Actomjaclha nelha apquilvisay Israel
1 Invocmec nic nat doce años aptimem apvisqui Acaz co Judá. Apjalhnancoc nic nat apvisqui co Israel, apvisay Oseas, Ela apquitca. Aptimec nic nat nueve años apvisqui tingma Samaria. 2 Somcoc nic nat aptemaclha napato Dios. Asilhtec nic nat aptemaclha Oseas, apquilmapsomcaa apanco ilhnic nat apquilyeyjamcaa co Israel.
3 Apquilvaac nic nat cotnaja ingmoc co Asiria, apvisqui ilhnic nat Salmanasar apquilimpocjay yoclhilhma. Apcanyacpec nic nat apvisqui Oseas najan apyovoclhojo apnaymacoc co Israel eltimesam apcanamaclha apvisqui co Asiria. 4 Aplingac nic nat amyaa Salmanasar apquinmelhaycam apvisqui Oseas. Ayinyema ilhnic nat Oseas apcapajascama apquilyilhamacpo apnaclha apvisqui So yoclhilhma Egipto. Moc nic nat amyaa, apmasma Oseas solyayem macmescama mataa tributo apvisqui co Asiria. Apcanyacpec nic nat Oseas emacpoc, najan ingyalhimsacpoc carcel singilpilhtetomaclha. 5 Apquilimpocjac nic nat co Asiria acyovoclhojo yoclhilhma. Apquilvocjac nic nat tingma Samaria acvaycmo tres años. 6 Invocmec nic nat nueve años aptimem apvisqui Oseas, apcanama apvisqui co Asiria elmacpoc tingma Samaria najan apyovoclhojo co Israel. Apyinyovcasquic nic nat apquilaoclha, apnalaclho yoclhilhma Asiria, payjoc vatsam Gozán, yoclhilhma Habor, payjoc Halah. Innec nic nat acpalhaquisa napocja apquilmomap tingma apancaoc medos.
7 Eycaso ayinyema ilhnic nat apquilsilhnanomap enlhitaoc Israel apquilinmelhaycam Dios. Apyinyovcasquic nic nat Dios yoclhilhma Egipto apquiltimesaycam israelitas apnaclha apvisqui Faraón co Egipto. Yitnec nic nat apquilmalhnesquiscama quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. 8 Apquilyiplovcasquic nic nat israelitas, apquilvita inlhojo apquiltemaclha apancaoc apquilviscaa lhalhma anco, najan apquilviscaa co Israel. Apquilyiplovcasquic nic nat Dios actomja apquilaoclha as enlhitaoc.
9 Apquilinmelham nic nat Dios co Israel apquiltemaclha apquilvenneycam. Apquillanac nic nat mataymong apquilmalhnancamaclha moclhama tingma apquilvanyam, najan tingma nitno najan tingma acma apjalhtam. 10 Apquilicjesquic nic nat mataymong, yoyam colhic ayaco quilaycmasquiscama Asera, payjoc netin inquilhe najan coning yamit alyivey. 11 Acno ilhnic nat apquiltemaclha apancaoc actomja apquilaoclha, Dios nic nat apquilyinyovquiscama. Apquilvajanamquic nic nat co Israel, apquilmescama asoc acyitsomalhca dios. Aplovquic nic nat Dios apvita apquiltemaclha apancaoc co Israel. 12 Apquiltimec nic nat apquilayo quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. Apmasma ilhnic nat Dios, aptomja apquilanya: Colapvanquejec quellhip eltimjic apquilayo quilaycmasquiscama — nic nat aptomjac.
