Aplhamasayclha aceite profeta
1 Innec nic nat lhama quilvana tampeyi, profeta ninga aptava ilhnic nat.
Intomjac nic nat ayanya profeta Eliseo: —Apquitsepquic alhta etava. Apyasamcoc lhip aptemaclha etava ninga apcayo mataa Dios Visqui ingac. Yitnec alhta nincoo ningmaycaoc nasa enlhit acma apquilnatam. Apquiltamjoc alhta as enlhit enaliclha apcanit eyitquic, eltimesam sat malha apquilmomap acyanmongam ningmaycaoc nasa siclhoc alhta — nic nat intomjac.
2 Aptomjac nic nat Eliseo apcanya: —¿Evanqui ya otingyasquisic lhama asoc? ¿Soc lha asoc acyitna lhiya tingma ac? — nic nat aptomjac.
Incatingmavoc nic nat quilvana: —Paj coo lhama asoc congne tingma ajac, acvamlha aceite ayitcoc — nic nat intomjac.
3 Aptomjac nic nat Eliseo apcanya: —Cotingya siclho naysicsa anaymacoc alhanaoc mepqui avalhoc. ¡Cosavojo sat colyamong siclho alhanaoc mepqui avalhoc! 4 Cotilh sat congne tingma ac lhiya najan ayitquic. Colanojo sat aceite moclhama alhanaoc, colninquin sat nicja, actomja inlhojo mataa aclaneyo — nic nat aptomjac.
5 Impayvasquic nic nat tampeyi apnaclha profeta. Intalhnec nic nat tingma ac najan apcanit ayitquic, incapeclhec nic nat atong. Inyatmec nic nat aceite acvaycmo acsovjomo.
6 Inlanoc nic nat acyovoclhojo alhanaoc, actomja ayanya ayitca: —Moc alhancoc mocjam — nic nat intomjac.
Apcatingmavoc nic nat ayitca: —Paj mocjam — nic nat aptomjac.
Am nic nat colhamiclhac mocjam aceite. 7 Inquiltimnasquiclhec nic nat tampeyi profeta.
Apcatingmavoc nic nat profeta: —Colhing maa, coyinyov sat aceite acyanmongam solyayem, yoyam cajic sat acmaycaoc nasa lhiya. Mepqui acsovjomo sat cotnejic, colhojoc sat allanay actom lhiya najan aptoycaoc ayitquic — nic nat aptomjac profeta.
Profeta Eliseo natingma Sunem
8 Apvoclhec nic nat profeta Eliseo tingma Sunem. Innec nic nat maa quilvana acma alnatam. Inquilinlhanacmec nic nat etasomoc profeta tingma ac. Moclhama apvactama ilhnic nat Eliseo, apcanyacpo mataa etasomoc maa.
9 Intomjac nic nat quilvana ayanya atava: —Quip ilanojo. Apvoctac mataa as maycaa. Ayinayc coo apvisay profeta mayayo Dios aplingascama. 10 Pac ongillana aplhancoc netin tingma ingac. Ompiquinic sat apyitnamaclha netin, lhama mesa najan nintajanma najan calevascama congne maa. Elhic sat mataa aplhancoc, apvactamo inlhojo maycaa.
11 Nalhit acnim nic nat apvactamo mocjam yoyam etyinic.
12 Aptomjac nic nat profeta apcanya apquilancam Giezi: —Ingyane sat comyantac quilvana sunamita — nic nat aptomjac. Apquiltimnasquiclhec nic nat. Invoctac nic nat quilvana apnaclha profeta.
Aptomjac nic nat profeta apcanya apquilancam: 13 —Itne sat lhip ingyanic quilvana: Intasi nac lhiya, ayinyema singimlayquiclho mataa. Ingvanquic lhaja ontingyasquisic asoc, ongilmalhnesquisic napato apvisqui rey, tasic najan napato apvisqui singilpilhtetemo — nic nat aptomjac Eliseo.
—Intasic mataa sicma nipyesicsa enaymacoc — nic nat intomjac ayatingmavo.
14 —¿Soc asoc lha yoyam ontingyasquisic? — nic nat aptomjac Eliseo.
—Lhaja. Paj ayitquic as quilvana, apvanacmec atava — nic nat aptomjac Giezi.
