Jesús. Intomjac aclhanma ilhnic nat vaycajac: “Coo sat oviscomoc nelha siclhanmaclha siltimnasa nat David” —nic nat aptomjac Dios Ingyapam. 35 Najan moc amyaa actemaclha aclhanma ilhnic nat salmo: “Mengyojoyc sat lhip etjapoc apyovoclhojo lhip apponcanma” —nic nat intomjac vaycajac. 36 Apquictingaycamco lhama ilhnic nat apnaymacoc David. Apquillanac nic nat mataa actomja apmayjayoclha Dios Ingyapam. Apquitsepmec nic nat. Apcatongnacpec nic nat acpayjo apcatongnamacpilha apyeyjamcaa. Aptajapquic nic nat apyovoclhojo. 37 Am alhta etjapac apyovoclhojo aptomja Dios aplhaticjasquiyam. 38 Elyalhinga, elyasamcojo quellhip. Ningiltimnasquic nincoo quellhip amyaa. Apvamlha as enlhit apmopvan emascocsic mongilyascalhma. 39 Colmascosalhcac sat melyascalhma quellhip ayinyema melyasquiyam Jesús. Am alhta colmascosalhca melyascalhma quellhip apquiltomja apquilvajaneycaoc apcanamaclha Moisés. 40 Elavojo quellhip, yoyam meltajanyejec sat actemaclha aplhanma ilhnic nat profeta Dios aplingascama. Aptomjac nic nat:
41 Quip elanojo quellhip selvineycam coo. Colpilapquis quellhip, elinyajaoc quellhip.
Coo nac Dios. Sictomja sictamjaycam as ningvamlha nac jay.
Apquillingac sat ancoc quellhip actemaclha sictamjaycam
acyiviy aplhanma enlhit, elyascomoc sat quellhip
—nic nat aptomjac Dios Ingyapam.
42 Lhama alhta apquilantepa tingma apcaneyquiclhilha Pablo najan apquillhalhmaa. Yejemoc alhta apquiltomja metnaja judíos apquilanya Pablo, yoyam eltimnam mocjam moc acnim ninnayclha sat. 43 Natamin ninpayvam alhta aplhinga Pablo najan Bernabé. Apquilyiplaclhec alhta aplhamoclhojo judíos najan apquilpalhaviyam judíos. Apquilpamejitcasquic alhta mocjam. Apquilanayquic alhta Pablo, yoyam elinlhanmojo apquilyiplovquiscama, yoyam melyascamejec singimlayam Dios Ingyapam.
44 Moc acnim ninnayclha alhta intomjac. Lhincasquic alhta esovjacpojo enlhit apcaneyclho, yoyam elaylhojo Dios appayvam. 45 Lhama alhta apquilvita judíos enlhit appintalhnama. Inquillovquic alhta apquilvalhoc judíos. Yejemoc alhta apquilantipsamcaa apvisay Pablo. Mopvan amyaa alhta apcanyacpoc. 46 Am alhta cotimcasac apvalhoc Pablo najan Bernabé. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—Mongvanquejec ongilvatsamcoc ongiltimnacsic quellhip apquilmamyi Dios appayvam. Am colmac apquilvalhoc quellhip Dios appayvam. Apquilvineycam apanco quellhip colhic acyimnatem ingnenyic. Actemaclha apquilaponcanomap quellhip. Pac ongilpeyvojo sat enlhitaoc metnaja judíos. 47 Eycaso aptomja singanama Visqui ingac:
Actimescasquic lhip apquilsasquiscamalhma nipyesicsa metnaja judíos.
Actimescasquic lhip soycam amyaa apquilvomquiscama tap enlhitaoc lhalhma anco
—nic nat aptomjac.
48 Lhama alhta apquillinga amyaa. Apquilitsovasoc alhta metnaja judíos. Apquilacoc alhta Visqui ingac appayvam (Dios appayvam). Am alhta elyascacmoc aplhamoclhojo apquiltomja apquilyacyesomap ayinyema Dios Ingyapam, yoyam colhic acyimnatem apnenyaoc. 49 Inpayjingvocmec alhta Visqui ingac appayvam natingma lhalhma anco. 50 Yejemoc alhta apquillova judíos. Apquillovcasquic alhta quilvanaa alpeyvomo najan enlhit apquilyimtalhnamo natingma. Aptipsacpec alhta Pablo najan Bernabé. Inyiplovcoc alhta najan macminlhinaycam. 51 Yejemoc alhta apquilpalesa lhopactic alyipitcay apmancoc, yoyam melquinatsic enlhitaoc. Apquilyasquic alhta tingma apvisay Iconio. 52 Payjeclhec alhta apquilvalhoc enlhit melyasquiyam tasic amyaa. Espíritu Santo alhta apnac apquilvalhoc.