13 Apcapajasquic nic nat Dios profetas apquillingascama nipyesicsa co Israel najan nipyesicsa co Judá, aptomja apquilanya: Elpayquim sat quellhip apquilyiplovquiscama acmasom. Elyanmonquis moc apquilvalhoc quellhip. Elyiplovcasojo siyanamaclha coo, apquillingascama mataa profetas silapajascama, ellingacsic nipyesicsa apquilyeyjamcaa — nic nat aptomjac Dios. 14 Am nic nat elyiplovcasac, am nic nat elyanmoncasac apquilvalhoc, apquilno ilhnic nat apquilyeyjamcaa apquiltemaclha apquilyasquiyam. 15 Apquilvennam nic nat apcanamaclha ayinyema Dios, najan appayvam aplhanma mepqui apyeycajascaoc Dios napatavo apquilyeyjamcaa. Apquiltimec nic nat apquilayo quilaycmasquiscama ápaoc, apquiltimesomacpo apanco enlhitaoc apjápaoc. Apquilvajanamquic nic nat apquiltemaclha apancaoc apquilmapsomcaa enlhitaoc nipyava maa. Avanjec nic nat apmasma Dios elyiplovcasojo apquiltemaclha maa. 16 Am nic nat elyiplovcasac mataa apcanamaclha Dios. Apquillanac nic nat anit quilaycmasquiscama vayqui, allanomalhca bronce tava ápac. Apquiltimec nic nat mayayo Asera, apquiltimec nic nat apquilayo apyová netin najan apquilayo quilaycmasquiscama Baal. 17 Apquilhaquic nic nat natilh colmetic sicaa macmescama quilaycmasquiscama. Apquilyiplovcasquic nic apquiltemaclha apquilyojolhma najan apquiltemaclha acyitnama apquilvalhoc. Aplovquic nic nat Dios apvita apquiltemaclha apquilmapsomcaa.
18 Aplovquic nic nat Dios. Apyinyovcasquic nic nat apquileyvomaclha enlhitaoc Israel. Am nic nat eyinyovcasac apquileyvomaclha enlhitaoc Judá. 19 Am nic nat elyiplovcasac apcanamaclha Dios enlhitaoc Judá. Apquilvajanamquic nic nat apquiltemaclha apancaoc enlhitaoc Israel. 20 Apnatovasacpec nic nat apyovoclhojo Israel aptovana niptamin. Apquilmacpec nic nat nipyesicsa ticyovam yapmayc. Am nic nat elvitacpoc mocjam israelitas napato Dios. 21 Apquilhpancasquic nic nat Dios apquilmolhama Israel. Apvisqui apquilmolhama Judá ilhnic nat David. Apquilmolhama Israel apquiltimescasac nic nat apvisqui Jeroboam, Nabat apquitca. Eycaso apvisqui ayinyema ilhnic nat apquilsilhnanomap apanco, apquilyamasma Dios. 22 Apquilvajanamquic nic nat apquilmolhama Israel aptemaclha apanco apvisqui Jeroboam, am nic nat elvatsamcoc apquiltemaclha. 23 Apnatovasacpec nic nat apquilmolhama Israel, apquilhamacpo napato Dios. Acno ilhnic nat apquillhanma profetas Dios apquillingascama. Innec nic nat acnalaclho apquilmomap apyovoclhojo co Israel yoclhilhma Asiria. Apquilvitacpec nic nat maa acvaycmo as ningvamlha nac jay, actalhesomalhca as amyaa.
Samaria apquilmayclha cotnaja ingmoc
24 Apcapajasquic nic nat apvisqui co Asiria, apquilanyacpo enlhitaoc apnaycam tingma Babilonia, tingma Cuta, tingma Ava, tingma Hamat najan tingma Sefarvaim. Innec nic nat acnalaclho moclhama tingma yoclhilhma Samaria, apquilyamasma apquilmolhama Israel. Apquilmaclhec nic nat tingma apquilvanyam najan yoclhilhma Samaria lhalhma anco. 25 Am nic nat eltomjac apquilayo Dios enlhitaoc apjalhnancaoc. Am nic nat elyasamcoc maa. Apquilapajasquic nic nat Dios yamacmeyva alnapma napocja enlhit. 26 Innec nic nat altimnasa apvisqui co Asiria: Am eltomjac mataa apquilayo Dios enlhitaoc apquilvoy as yoclhilhma tingma apquilvanyam. Apquillingamcoc mataa yamacmeyva alnapma — nic nat intomjac amyaa.
