Apvisqui Salomón aptingyey quilaycmasquiscama
1 Apvisqui Salomón aptava cotnaja israelita actomja apvisqui Faraón apquitca. Inlhamoc nic nat apnatamcaa Salomón quilvanaa cotnaja israelitas: alvisay moabitas, amonitas, edomitas, sidonías najan hititas. 2 Eycaso ilhnic nat singascamaclha Dios, copvanquejec israelitas colyimjapoc quilvanaa cotnaja israelitas. Coyiplovjoc sat anit apvalhaoc, eltimjic sat apquilayo quilaycmasquiscama. Avanjec nic nat apcasicjayo as quilvanaa apvisqui Salomón, aptimec nic nat apnatamcaa. 3 Setecientas nic nat apnatamcaa apvisqui Salomón najan trescientas moc apnatamcaa, altomja alsilhnanoncama apvalhoc. 4 Apvanacmec nic nat apvisqui Salomón, insilhnanalhquic nic nat apvalhoc etnejic apcayo quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. Am nic nat eyiplovcasac mataa apcanamaclha Dios Visqui ingac, aptemaclha siclhoc nat apyap ninga David. 5 Aptomjac nic nat Salomón apcayo quilaycmasquiscama acvisay Astarte, apquilayoclha mataa sidonios. Aptomjac nic nat mocjam apcayo quilaycmasquiscama Milcom, apquilayoclha mataa amonitas. 6 Somcoc nic nat aptemaclha apvisqui Salomón napato Dios. Am nic nat elhnasoc actemaclha acpeyvomo, apyiplovquiscama ilhnic nat apyap ninga David.
7 Nalhit acnim nic nat intomjac. Apquillanac nic nat Salomón tap tingma Jerusalén, payjoc actiyapmaclha acnim netin inquilhe lhama acyitnamaclha quilaycmasquiscama acvisay Quemos, apquilayoclha mataa moabitas. Najan acyitnamaclha quilaycmasquiscama acvisay Moloc, apquilayoclha mataa amonitas. 8 Apquillanac nic nat mocjam moclhama quilaycmasquiscama, yoyam coltimjic alayo quilvanaa cotnaja israelitas, acyiplomo almescama asoc acmasis najan moc asoc macmescama quilaycmasquiscama. 9 Aplovquic nic nat Dios Visqui apancaoc Israel, apvita apquilvatescama Salomón. Anit nic nat intomjac appayvam ayinyema Dios. 10 Apmiyovquic nic nat Dios, colhic ayaco quilaycmasquiscama. Am nic nat eyiplovcasac Salomón apcascamaclha Dios. 11 Aptomjac nic nat Dios apcanya Salomón: Am alhta elyajaclhoc lhip sicpayvam siyanamaclha najan pacto ningmiyovmalhca. Olvatesquisic lhip aptimem apvisqui, etnejic sat apya'monquiscama lhip lhama enlhit aptimesaycam. 12 Jave naysicsa aptiyascam lhip, yoyam olvatesquisic aptimem apvisqui lhip, ayinyema alhta siyasicjayo apyap ninga David. Olvatesquisic sat aptimem apvisqui lhip apquitca nanoc sat. 13 Comascoc sat aptimem apvisqui apquitca once tribus apquilmolhama Israel, etnejic sat apvisqui nipyesicsa apquilmolhama lhama tribu. Eycaso ayinyema alhta siyasicjayo apyap ninga najan silasicjayo co Jerusalén, silyacyescama siclhoc nat — nic nat aptomjac Dios Visqui ingac.
14 Aptimescasquic nic nat Dios ingyinmelham lhama cotnaja ingmoc apvisay Hadad edomita, apmolhama ilhnic nat apvisqui co Edom. 15 Aptomjac nic nat apyimnatem apanco naysicsa apquilimpocjay David najan apnaymacoc nipyesicsa co Edom. Singilpilhtetemo apvisqui ilhnic nat Joab apyascama ilhnic nat, yoyam elatoynic apnaymacoc apticyovam siclho. Apcanama ilhnic nat David, esovjacpoc apticyovam cotnaja ingmoc edomitas. 16 Ajolhec nic nat mevactamo Joab, acvaycmo seis meses, apsovjacpo inlhojo apticyovam edomitas. 17 Apquinyec nic nat Hadad aptomja ilhnic nat apyimnanic. Apquinyec nic nat yoclhlhma Egipto, apquillhalhmaa napocja apquiltimesaycam apyap ninga. 18 Apquilyinyovquic nic nat yoclhilhma Madián elpeyvojoc yoclhilhma Parán. Apquilvitac nic nat enlhit maa, apquilanyacpo eltimesam. Apquilvocmec nic nat yoclhilhma Egipto Hadad najan apnaymacoc, apquilmiyaclho apnaclha apvisqui faraón co Egipto. Apquillhocac nic nat maa nintom, najan tingma apquilmaclha najan amyipayc.