Bernabé y Saulo comienzan su primer viaje misionero
1 En la iglesia de Antioquía eran profetas y maestros Bernabé y Simón, al que llamaban Niger; Lucio de Cirene; Manaén, que se había criado con el tetrarca Herodes, y Saulo.
2 Como ellos servían al Señor y ayunaban siempre, el Espíritu Santo dijo: «Apártenme a Bernabé y a Saulo, porque los he llamado para un importante trabajo.»
3 Y así, después de que todos ayunaron y oraron, les impusieron las manos y los despidieron.
Los apóstoles predican en Chipre
4 Bernabé y Saulo fueron llevados por el Espíritu Santo a Seleucia, y de allí navegaron a Chipre.
5 Al llegar a Salamina, comenzaron a predicar la palabra de Dios en las sinagogas de los judíos. Juan iba con ellos y les ayudaba.
6 Luego atravesaron toda la isla, hasta llegar a Pafos, donde había un mago y falso profeta judío, llamado Bar Jesús,
7 que estaba con el procónsul Sergio Paulo, quien era un varón muy prudente. Sergio Paulo mandó llamar a Bernabé y a Saulo, porque deseaba oír la palabra de Dios.
8 Pero el mago Elimas (que así se traduce su nombre), se lo impedía y procuraba apartar de la fe al procónsul.
9 Como Saulo, o sea, Pablo, estaba lleno del Espíritu Santo, fijó la mirada en el mago
10 y dijo: «¡Eres un hijo del diablo! ¡Estás lleno de mentira y de maldad, y eres enemigo de la justicia! ¿Cuándo dejarás de trastornar los caminos rectos del Señor?
11 Pon atención, porque la mano del Señor está en tu contra y vas a quedarte ciego; no podrás ver el sol por algún tiempo.» Y al instante quedó completamente ciego; y caminaba en círculos, buscando alguien que lo llevara de la mano.
12 Cuando el procónsul vio lo que había sucedido, quedó maravillado de la enseñanza del Señor y creyó.
Pablo y Bernabé en Antioquía de Pisidia
13 Después de que zarparon de Pafos, Pablo y sus compañeros arribaron a Perge de Panfilia; allí Juan se apartó de ellos y volvió a Jerusalén.
14 De Perge, siguieron a Antioquía de Pisidia; y un día de reposo entraron en la sinagoga del lugar y se sentaron.
15 Después de la lectura de la ley y de los profetas, los principales de la sinagoga les dijeron: «Hermanos, si tienen alguna enseñanza o exhortación para el pueblo, los escuchamos.»
16 Entonces Pablo se levantó y, luego de hacerles una señal para que guardaran silencio, dijo:
«Escúchenme ustedes, varones israelitas, y todos los que temen a Dios:
17 El Dios de Israel eligió a nuestros padres y enalteció a su pueblo, y aunque ellos vivieron en Egipto como extranjeros, Dios los sacó de allí con gran despliegue de poder.
18 Durante unos cuarenta años los toleró en el desierto;
19 y después de destruir a siete naciones en Canaán, les dio esas tierras por herencia.
20 Cuatrocientos cincuenta años después, fueron gobernados por jueces hasta que llegó el profeta Samuel.
21 Más tarde pidieron un rey, y Dios les dio a Saúl hijo de Cis, de la tribu de Benjamín, quien los gobernó durante cuarenta años.
22 Cuando Dios le quitó el trono a Saúl, puso como rey a David, de quien dijo: “Me agrada David, el hijo de Yesé, porque sé que él cumplirá los planes que yo tengo.”