27 Aptomjac nic nat apvisqui co Asiria apquilanya: Eltiyaningvomjo sat lhama sacerdote nipyesicsa israelitas apquilmomap. Etajojoc sat sacerdote apquinyemayaclha. Elhicmocsic sat actemaclha ningayo Dios Apvisqui apancaoc as yoclhilhma — nic nat aptomjac apvisqui.
28 Aptajavoc nic nat lhama sacerdote, apmomap siclho Samaria, yoyam elhniclha mocjam tingma Betel. Apquillhicmosquic nic nat actemaclha eltimjic apquilayo Dios. 29 Apquillanac nic nat quilaycmasquiscama apancaoc moclhama apquilmolhama natingma. Apquilpiquinquic nic nat mataa netin inquilhe mataymong apquilicjescama siclhoc nic nat co Samaria. 30 Apquillanac nic nat co Babilonia quilaycmasquiscama mayayo acvisay Sucot-benot. Apquillanac nic nat co Cuta quilaycmasquiscama mayayo acvisay Nergal. Apquillanac nic nat co Hamat quilaycmasquiscama mayayo acvisay Asima. 31 Apquillanac nic nat co Ava quilaycmasquiscama mayayo acvisay Nibhaz, moc acvisay Tartac. Apquillanac nic nat co Sefarvaim apquilvatnamaclha colmetic sicaa, macmescama quilaycmasquiscama acvisay Adramelec najan Anamelec. 32 Apquiltimec nic nat inyicje apquilayo Dios, apquilyacyescama eyca sacerdotes apancaoc, apquiltimesaycam mataa acyitnamaclha quilaycmasquiscama. 33 Anit nic nat apquiltemaclha apancaoc, apquiltimem apquilayo Dios najan maa apquilayo quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios alinyema apquilaoclha apquilyamasma nano.
34 Eycaso apquiltemaclha apancaoc as ningvamlha nac jay. Am elyiplovcasac mataa singanamaclha Dios, eltimjic apquilayo apvamlha Dios. Am elyiplovcasac mataa singanamaclha najan singascamaclha ayinyema Dios. Apquilanyacpec nic nat elyiplovcasojo apyovoclhojo aptovana niptamin Jacob, moc nic nat apvisay Israel. 35 Apquillanac nic nat Dios actemaclha ningmiyovmalhca apquilanomacpo co Israel: ¡Noeltime nasa apquilayo quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios! Noeltimesam nasa quellhip, noeltingyasquis maa macmescama quilaycmasquiscama. 36 Eltime sat selayo coo, sicvisay Dios Visqui apancaoc. Sicyinyovquiscama nat yoclhilhma Egipto quellhip, acyiplomo acyivey sicmovan. Jelpayicsojo coo, eltime sat selayo coo, jelmesaoc sat asoc acticyovam acyanmongam melyascalhma — nic nat aptomjac. 37 Elyiplovcasojo sat mataa siyanamaclha najan siyascamaclha, najan sillhicmoscama, najan sictalhescama siyanamaclha apquillhoy quellhip. Noeltime nasa apquilayo quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. 38 Noncolvonquim nasa ningillanay ningmiyovmalhca ningyesicsa. Noeltime nasa apquilayo quilaycmasquiscama. 39 Eltime selayo coo, sicvamlha Dios Visqui apancaoc quellhip. Olvomsic sat tap quellhip nipyesicsa cotnaja ingmoc — nic nat aptomjac Dios.
40-41 Naso, am nic nat elyiplovcasac as enlhitaoc metnaja israelitas, eltimjic apquilayo Dios. Yitnec sat ancoc apquilayo Dios, yiplovcoc nic nat mataa apquilayo quilaycmasquiscama. Apquilvajanamquic nic nat mataa aptovana, apquiltemaclha ilhnic nat apquilyeyjamcaa, acvaycmo as ningvamlha nac jay, actalhesomalhca as amyaa.