19 Apyispaquic nic nat apvisqui faraón aptemaclha Hadad. Am nic nat emyavac apvisqui colyimjapoc Hadad, apmesa quilvana actomja faraón apyamilhco. Actomja inyalhing apvisqui Tahpenes. 20 Intimcasquic nic nat ayitca apvisay Genubat. Tahpenes actomja ilhnic nat acvanimquiscama sicaa apvisqui tingma pac. Apno ilhnic nat apvisqui faraón apquitquic. 21 Aplingac nic nat Hadad apna yoclhilhma Egipto, amyaa apquitsepma David najan apquitsepma singilpilhtetemo apvisqui Joab.
Aptomjac nic nat apcanya faraón: —¿Evanqui ya otajiclha siyaoclho coo? — nic nat aptomjac.
22 Apcatingmavoc nic nat faraón: —¿So actomja yi? ¿Am ya colcac apvalhoc lhip sicnaclha coo? — nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat Hadad: —Paj. Inlhenquic evalhoc otajojoc siyinyemayaclha, nomyov nasa lhip — nic nat aptomjac.
23 Moc asoc ayinyema ilhnic nat Dios, aptimesquisa apquinmelhaycam Salomón, ayinyema apvisay Rezón. Eliada apquitca ilhnic nat Rezón. Aptimesam nic nat Rezón apnaclha Hadad-ezer, apvisqui co Soba, yiplovcoc nic nat apquinyem. 24 Aptomjaclhec nic nat apvisqui nipyesicsa apquilminyilhma. Apquilimpocjac nic nat David najan apnaymacoc maa, apticyova enlhitaoc cotnaja ingmoc. Apquinyec nic nat Rezón tingma Damasco aptomjayclho apvisqui maa. 25 Aptomja ilhnic nat cotnaja ingmoc apquinmelhaycam apvisqui Salomón najan apyovoclhojo enlhitaoc Israel, apno ilhnic nat Hadad co Edom. Apvisqui co Siria ilhnic nat Rezón.
26 Najan maa Jeroboam, Nabat apquitca, apquinmelham nic nat apvisqui Salomón. Salomón apcasinancama ilhnic nat Jeroboam, apquinyema tingma Sereda, apquilmolhama tribu Efraín. Tampeyi ilhnic nat inquin, acvisay Zerúa. 27 Aptemaclha ilhnic nat apquinmelhaycam apvisqui Jeroboam: Apcanama ilhnic nat Salomón, colhic allana terraplén mayicjescama lhopactic payjoc tingma pac apyap ninga, apvisay Tingma David. 28 Enlhit apvascapma ilhnic nat Jeroboam, apvitac nic nat Salomón. Aptimesacpec nic nat apvisqui apquiltimesaycam nipyesicsa José aptovana niptamin.
29 Nalhit acnim nic nat intomjac. Aptipquic nic nat tingma Jerusalén Jeroboam, aptajanyaa profeta Ahías co Silo apyitna apcalomap apjalhnancoc. Paj nic nat poc aplhalhma maa. 30 Apyaptec nic nat Ahías apava apjalhnancoc, aptomjayclho doce nipvayc. 31 Aptomjac nic nat Ahías apcanya Jeroboam: Ilic sat lhip diez nipvayc apava. Eycaso ayinyema Dios Visqui apancaoc Israel: Olvatesquisic sat aptimem apvisqui Salomón. Otnesquisic sat lhip etnejic apvisqui diez apquilmolhama tribus. 32 Apvanquic Salomón emyoc lhama tribu apquilmolhama, ayinyema siyasicjayo siclhoc alhta David najan tingma Jerusalén, silyacyescama alhta coo nipyesicsa tingma apquilvanyam apquileyvomaclha Israel. 33 Eyinyovquic alhta apvisqui Salomón, aptomja apcayo quilaycmasquiscama Astarté, apquilayo sidonios. Najan quilaycmasquiscama Quemos, apquilayo moabitas, najan quilaycmasquiscama Milcom, apquilayo amonitas. Acmasom aptomjaclha Salomón najato coo, am alhta eyiplovcasac siyanamaclha najan siyascamaclha, am elhno apyap ninga David. 34 Naso, etnejic sat mocjam apvisqui Salomón naysicsa aptiyascam, ayinyema siyasicjayo alhta apyap ninga David silyacyescama alhta coo. Apyiplovcasquic alhta mataa David siyanamaclha najan siyascamaclha. 35 Olvatesquisic sat aptimem apvisqui Salomón apquitca, otnesquisic sat lhip, etnejic apvisqui nipyesicsa diez apquilmolhama tribus Israel. 36 Etnejic sat apvisqui nipyesicsa lhama tribu apquilmolhama Israel Salomón apquitca. Casponejec sat mataa calevascama apvisay David payjoc tingma Jerusalén najato coo. Sicmaclha coo apvisay as tingma silyacyescama coo. 37 Otnesquisic sat lhip apvisqui nipyesicsa diez tribus apquilmolhama Israel. 38 Apquilyajaclhoc sat ancoc lhip siyanamaclha najan etnejic appeyvomo najato coo, apquilyiplovquisa siyanamaclha najan siyascamaclha, apno alhta David, opasmoc sat lhip apcanamaclha, apno alhta David etnejic sat apmolhama lhip apya'monquiscama apvisqui nipyesicsa Israel. 39 Olvatesquisic sat apquiltimem apquilviscaa David aptovana niptamin, jave eyca acvoncaclhojo — alhta aptomjac Dios — nic nat aptomjac profeta.