15 —Ingyane sat comyantac quilvana — nic nat aptomjac Eliseo.
Innec nic nat altimnasquiclho. Incanvocmec nic nat tingma apatong.
16 Aptomjac nic nat Eliseo apcanya: —Cotac sat ayitca moc año — nic nat aptomjac.
Incatingmavoc nic nat quilvana: —Lhip visqui ajac, copvanquejec lhip jeyinimsic coo. Dios apquilancam nac lhip — nic nat intomjac quilvana.
17 Pilapcasquic nic nat quilvana actomjayclho inlovso. Intimcasquic nic nat ayitca moc año. 18 Apvanamyic nic nat apquitcoc. Nalhit acnim nic nat appecjam etyaningvomjo apyap, apyatemenma acyilhna amyip, najan apquiltamjaycamó lhama.
19 Pilapcasquic nic nat apquilpalhamamcaaa apquitcoc: —¡Aya! ¡Asqueje! Asquejec epatic coo — ilhnic nat aptomjac.
Aptomjac nic nat apyap apcanya apquilancam: —Ingyayin sat acnaclha inquin — nic nat aptomjac.
20 Apcaynec nic nat acnaclha inquin. Innesquic nic nat ayinlhaclha actamilquisa acvaycmo ingyitsicso acnim. Apquitsepquic nic nat ayitca. 21 Incaynec nic nat apquitsepma, actalhningvocmo profeta aplhancoc. Inyinyovquic nic nat apyitnamaclha netin, actepa mocjam. Incapeclhec nic nat atong quilvana.
22 Intomjac nic nat quilvana ayanya atava: —Jetingyasquis lhama apquilancam, yoyam eyantementa sinamtem yamelyeyjaycoc. Omyaclhac sat apnaclha profeta. Ovotac sat mocjam — nic nat intomjac quilvana.
23 ¿So actomja yi acpecjescama acnim nac jay? Jave piltin apjalhnancoc, jave acnim ninnayclha — ilhnic nat aptomjac atava.
—Itne pac lha — nic nat intomjac ayatingmavo. (Tasi, nomyov nasa — nic nat intomjac.)
24 Inquiltajancasquic nic nat anamtem, actomja ayanya apquilancam: —¡Noc, ipecjicsojo sinamtem! Ilinlhanmojo appecjescama ningilvoycamlha sat — nic nat intomjac.
25 Invocmec nic nat quilvana profeta tingma pac, payjoc inquilhe Carmelo. Pilapcasquic nic nat Eliseo, apvita ayilhyacmo quilvana.
Aptomjac nic nat Giezi: —Quip ilanojo, inquilhyacme quilvana sunamita (co Sunem). 26 ¡Ingyimpojo emoc tacja! Iyasamcojo acyitna inlhojo amyaa, aplhenacpo atava, aplhenacpo ayitca — nic nat aptomjac Eliseo.
Aplhinquic nic nat apquilancam, aplinga inyicje: —Mepqui amyaa — nic nat intomjac. 27 Inyocmec nic nat apnaclha Eliseo, acpatjeta apmancoc. Apmiyovquic nic nat Giezi eyinyovsic quilvana.
Aptomjac nic nat Eliseo apcanya: —Nomyov nasa lhip, avanjec aclingaycamco avalhoc as quilvana. Am jeltimnasac mocjam Dios ayinyemayaclha amyaa — nic nat aptomjac Eliseo.
28 Intomjac nic nat quilvana ayanya: —Visqui ingac. Jave coo siyanama alhta jetingyasquisic sictamongvoyam. Siclhanma alhta: Nojeyinimquis nasa — alhta actomjac coo.
29 Aptomjac nic nat Eliseo apcanya Giezi: —¡Ipenacsojo! ¡Ilic sat yamit ajanco, iyas maa! Aptajanyac sat ancoc enlhit, nopayvas nasa. Appayvasquic sat ancoc poc, nongyatingmojo nasa. Ipquin sat yamit ajanco napaat apquitcoc apquitsepma — nic nat aptomjac Eliseo.
30 Intomjac nic nat quilvana ayanya Eliseo: —Copvanquejec jeyapajacsic lhip, siclhanma napato Dios najan napato lhip — nic nat intomjac quilvana.