Caída de Samaria y cautiverio de Israel
1 Ajaz tenía doce años de reinar sobre Judá cuando Oseas hijo de Elá comenzó a reinar sobre Israel, y reinó nueve años en Samaria.
2 Pero hizo lo malo a los ojos del Señor, aunque no como los reyes de Israel anteriores a él.
3 El rey Salmanasar de Asiria llegó y lo atacó, y Oseas fue hecho su siervo, y se le obligó a pagar tributo.
4 Pero Oseas envió embajadores al rey So de Egipto, y dejó de pagar tributo al rey de Asiria, como lo hacía cada año; y cuando el rey de Asiria descubrió que Oseas conspiraba contra él, mandó aprehenderlo y lo mantuvo cautivo en la cárcel.
5 Luego, el rey de Asiria invadió todo el país y durante tres años mantuvo sitiada a Samaria.
6 A los nueve años del reinado de Oseas el rey de Asiria capturó Samaria y a los israelitas se los llevó cautivos a Asiria, y los dejó en Jalaj y en Jabor, junto al río Gozán, y en las ciudades de los medos.
7 Y es que los hijos de Israel pecaron contra el Señor su Dios, que los libró del poder del rey de Egipto, y rindieron culto a dioses ajenos;
8 imitaron las costumbres de las naciones que el Señor había expulsado de la presencia de los israelitas, y siguieron las malas prácticas de los reyes de Israel.
9 Los israelitas practicaron en secreto cosas que el Señor su Dios no aprobaba; construyeron altares en los montes de todas sus ciudades, y hasta en las torres de las atalayas y en las ciudades fortificadas;
10 erigieron estatuas e imágenes de Asera en toda alta colina y bajo todo árbol frondoso,
11 y en todos los altares de los montes quemaron incienso, como lo hacían las naciones que el Señor había expulsado de su presencia, y provocaron la ira del Señor con las maldades que cometían.
12 Rindieron culto a los ídolos, de los cuales el Señor les había advertido: «Ustedes no deben hacer tales cosas.»
13 El Señor amonestó a Israel y a Judá por medio de todos los profetas y de todos los videntes. Les dijo:
«Apártense de sus malos caminos. Obedezcan mis mandamientos y mis ordenanzas, y sigan todas las leyes que yo prescribí a sus antepasados, y que les he dado a conocer por medio de mis siervos los profetas.»
14 Pero ellos, lejos de obedecer, se encapricharon como antes se encapricharon sus antepasados, los cuales no creyeron en el Señor su Dios.
15 Desecharon los estatutos del Señor y el pacto que había hecho con sus antepasados, así como los testimonios que él les había prescrito, y siguieron a los dioses falsos, con lo que ellos mismos perdieron valor, y siguieron a las naciones a su alrededor, a pesar de que el Señor les había mandado que no las imitaran.
16 Abandonaron todos los mandamientos del Señor su Dios, se hicieron imágenes fundidas de dos becerros, y también imágenes de Asera, y adoraron a todo el ejército de los cielos y rindieron culto a Baal.
17 Incluso llegaron a ofrecer como ofrenda quemada a sus hijos y a sus hijas, y se entregaron a practicar la adivinación y los agüeros. Se entregaron a hacer lo malo a los ojos del Señor, y de esa manera provocaron su ira.
18 Por eso el Señor se enojó en gran manera contra Israel, y los alejó de su presencia, y solo quedó la tribu de Judá.
19 Pero ni siquiera Judá cumplió los mandamientos del Señor su Dios, sino que siguieron los estatutos que Israel mismo se prescribió.
20 Por eso el Señor desechó a toda la descendencia de Israel, y los afligió y los entregó en manos de saqueadores, hasta echarlos de su presencia.