40 Am nic nat colcac apvalhoc Salomón, apquiltamjoc nic nat ingyajic Jeroboam. Apquinyec nic nat Jeroboam yoclhilhma Egipto apnaclha apvisqui Sisac. Apnaclhec nic nat maa acvaycmo apquitsepma apvisqui Salomón.
Apquitsepma apvisqui Salomón
(2~Cr 9.29-31)
41 Yitnec mocjam actalhesomalhca vaycajac cronicas de Salomón, moclhama aptomjaclha ilhnic nat Salomón najan aptemaclha apyascamco apanco. 42 Cuarenta años nic nat aptimem apvisqui Salomón tingma Jerusalén nipyesicsa enlhitaoc Israel. 43 Apquitsepquic nic nat. Apcatoynacpec nic nat tingma apvisay Tingma David apyap ninga. Aptimec nic nat apvisqui Salomón apquitca Roboam, apya'monquiscama apyap.
Apostasía de Salomón
1 Pero el rey Salomón, además de amar a la hija del faraón, se enamoró de muchas mujeres extranjeras; algunas eran de Moab, otras eran de Edom, de Sidón y de los hititas,
2 y de todas ellas el Señor ya había advertido a los israelitas: «Ustedes no deben tener relaciones sexuales con mujeres extranjeras, ni ellas con ustedes, pues por ellas corren ustedes el riesgo de llegar a adorar a sus dioses.» Sin embargo, Salomón se enamoró de mujeres así.
3 Tuvo setecientas mujeres a las que hizo reinas, y trescientas concubinas, y todas ellas lo hicieron extraviarse.
4 Cuando Salomón envejeció, sus mujeres lo hicieron adorar a dioses ajenos, y a diferencia de David, su padre, su corazón dejó de ser perfecto ante el Señor su Dios.
5 Salomón adoró a Astoret, la diosa de los sidonios; y adoró también a Milcón, el repugnante ídolo de los amonitas.
6 Se apartó del Señor y cometió muchas maldades porque, a diferencia de David, su padre, dejó de seguir fielmente al Señor.
7 Hasta construyó en el monte que está frente a Jerusalén un altar a Quemos, el repugnante ídolo de Moab, y a Moloc, el ídolo repugnante de los amonitas.
8 Esos altares los construyó para que sus mujeres pudieran quemar incienso y ofrecer sacrificios a sus dioses.
9 El Señor se enojó mucho contra Salomón porque su corazón se apartó de él, a pesar de que el Señor se le había aparecido dos veces
10 y le había insistido que no adorara ni sirviera a dioses ajenos, pero Salomón no le hizo caso al Señor.
11 Entonces el Señor le dijo a Salomón:
«Como te has portado tan mal, y no has cumplido con tu pacto conmigo, ni has obedecido los estatutos que te di, voy a dividir tu reino, para entregárselo a uno de tus servidores.
12 Pero, por amor a tu padre David, no lo haré mientras vivas. Esto lo haré cuando tu hijo llegue a ser rey.
13 Pero no desharé totalmente el reino, sino que, por amor a tu padre David y a la ciudad de Jerusalén que yo elegí, a tu hijo le daré una tribu.»
Hadad busca vengarse de Salomón
14 El Señor permitió que Hadad el edomita, que era hijo de reyes, se levantara en contra de Salomón.
15 Cuando David estaba en Edom, Joab, general del ejército, llegó para enterrar a los israelitas caídos en combate, y mató a todos los hombres de Edom.