Aplhalhma ilhnic nat Eliseo. 31 Apvoyam apmamyi ilhnic nat Giezi. Appiquinquic nic nat yamit napaat apquitcoc apquitsepma. Am nic nat elhaticjac.
Apquilamyilhamquic nic nat Giezi, aptomjac apcanya profeta: —Paj elhaticjac apquitcoc — nic nat aptomjac Giezi.
32 Aptalhningvocmec nic nat aplhancoc Eliseo, apvita apyitnama apquitcoc apquitsepma. 33 Aptalhnec nic nat congne, apcapayclho atong, apquilmalhna Dios. Mepqui apquillhalhma ilhnic nat congne. 34 Aptajanquic nic nat apyitnaclha apquitcoc profeta. Apyipitcasquic nic nat profeta apatong payjoc apquitcoc apatong, profeta apataoc payjoc apquitcoc apataoc, profeta apmeoc payjoc apquitcoc apmeoc, profeta apyovoclhojo appatjetamco apquitcoc apyovoclhojo. Yamacmalhquem nic nat actomjayclho apyimpejic apquitcoc. 35 Aptiyasam nic nat siclho Eliseo congne aplhancoc. Aptajanquic nic nat mocjam profeta, appatjetamco apquitcoc apyovoclhojo. Apcatjac nic nat apquitcoc acvaycmo siete. Inquilmayjac nic nat apataoc. 36 Apcanyacpec nic nat Giezi.
Aptomjac nic nat Eliseo apcanya: —Ingyane sat covota quilvana sunamita — nic nat aptomjac Eliseo. Apquevam nic nat Giezi.
Invoctac nic nat quilvana sunamita apnaclha Eliseo, aptomja apcanya: —¡Cayin sat ayitca! — nic nat aptomjac.
37 Injalhec nic nat quilvana napato Eliseo. Incaynec nic nat ayitca actepa aplhancoc.
Nintom mocjetic
38 Aptajavoc nic nat profeta Eliseo tingma Gilgal. Mayic ataoc nic nat nipyesicsa enlhitaoc lhalhma anco. Apnam nic nat profetas apnaclha profeta Eliseo. Aptomjac nic nat Eliseo apcanya apquilancam: —Ipquin sat talha vaynca apyivey, ingyajan sat nintom, eltasomoc sat enaymacoc profetas — nic nat aptomjac.
39 Apmiyaclhec nic nat amyip lhama aplhalhma. Apvitac nic nat ayimjaclha panatem. Apvitac nic nat netin pejin apyilhna caya apquitcoc. Appilhquitquic nic nat apcalomap apsaclho apyitnaclha vaynca apyivey. Appalhacasquic nic nat maa, cotnejic sat nintom alpalhquemalhca. 40 Apyacvesquic nic nat nintom mocjetic, eltovamcoc profetas.
Pilapcasquic nic nat apquilpalhamamcaa: —¡Asqueje! ¡Malha veneno intomjac singajem! Quip ilanojo — nic nat apquiltomjac. Am nic nat eltavac mocjam nintom.
41 Aptomjac nic nat Eliseo apcanya: —Jelsantimquis sat harina motajap — nic nat aptomjac.
Appalhacasquic nic nat harina apquitcoc apvalhoc vaynca, aptomja apcanya: — ¡Ilyacves sat nintom actamila, yoyam eltovamcoc enaymacoc! — nic nat aptomjac.
Aptovcamquic nic nat apnaymacoc, nintom acmasom actomjayclho ilhnic nat acmasis.
42 Apvaac nic nat lhama enlhit apnaclha Eliseo apquinyema tingma Baal-salisa. Apsantac nic nat veinte nilpayescama najan trigo apactic.
Aptomjac nic nat Eliseo apcanya apquilancam: —Imlasic sat nintom nipyesicsa enaymacoc, yoyam eltovamcoc — nic nat aptomjac.
43 Apcatingmavoc nic nat apquilancam: —¡Am colhno! ¡Apnam cien apnaymacoc! — nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat Eliseo: —Imlasic siclho yoyam eltovamcoc. Nic lhac Visqui ingac, monsovejec sat nintom — lhac aptomjac — nic nat aptomjac profeta.
44 Apmilasquic nic nat apquilancam, apquiltovcamquic nic nat apyovoclhojo. Am nic nat elsovjac aptoycaoc, acno aplhanma siclho Visqui ingac.