21 Cuando el Señor apartó a los israelitas de la dinastía de David, ellos proclamaron como su rey a Jeroboán hijo de Nabat, y Jeroboán apartó a Israel de la obediencia al Señor y los hizo cometer grandes pecados.
22 Los israelitas cometieron todos los pecados que cometió Jeroboán, sin apartarse de ellos,
23 hasta que el Señor apartó de su presencia a Israel, tal y como él lo había anunciado por medio de todos los profetas, sus siervos. Fue así como Israel fue llevado cautivo a Asiria, hasta el día de hoy.
Asiria puebla de nuevo a Samaria
24 Entonces el rey de Asiria trajo a las ciudades de Samaria gente de Babilonia, de Cutá, de Avá, de Jamat y de Sefarvayin, para que las habitaran en lugar de los israelitas. Y así, estos extranjeros tomaron posesión de Samaria y habitaron en sus ciudades.
25 Al principio, cuando comenzaron a habitar esas ciudades, como ellos no servían al Señor, el Señor envió contra ellos leones para que los mataran.
26 Entonces ellos le dijeron al rey de Asiria:
«Las gentes que tú trasladaste y pusiste en las ciudades de Samaria, no reconocen la ley del Dios de aquella tierra, y como no la reconocen, su Dios ha lanzado leones en medio de ellos, y los leones los matan.»
27 Entonces el rey de Asiria ordenó:
«Lleven de vuelta a alguno de los sacerdotes que trajeron de allá, y déjenlo vivir allí, para que les enseñe la ley del Dios del país.»
28 Y uno de los sacerdotes que había sido llevado cautivo de Samaria, vino y habitó en Betel, y les enseñó cómo debían servir al Señor.
29 Pero cada nación se hizo sus dioses, y los pusieron en los santuarios que los de Samaria habían levantado en los montes, cada nación en la ciudad donde habitaba.
30 Los de Babilonia hicieron imágenes de Sucot Benot, los de Cutá hicieron imágenes de Nergal, y los de Jamat hicieron imágenes de Asima.
31 Los aveos hicieron imágenes de Nibejaz y de Tartac, y los de Sefarvayin adoraban a Adramelec y a Anamelec, dioses de Sefarvayin, ofreciendo a sus hijos como sacrificios por fuego.
32 Pero esta gente también rendía culto al Señor, así que del bajo pueblo designaron sacerdotes para que ministraran en los altares de los montes, y estos ofrecían los sacrificios de esa gente en esos santuarios.
33 Rendían culto al Señor, pero también honraban a sus dioses, como acostumbraban hacerlo las naciones de donde habían sido tomados.
34 Hasta el día de hoy, esta gente hace lo que siempre hizo: ni temen al Señor, ni cumplen sus estatutos ni sus ordenanzas, ni hacen lo que la ley y los mandamientos del Señor mandan hacer a los hijos de Jacob, cuyo nombre fue cambiado por el de Israel.
35 Con los israelitas el Señor hizo un pacto, y claramente les ordenó:
«Ustedes no temerán a otros dioses, ni los adorarán, ni les servirán, ni les ofrecerán sacrificios.
36 Solo me temerán a mí, el Señor, que con gran poder y con brazo extendido los saqué de Egipto. Solo a mí me temerán y adorarán, y ofrecerán sacrificios.
37 Siempre tendrán cuidado de poner por obra los estatutos, derechos, leyes y mandamientos que yo les di por escrito. No temerán a dioses ajenos.
38 No olvidarán el pacto que yo hice con ustedes, ni temerán a dioses ajenos;
39 me temerán a mí, el Señor su Dios, y yo los libraré del poder de todos sus enemigos.»
40 Pero ellos no escucharon, sino que siguieron practicando sus costumbres antiguas.
41 Esos pueblos temieron al Señor y, al mismo tiempo, sirvieron a sus ídolos. También sus hijos y sus nietos siguieron las prácticas de sus antepasados, y así lo hacen hasta el día de hoy.