16 Joab y todos los israelitas estuvieron seis meses en Edom, hasta que exterminaron a todos los edomitas.
17 En aquel tiempo Hadad era un niño, pero logró huir hacia Egipto junto con algunos edomitas que servían a su padre.
18 Salieron de Madián y llegaron a Parán, donde reunieron a más hombres; luego fueron a ver al faraón, rey de Egipto, y él les dio casa, alimentos y tierras.
19 Hadad se ganó la buena voluntad del faraón, pues le dio por mujer a la hermana de su esposa, la reina Tapenés.
20 Hadad tuvo un hijo, al que le puso por nombre Genubat, y la reina Tapenés lo destetó y lo llevó a vivir junto con sus hijos, en el palacio del faraón.
21 Cuando Hadad supo que David y Joab, general del ejército, habían muerto, fue a ver al faraón y le dijo:
«Dame permiso de volver a mi país.»
22 Y el faraón le preguntó:
«¿Por qué quieres volver a tu país? ¿Te falta algo aquí conmigo?»
Y Hadad le respondió:
«No me falta nada, pero aun así te ruego que me dejes volver.»
Rezón se rebela contra Salomón
23 Dios también permitió que Rezón hijo de Eliada se levantara contra Salomón. Rezón había huido de su amo, Hadad Ezer, que era rey de Soba.
24 Logró reunir gente y formó una banda de bandoleros. Cuando David venció al ejército de Soba, Rezón se fue a vivir a Damasco, y allí lo coronaron rey.
25 Desde entonces, y mientras Salomón vivió, Rezón se convirtió en enemigo de los israelitas, lo mismo que Hadad, y llegó a ser rey de Siria.
Jeroboán se rebela contra Salomón
26 Otro que se rebeló contra Salomón fue Jeroboán hijo de Nabat, un efrateo de la ciudad de Seredá que estaba a su servicio. Su madre se llamaba Serúa y era viuda.
27 La razón por la que Jeroboán se rebeló contra Salomón fue que, cuando este estaba construyendo Milo, cerró la brecha de la Ciudad de David, su padre.
28 Jeroboán era un hombre muy aguerrido y, cuando Salomón lo vio, lo llamó y lo puso a cargo de todo lo relacionado con los descendientes de José.
29 Pero un día Jeroboán salió de Jerusalén y, en el camino, se encontró con el profeta Ajías de Silo, que llevaba un manto nuevo. Los dos estaban solos en el campo.
30 Ajías tomó el manto y lo dividió en doce pedazos,
31 y le dijo a Jeroboán:
«Estos diez pedazos son para ti, porque así ha dicho el Señor, el Dios de Israel: “Voy a dividir el reino de Salomón, y a ti voy a darte diez tribus.
32 A Salomón voy a dejarle una sola tribu, por causa de mi siervo David, su padre, y de Jerusalén, la ciudad que yo elegí de entre todas las tribus de Israel.
33 Y es que me han abandonado y se han entregado al culto de Astoret, la diosa de los sidonios; de Quemos, el dios de Moab; y de Moloc, el dios de los amonitas. Han abandonado mis caminos, han dejado de hacer lo recto delante de mis ojos, y no han cumplido con mis estatutos y mis decretos, cosa que nunca hizo David, su padre.
34 Pero por amor a David su padre, a quien yo elegí y quien obedeció mis mandamientos y estatutos, mientras Salomón viva no le quitaré el reino.
35 Se lo quitaré a su hijo, y tú reinarás sobre diez tribus.
36 Al hijo de Salomón le dejaré una tribu, para que mi siervo David tenga un descendiente en el trono de Jerusalén, la ciudad que yo escogí para poner en ella mi nombre.
37 Yo te he elegido para que reines sobre Israel y hagas lo que te parezca bien.
38 Si pones atención a todo lo que yo te ordene y no te desvías de mis caminos, y si haces lo recto delante de mis ojos y cumples mis estatutos y mandamientos, como lo hizo mi siervo David, yo te acompañaré siempre y estableceré tu dinastía, como lo hice con David, y te entregaré el pueblo de Israel.
39 En cuanto a los descendientes de David, voy a hacerlos sufrir por esto, pero no será para siempre.”»
40 Entonces Salomón procuró matar a Jeroboán, pero este huyó a Egipto, donde Sisac era rey, y allí se quedó hasta la muerte de Salomón.
Muerte de Salomón
(2 Cr 9.29-31)
41 Los otros hechos de Salomón, y todo lo que hizo y toda su sabiduría están escritos en el libro de los hechos de Salomón.
42 Fueron cuarenta años los que reinó en Jerusalén y en todo el pueblo de Israel.
43 Y cuando Salomón durmió el sueño de la muerte, como sus antepasados, fue sepultado en la ciudad de su padre David. En su lugar reinó Roboán, su hijo.