El aceite de la viuda
1 La viuda de uno de los profetas presentó a Eliseo la siguiente súplica:
«Mi esposo, siervo tuyo, ha muerto. Tú bien sabes que él era temeroso del Señor. Pero nuestro acreedor ha venido ahora y quiere llevarse a mis dos hijos para venderlos como esclavos.»
2 Eliseo le dijo:
«¿Y en qué te puedo ayudar? Dime qué es lo que tienes en casa.»
La viuda dijo:
«Esta sierva tuya no tiene en casa más que una vasija de aceite.»
3 Entonces Eliseo le dijo:
«Ve y pide a tus vecinos que te presten algunas vasijas vacías. ¡Todas las que puedas conseguir!
4 Luego, entra en tu casa y enciérrate con tus hijos. Echa aceite en todas las vasijas, y ve apartándolas conforme las vayas llenando.»
5 La viuda se fue a su casa, cerró la puerta tras de sí y se encerró con sus hijos; y conforme ellos iban trayendo las vasijas, ella las iba llenando de aceite.
6 Cuando todas las vasijas estuvieron llenas, ella le pidió a uno de sus hijos que le pasara una vasija más. Pero en cuanto su hijo le contestó que ya no había más vasijas, el aceite se terminó.
7 Entonces ella fue a contárselo al varón de Dios, y este dijo:
«Ahora ve y vende el aceite, y págale a tu acreedor, y tú y tus hijos vivan de lo que les quede.»
Eliseo y la sunamita
8 En cierta ocasión, una mujer importante de Sunén invitó a Eliseo a comer en su casa. Y cada vez que Eliseo pasaba por allí, la mujer le insistía que se quedara a comer.
9 A su marido le dijo:
«¿Sabes de qué me he dado cuenta? ¡Pues de que este hombre que siempre pasa por nuestra casa es un santo varón de Dios!
10 Debiéramos hacerle un pequeño aposento en la azotea, y poner allí una cama y una mesa, y una silla y un candelero, para que cuando pase por aquí pueda quedarse con nosotros.»
11 Un día en que Eliseo pasó por allí, se quedó a dormir en ese aposento,
12 pero le dijo a Guejazí, su criado:
«Llama a la sunamita.»
Guejazí la llamó, y cuando ella se presentó ante Eliseo,
13 este, dirigiéndose a Guejazí, dijo:
«Esta mujer ha sido muy amable con nosotros. Pregúntale qué quiere que haga yo en su favor. ¿Necesita que hable por ella al rey, o al general del ejército?»
Y la mujer respondió:
«En medio de mi pueblo, yo vivo como una reina.»
14 Pero Eliseo insistió:
«Entonces, ¿qué podemos hacer por ella?»
Y Guejazí respondió:
«Su marido ya es anciano, y ella no tiene hijos todavía.»
15 Eliseo le ordenó entonces a su criado que la llamara. Guejazí la llamó y, cuando ella se detuvo en la puerta,
16 Eliseo le dijo:
«Dentro de un año, por estos días, tendrás un hijo en tus brazos.»
Pero ella protestó:
«¡No, mi señor, varón de Dios! ¡No te burles de esta sierva tuya!»
17 Sin embargo, la mujer concibió y un año después, por el tiempo que Eliseo le había dicho, dio a luz un hijo.
18 Y el niño creció. Pero un día que fue a ver a su padre, que andaba con los segadores,
19 de pronto gritó:
«¡Padre, mi cabeza! ¡Me duele la cabeza!»
Enseguida el padre ordenó a uno de sus criados que lo llevara con su madre.
20 El criado así lo hizo. Pero al mediodía, mientras el niño estaba sentado en el regazo de su madre, murió.
21 Entonces ella subió al aposento del varón de Dios, lo puso sobre la cama, y cerrando la puerta salió de allí.
22 Luego fue a llamar a su marido, y le dijo:
«Te ruego que me prestes a uno de los criados y una de tus asnas. Quiero ir corriendo a ver al varón de Dios, para que regrese.»
23 Pero su marido objetó:
«¿Y para qué vas a verlo hoy? Si no es nueva luna, ni día de reposo.»
Pero ella simplemente se despidió.