23 De acuerdo con su promesa, Dios levantó de la descendencia de David un salvador para Israel, que es Jesús.
24 Antes de que Jesús viniera, Juan predicó el bautismo de arrepentimiento a todo el pueblo de Israel.
25 Cuando Juan estaba por terminar su obra, preguntó: “¿Quién creen ustedes que soy yo? No soy el que esperan. Pero después de mí viene uno, del que no soy digno de desatar las correas de su calzado.”
26 »Sepan ustedes, hermanos descendientes de Abrahán, y todos ustedes, los que honran a Dios, que este mensaje de salvación ha sido enviado a nosotros.
27 Los habitantes de Jerusalén y sus gobernantes no reconocieron a Jesús ni lo que dijeron los profetas, lo cual se lee en los días de reposo, pero dieron cumplimiento a esas palabras al condenar a Jesús.
28 Y aunque no encontraron en él nada que mereciera su muerte, le pidieron a Pilato que lo matara.
29 Cuando se cumplió todo lo que estaba escrito acerca de él, lo bajaron del madero y lo sepultaron.
30 Pero Dios lo resucitó de los muertos,
31 y durante muchos días Jesús se apareció a los que lo habían acompañado desde Galilea hasta Jerusalén. Y ellos son ahora sus testigos ante el pueblo.
32 Nosotros también les anunciamos a ustedes las buenas noticias de la promesa que Dios hizo a nuestros padres:
33 Dios la ha cumplido en sus hijos, es decir, en nosotros, al resucitar a Jesús. Así está escrito en el salmo segundo, que dice: “Tú eres mi hijo. Hoy te he engendrado.”
34 En cuanto a levantarlo de entre los muertos, para que su cuerpo no llegara a corromperse, se dijo así: “Yo les cumpliré fielmente a ustedes las santas promesas que le hice a David.”
35 »Y también se dice en otro salmo: “No permitirás que el cuerpo de tu escogido se corrompa.”
36 Es un hecho que, por la voluntad de Dios, David sirvió a su generación y, cuando murió, se fue a reunir con sus padres; pero su cuerpo se corrompió.
37 Sin embargo, el cuerpo de Jesús no se corrompió, porque Dios lo resucitó.
38 Hermanos, quiero que sepan que les estamos anunciando el perdón de sus pecados por medio de Jesús.
39 La ley de Moisés no pudo justificarles todos esos pecados, pero en Jesús queda justificado todo aquel que cree en él.
40 Tengan, pues, cuidado de que no les sobrevenga lo que anunciaron los profetas:
41 »“Ustedes, que todo lo desprecian,
¡asómbrense y desaparezcan!
En los días de ustedes haré algo tan grande
que no podrán creerlo,
aunque alguien se lo explique.”»
42 Cuando ellos salieron de la sinagoga, les rogaron que el siguiente día de reposo volvieran a hablarles de estas cosas.
43 Luego se despidió a la congregación, y muchos judíos y conversos piadosos siguieron a Pablo y a Bernabé, y ellos siguieron hablándoles y animándolos a mantenerse en la gracia de Dios.
44 El siguiente día de reposo casi todos los habitantes de la ciudad se reunieron para oír la palabra de Dios,
45 pero cuando los judíos vieron tanta gente, se llenaron de celos y rebatían lo que Pablo decía, y lo contradecían y lo maldecían.
46 Entonces Pablo y Bernabé les dijeron con toda franqueza: «Estamos seguros de que era necesario que ustedes fueran los primeros en escuchar la palabra de Dios. Pero como ustedes la rechazan y no se consideran dignos de recibir la vida eterna, ahora vamos a predicarles a los que no son judíos.
47 Esa es la orden que el Señor nos dio, cuando dijo:
»“Te he puesto como luz para las naciones,
para que lleves salvación hasta los confines de la tierra.”»
48 Cuando los que no eran judíos oyeron esto, se alegraron y glorificaron la palabra del Señor, y todos los que estaban destinados a recibir la vida eterna creyeron.
49 Y la palabra del Señor se difundía por toda aquella provincia.
50 Pero los judíos instigaron a las mujeres piadosas y distinguidas, y a los principales de la ciudad, para que iniciaran una persecución en contra de Pablo y Bernabé; así que los expulsaron de su territorio.
51 Ellos, por su parte, al salir de la ciudad se sacudieron el polvo de los pies en señal de protesta, y se fueron a Iconio.
52 Y los discípulos estaban gozosos y llenos del Espíritu Santo.