24 Mandó aparejar el asna, y le dijo al criado:
«¡En marcha! ¡Tú nos diriges! ¡Pero no me detengas en el camino, a menos que yo te lo ordene!»
25 Y así, la mujer partió y se fue al monte Carmelo, donde estaba el varón de Dios. Y cuando este la vio a la distancia, le dijo a su criado Guejazí:
«Aquí viene la sunamita.
26 Hazme el favor de ir corriendo a recibirla, y pregúntale cómo está ella, y su marido y su hijo.»
Ella respondió que estaba bien,
27 pero en cuanto llegó al monte, donde estaba el varón de Dios, se arrojó a sus pies. Guejazí se acercó y trató de levantarla, pero el varón de Dios le dijo:
«Déjala, que se encuentra muy amargada. Pero el Señor no me ha dicho qué es lo que pasa, sino que me ha encubierto el motivo.»
28 Entonces ella dijo:
«¿Acaso yo le pedí un hijo a mi señor? ¿No dije, más bien, que no te burlaras de mí?»
29 Entonces Eliseo le dijo a Guejazí:
«Cíñete la ropa, toma mi bastón, y ponte en marcha. Si te encuentras con alguien, no lo saludes, y si alguien te saluda, no le respondas. Al llegar, pon mi bastón sobre el rostro del niño.»
30 Pero la madre del niño le dijo:
«Juro por el Señor, y por tu vida, que no voy a dejarte aquí.»
31 Entonces Eliseo se levantó y la siguió. Guejazí, que se había adelantado, llegó y puso el bastón sobre el rostro del niño; pero el niño no había dado señales de vida, así que Guejazí se había vuelto para encontrarse con Eliseo, y cuando lo encontró le dijo: «El niño no despierta.»
32 Cuando Eliseo llegó a la casa, el niño yacía tendido sobre la cama, sin vida.
33 Entonces Eliseo entró y cerró la puerta tras de sí, y oró al Señor.
34 Luego, subió a la cama y se tendió sobre el niño, juntando boca con boca, ojos con ojos, y manos con manos. Así, se mantuvo tendido sobre el niño, hasta que el cuerpo del niño comenzó a entrar en calor.
35 Luego Eliseo se levantó y comenzó a pasearse de un lado a otro de la casa, y después volvió a subirse a la cama, y se tendió otra vez sobre el niño; en ese momento el niño estornudó siete veces, y abrió sus ojos.
36 Entonces Eliseo llamó a Guejazí, y le ordenó que llamara a la sunamita. Guejazí la llamó y, cuando ella entró, Eliseo le dijo: «Toma tu hijo.»
37 La mujer entró y, sin levantar el rostro, se arrojó a los pies de Eliseo. Después de eso, tomó a su hijo y se fue.
Milagros en beneficio de los profetas
38 Cuando Eliseo volvió a Gilgal, se encontró con que había una grave hambruna en la región. Como los hijos de los profetas estaban con él, le ordenó a su criado:
«Pon una olla grande, y haz un guisado para los profetas.»
39 Uno de ellos salió al campo a recoger hierbas, y halló una planta parecida a una parra silvestre; llenó su manto con los frutos de esa planta y regresó, y al llegar cortó los frutos y los echó en la olla del guisado, sin saber qué clase de frutos eran.
40 Después se sirvió el guisado para que comieran los profetas, pero en cuanto ellos lo probaron, dijeron:
«¡Varón de Dios, lo que hay en la olla nos va a matar!»
Y no lo pudieron comer.
41 Entonces Eliseo pidió que trajeran harina, y luego de esparcirla en la olla, dijo:
«Ya pueden dar de comer a la gente.»
Y no hubo nada en la olla que hiciera daño.
42 Llegó entonces un hombre de Baal Salisá, que trajo al varón de Dios panes de primicias, veinte panes de cebada, y trigo nuevo todavía en su espiga. Eliseo ordenó a su criado que diera de comer a la gente,
43 pero su criado respondió:
«¿Cómo voy a ofrecer solo esto a cien hombres?»
Pero Eliseo volvió a decir:
«Dale a la gente de comer, que el Señor ha dicho: “Comerán, y hasta sobrará.”»
44 Entonces Guejazí puso lo que tenía delante de ellos y, conforme a la palabra del Señor, ellos comieron y hasta les sobró.